Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 12, 14 August 1928 — HE MOOLELO NO MA KALEI KAEUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA AHA-AH O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "EHINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MA KALEI KAEUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA AHA-AH O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"EHINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(Kakaa'a e Hoolaleakaukiu)

MAHELEV Ka Haalele ana it Lanmi » Ka holo ftna no Hawaii « Ka hai ana me na lawaia Kaulana o Hana na lanl haahaa. A, awai ko« makaakane? i ninau mai ai na.kanaka iawai'a opelu. 0 Makaloi. A|aila, 000 ke k«iki a Makalei. Ao % owa« kana koiki, a n« ko'u nakanake • ike ia 'Hawaii nei. ua kuhikuhi aai ia oia ia'u i ko'« mau | maaina apau mau ka— panā, ola o Ko'amokumoku-o— Hteii ame Kauapoaihaia o-Ka— haiuu ame koaa mau kaikuahine. 0 ko kupunakane o Ko' amoku- j moku-o-Heeia, ua make aoe kaia, | o ka eiaa keia o aa kapa lonomakahiki o ka ha)a ana mao, a o ko kupunawahine ola wale no ia e ooho mai !a iuka o kahi o iaua a me na kaikamahine. Peia iho a hoi kakou, a huki ae la ka upena aai opelu, a hoi aku la a pae ike awa. a ike mai la ka poe i keia keiki opiopio a'i,* hoihoi aku ia na aakuakane a oleio aau la ia Keawalena, oka moopuna keia, o ke keiki keia a Makalei. a no ka makemakee ike iaHawaii nei, ua Jttihikuhi maii ia i ke kamaaina o oe ame n B kupaaa ame ka ohaaa. I

Kahea mai la o Keawaien», hel mai eka moot>ana, «a pololei ioj no ko aiakaakane i kuhikuhi mai ia ia oe ia'u, he kupana au nea a kapae ole ae, a hoea mai la ao hoi oe, aa haalele mai iko ku— punakane ia makoa, a o ko * ku — punawahiae wale ho ia e noho mai ia me na kaikamahine ame aa moopuna. 'Ua paa loa na kanaka i ka hoi i kahakai nei no ka wai olt. koi mai la ka ia o«a kaha waiole oei, pau loan» kanaka 1 ke aalMe \ kahakai nei kahi oks wai h«o--paapaaole. Peia iho alawe aku kekahi aakaakane ou la w iaka l ko kupanawahine i ike mai ta oe. Pa« nd ka ai a»a oka pii akn la no im o Kaleiapaoa ame K«— oneheehee. i A mamua o ka pii ana, ua ni— nau mai la o Kaawalena ia ftaWapaoa. Owai koa inaa. aole oe i hal mai nei i keu inoa. O Kaieiapaoa to'u inoa- Nawai i kahea i koa inoa? Ka Makaiei no. a oia keia inoa o'i • kahea ia nei, He inoa ano papaiua ke« eka moopana oia hoi ka hapaoka inoa oke makuakane ame kena hoe nui launa ole au e paa mai ia iowai ka inoa o kena hoe? I O KaKaiapaoa. Nawai i kaawi |mai i kena hoe ia oet Na Ma-— kalei no.

He hoe kauoka ke»a, hooilina mai na kupuna mai, • ho aiwai— wa hoi k«na hoe an. aohe mea nana e pa'i mai la oe e ka moo— puna nka holomoana, a oia no ko« mea i biki »ai la i Hawaii nei me ka maikai.

Ike iho ia o Kalehpae» i ka po~ | IoW o ol#k> •os kapoaakaiM > aei ena a olelo eka ia, aa peioiai ioaltau i olaio mmk ia, -Hw-Ma- r *§ oiaio, oa lilo ka iso oka manm* i pob« lai maiino a pao ika aina /| aei, a ke kooiaio nei au aa |k*«a aaike a» ika polelei o kau iM» ,j ml UC • ' •'-! 0 oe ao hoi e ka mēopaaa, k» oi ame ke poekela ma ka eiham I iawaia, aohe mea aaaa e pa'i m*fc kom pooi aooe ka iha pani amet i eaea ma ka iawala «hoheaa ame. ■a ano iawaia ae aima aa e ia*eiawe ai. " ~k Uapiimai ia laoa aei me ka iawe pa ana mai no i ka hee ai<waiwa ana ia Kakaiapao* Pii mai la la«a • heea i ka ds« o Akahipna ahaii ma keia aoaa a ike m»i ia ika haie ona k«— .) puna, a heie no koi ia a hoea i ka hale, a ike aat la o Kaoapeai'-' ]* hala o-kahalaa i ka huoenain \ Keoneheehee ame keiki,maiihtni. Hele aka īa o Keoneheehee, woleloaku iaika makoaāiae O"> ka moopana keia. 0 ke keiki keia a MakaleK a aaai Kmii f laihele mai la a hoea iho la i Kekaha aei, a oia maua i pii ma£ ia ehke me ke kuhikihi ika ' , mannakane iaia. Ika lohe ana o KaaapoailuUa- r o-kahalau, hopa ma! ia i ka meepsina a noho iho ia a uwe. kaawe ana, ninaa iho Ia« e ih» *- ana ke mākaakane e noha aai aie a i haawi mai ke aioha a aai k»a ia oe ame kau kupanakane trae aa ohana apau. O ko kapanakane, «a hala ia * owau waie no &me ou hine ame oa mau hoahanaa. ko ka haie nei aaa maaao iho la e, koi aka i kahakai e nohe ai m* ; ou makaa amena lrmi ou oia. keia e nonoho nei.

Heaha ko kahakai e hoi ai? 1' kahio ka wai. oiai, e m*k<M e noho aku ia U ua i ka wai, he pono oa ka «a, a h«i mai ka Ul oialoo na wahi a pM a nela i ka wai ole. a hei ako la a» ma na kahakai e aoho ai a hol mai ka ua, aiaila aoonoo ia mai oaka nei. | Ikawa e ola ana k4 knpma— ikane a e noho pu ana me ko ma* :kuakane e lakon oaa aaa ka aea knpanaha ioano nae, e piha maa ana ke p&e-waiiiea ; i wai« ahe mea ia aa kamaaiaa • keia wahi e olelo manaine k» ' makoa iako maa 1 ka wai, oiai, he nai ka ia elike me keia e aee |neie kala. hele amaloe maio ae [ Ika manawa »ke kapaaa'- . wahine e kaaaiiio nei, 'aia k«— kahi poe kamaaiaa kahiko e nehe .. aaa i hele mai e ike i ke keiki a Makaiei, a oa o)e)o mai la ae tat laioe, ina mea a ke kapanawp— hine i oieio mai ai ika nowaaa» : Olalo aka la e Kaieiepeoa i k* -3 kapaaawahiae» eia kad mea fi M mai nei e malama ia oiea, i J ka mea naaa e kil ka wai. a eia >:i hoi, hoea mai la aa aahala kwe : t kapanakane, a aa koa eoe waie no. a aehe mea e )oaa ai o ka watr £ hai aku aaiaoe kaa hpar • nawahiae, he h«i ka wai, aoio I kana mai fce wai ' hu-na," aolw laea iiko» o kua kapuaakMM waie ame kau makuakaiaa o Una waie no kai ike a haaa I kaia mea "hw-na," m< ka ike ote ia o k*~ kahimea, aaa heohiki [laaa M)o i loa e hoike i keia aea *fha aa 9> a iaaa i kana ai a awko )aaa t a iaa i loaa ke koiki iaHakaiei aho ' keiki kaae oliko m a*i aH aiaila, iaia o kaa aka ai keia mea ,s h« na" i haaa ia me ke ike ola ia Aeto i Pu E naka ma ka aeao eha a e iko oukoa e aa makanaka i ka moo* leio koa o ka Hoka.