Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 12, 14 August 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai Hoomakaukau ia e J.M. Poepoe ai Hooponopono hou ia e ka Mea nana e Kakau aku nei keia Moolelo Kahiko o na Kupuna o Hawaii nei) Hoopuka hou ia no ka Pomaikai o ka Hanauna hou o Hawaii

MOKUNA I NA KUAUHAU KAHIKO K HOIKE ANA I NA KUMU I LOAA MAI KA PAE MOKU O HAWAII NEI

Eia makou ke hoopuka aku nei i keia Moolelo Kahiko o Hawaii nei a he Moolelo hoi i hooponopono mua ia no e kekahi o na Loea Kakau Moolelo Kahiko o Hawaii nei ai houluulu ia paha e Hon Iosepa Mokuohai Poepoe mai na Moolelo like ole mai a na Kakau Moolelo Kahiko o Hawaii nei, oia hoi o S. M. Kamakau, Davida Malo, a me S. L. Peleiholani, no kekahi noi e na Alii paa kuahau kahiko o Hawaii nei. Ua hooponopono liilii makou ma kekahi mau wahi uuku wale no oiai, he mea nui loa no ka pomai kai o ka Hanauna hou o keia Lahui ka hoomaopopo ana i kekahi mau mea kahiko e pili ana i ka Moolelo kahiko o ko lakou aina, a me ka Moolelo pu hoi o na hana kahiko o na Kupuna o keia Lahui Kanaka Ke manaolana nei no hoi makou eia no hoi kekahi poe Kahiko Paa Moolelo kahiko o Hawaii nei, a ina no hoi he mau hooponopono iki kekahi a lakou, alaila, he mea hauoli no ia makou ka hookipa ana mai ia mau hooponopono maikai ana. Aole nae hoi o makou manao he hana maikai ka hookomo ana mai ia mau Hooponopono hou ana ma ke ano paio hooakamai wale no, aka, o ka pakui mai no i na mea e lilo ai keia Moolelo Kahiko o Hawaii nei i mea hoopomaikai aku, i kona poe heluhelu. E Hookipa aku i keia Moolelo Kahiko o Hawaii nei ma ka manao maikai e ka poe Heluhelu o ka "Hoku o Hawaii" L.?.H

O ka Pae Moku o Hawaii nei, e like me ia e ike ia keia manawa, ai hoomaopopo ia hoi e ka poe kahiko o Hawaii nei, aia no ia e ku nei ma kahi he aneane 1,200 mile mai ka "Piko mai o Wakea", a oia hoi ka Poai-Waena ma ka olelo a ka haole. A ke ku nei hoi malalo po noi ke "Alanui Polohiwa a Kane", oia hoi ke ala poai o ka hoailona o ke "Aia-la" (Zodiaka) ai kapa ia hoi ma ka wehewehe moakaka naa o Papai ma ka Helu Hoku o na Laole, a ma ka olelo kahiko hoi o Hawaii nei ke "Ku-kuau". ma ka Helu Hawaii o keia Lahui Hawaii o ka poe kahiko o ka aina Ua ike ia no hoi ma ka helu e ka poe kahiko o Hawaii nei, he umi ame kumamalua ka heluna o keia mau Mokupuni, ae nee like ana hoi mai ka Akau ai ka Hema. Ao lakou apau na ike ia ma ka inoa o "Ka Pae Aina o Hawaii" ai ole ia ka "Pae Moku o Hawaii nei". Ma ka hoomaopopo ana nae o ka

poe kahiko o Hawaii nei, ke moe nei keia "Pae Moku" mai ka Hikini ai ke Komohana. O keia ka mea i hoike ia ma ke mele kahiko loa a Kamahualele, he kilo-hoku a ke Alii Moikeha, ai hea aku ai ma ko lakou hoi ana mai ma ka lakou huakai mai Tahiki mai, ai kahea ia hoi o ia i ka manawa i ike mai ai i na kiekieua? kiekie o na Mauna o Hawaii nei. Eia kekahi o na lalani mele o ua mele nei a ua Kilohoku nei a ke Alii Moikeha Eia Hawaii he moku, he kanaka He kanaka Hawaii e, He kanaka Hawaii e, He Kama na Kahiki, He pua-alii no Kupaahu Mai Moanulanuiakea? Kanaloa He Mokupuni na Kahiko, laua o Kupuianakehau Na Papa i hanau, Na ke kama-wahine a Kohala

niehu laua me Kauakahakoko Na pulapula-aina i paekahi I nonoho like i ka "Hikina, Komohana,

E pae like ka Moku I lalani Ma keia apana mele i hoike ia ae la, no kekahi hoi o na Mele kahiko loa o Hawaii nei, ma keia iho la ka hooku ia ana mai ma ka manao o kela poe kahiko loa o Hawaii nei ua moe io no keia Pae Moku mai ka Hikina i ke Komohana. O na inoa hoi o keia mau Mokupuni i hoomaopopo ia mai kahiko loa mai, eia no o Hawaii, Maui, Kahoolawe, Molokini, Lanai, Molokai, Oahu, Kauai, Niihau, Lehua, Kaula me Nihoa. Ua olelo ia no hoi no keia mau inoa, he mau inoa wale no lakou i paa ma na Mele kahiko, na Moolelo ame na Kuauhau kahiko o Hawaii nei. Penei na mea kahiko i hoike ia ma kekahi mele o ka poe Kahiko o Hawaii nei.

O Wakea a Kahiko Luamea, ae O Papa, Papahanaumoku ka wahine, Hanau o Kahiki-ku, me Kahikimoe, Hanau ke apaapaa nuu ke apaa paa lani, Hanau HAWAII ka Moku hiapo He keiki Makahiapo a laua --a O Wakea la ua kane. O Papa, o Walinuu ka wahine Hookahua o Papa i ka Moku Ho-ilo-li ia Maui Hanau o MAUI-LOA he Moku I hanauia he ololani, he uilani Uilani he-i kapa lau-maawe He nuu no Ololani, no Lono, no Ku, No Kaue ma luna o Kanaloa-o-a Hanau kapu ke kuakoko Kaahea Papa ia Kanaloa, he moku, I hanauia he pu-nua, he na-ia, He keiki ia ua Papa i hanau, Haalele Papa hoi i Kahiki Hoi a Kahiki Kapakapakaua Moe o Wakea, Moe ia Kaula-wahine, Hanau o LANAI a Kaula, He keiki maka-hiapo ia na ia wahine Hoi Wakea loaa Hina, Loaa Hina he wahine na Wakea Hapai Hina ia MOLOKAI he Moku,

O MOLOKAI A HINA, he keiki moku Haina e ke kolea a Laukaula. Ua moe o Wakea i ka wahine, Ena Kalani, ku ka haulili o Pa— pa--a-a-pa, Hoi mai o Papa, mai loko mai o Kahiki-ku, Ku inaina> lili i ka punalua. Hae manawa ino i ke kane o Wakea. Moe ia Lua, he kane hou ia. Hanau o Oahu a Lua, Oahu a Lua he keiki moku, He keiki-makana-lau na Lua-u-a, Hoi hou a noho me Wakea. Naku Papa i ka moku o KAUAI, Hanau ka Maawelua-lani, he moku, He wehe NIIHAU, he palena KAULA, He panina KAULA o ka Moku KAULA. Eia hoi kekahi moolelo kahiko e pili ana i na Mokupuni o ko Hawaii Paeaina, a oia hoi ka mea i ike ia ma ke mele a Kahakukamaona, he kahunanui i ka wa kahiko loa o Hawaii nei. A ma ia mele kahiko, ua ike ia no ka inoa o Molokai, Lanai, Kahoolawe, Molokini, Oahu, Kauai, Niihau., Kaula me Nihoa. Ma kekahi moolelo kuauhau no hoi o ka poe kahiko, e ike iho ana no hoi kakou i kekahi mau olelo hoakaka o kekahi poe kahiko amei kekahi mau mele no hoi e kahea ia ana ka inoa o keia mau mokupunij i hoike mua ia ae la Aole i pau