Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 14, 28 August 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai Ho«flaak»»kaa ia e J. M-PoepoA ai Hooponopono boo !a 0 ka Mn iiaaa • Kak«« *ko n«i kaia Maoiek) K«hiko o na Knpnna > o Hawaii nai) Hoopoka bo« ia n« ka Pomaikai o k* Haonona faoa 0 Hawaii. MOKUNA I NA KUAUHAU KAHIKO JS HOIKE ANA I NA KUMU I LOAA MAI KA PAE MO£UOHAWAIINBI Hana iho la o Kanenniakea i ka Lani me ka hodtia, ai haaa ia hoi mai loko mai o kekahi ipn unieke, fto ke poi o na umake nei, na koolei ae la o Kanenuiakea ilnaa, a aa liio aka la i laoi ao ka umike hoi oia uo hoi ka honu% holo— okoa. Lawe ae la o Kanenaiakeā i na anoauo iloko o ka nnieke nni pak&ka, a paaa ak« 1« Huna o ka lani, a lilo ae la i Mahina ame na Hoku. ao ka paia 0 ua nuiek« ilnua, a ua lilo ak« la i ao, ao ke wai auai uwi ae ai aie kona lima, ua lilo ae la i ua iioko 0 kela mau ao, ao kahi ewawa iloko o kela «iiieke nni pakaka, ua liia ae la i manua me aa owawa maluna o ka honua. I ka makankan an& o ka honua, mamnli o ka hina aaa a Kanenuiakea, alālla, ua ike iko la ua poe Akua nei i ne ano olohelohe wale o ka honuā, a aole hoi he man niea e uln ana maluoa o ka honua olohelohe, nolaiia t na lilo mai la ; hōi ia Lononuiakea ka hoopono/— ' pono aua akn ia inanawa. Hoopni uana iho la aia i koaa m&na uialnoa 0 ka hou ua olokelohe, a nfi ka 1 pumehaua oia mana o Loiionuiakea !i hooulu māi i na uiea hoouln m«luna o k* honua, ae nlu ana hoi m& ' na ano iike ole, a lilo ae la k& ho— l liua oloheloHe i honua • uln ia ana «ua mea naui o ca &no .like «le. Ilk* iho la na poe ak«& nei, ua mai. | kai maoll ke kuiana o ka honua, ! aka, aole uae he mea e ike ia ai ka «ani ō keiA mau mea a kela mau akua i bana ai, alaila, kaa mii ia malalo o ka Kiinuiakea ka hana ana i ke kanaka maluna o ka ho — nua, ae lile ai hoi ua mea a Lono -> •niakea i mea waiw&i no ka po— m&ikai o ke kanaKa. Ua kahakaha iho la o Kuaniake* i ke kii kauaka īnaiuna o ka lepo • ka honua, a hiki 1 ka piha poao aoa 0 kona ano, a ua apono iike mai la na poe akna nei i k*i& ano kii kauaka acu&, aiaila, ua Kane-> nui&kea no i h&nn iho i ka «haua ola iluko o ke kii a Knnniakea t kaAiakaha ai inahiu& o ka lepo ho f nua. Ma na inoolelo kaao o Ha— vaii nei, ua ike mau la no k« ka— maili<S ia ana o 'Iu ka Maku*— kaue, ao Hina hoi ka Makuahine,' a mai loko mai o iaua 1 hoea mai ai na kaaaka hapa-akua e iike we Maui ame ''Hi-ku i k4aaheie/' nolaiia, «a aia i*a ka poe Hawaii kahiko i ka kaawi ana i ka hauo— hano o ka kooulu kaa&ka ia "Kunuiakea" ke akna koo«lu kanak& maluua • kā honna a Kanenniakaa i hana ai ma ka( hoōul* aua i kela •'lpu imi-paka.'' Ma ia wahi la ua haokni mai la ka poe Kahiko o Hawaii oei i kahi i lōaa aai ai na "Uuiake u*i pa— kaka" uei peuei, Hadlu mai ia o Papa i kekah; ipn-awaawa, a he poi uo lue ka umeke uui. O ke poi.o ua uuieke ala, ka W&kea o ke kiela .\ua ae iiuua, a lilo ae la t Lani. O

ke kiao maoli oua umeke nei, oia ka Wakea i hoolilo ai I Honua «1 Moana Kai, Ona ftnoano uie ka haku keokee o loko o ua nmeke nei, oia ka Wakea i hoolilo ai i L«, Mahiua aaie ua Hoka. O kft pa— la-keokeo oloko oaa nmeke nei, kiola ae la e Wakea iluna, a lilo ae la i mau ao. Oka wai oloko 6ua umeke nei, ua uwi ae la e Wakea, a hoolilo ae la i wai iioko oua ao, ft lilo ae UI ua e\oomau anā (ka hoanft. Uft k«koo ia keia moolelo kafto e hoike ia ae la e m&kon, aamuli o kekahi pnle a ka pee kahiko i kapa ai be "Pale Ipa," a eia kekahi utau lalani o ua pule kahiko nef. Ala mai e Lono i kou haiaa he i awa nui noa e Louo—%e, i He ulu mai e kea, he pepeiae paaft, he pepeiao ilio, he pe - peiae ainft uni nou e Lono e! HaUpa i ka mauli. Kukela Ui Hale-hau, Man, malewa i ka po, 9 molia ia hoi ka po, O kua ipu, o kuu hua i ka ipu, hua i kakft-la ka ipu kaka-la, he kftlaaft ha ipa, O Hua iaa uioo a Hii. I a'u ia k6ia, » Ahia la aneano a ke ahi kanu, a kanu la i ka pua i Hawaii, A kanu la o|ua ipu nei, & ulu, a lau, a poa.la'a hua na Ipu nei, Heoaoko la o ua ipu liel, ke kela o ua ipu nei, O uhaM oka Ipu nei» (kalai U o ka ipu aei, k O oki, e kna, io k& piha oka I *P n ' ' ' Oka ipu houua nui nei, āo ke [ po'i ok« iaai a Kuakini. , Ke ike ae la kakou ma keia pule' B«hiko aka poe Kahiko o Hawali ' uei, «a kapa ia ae la no aa laui o k< poi|o kela ipu.ao ka ipn hoi ka honua malalo nei. Ma ka mauao hoi o ka mea kakau mooleio no kela panina ntah6pe loa e pll; aaa i kfi iaoa "Kuakiui'' ma ke ano he hai inoaJpili iaoa'maoli, he kuhi— hewa paha ia aai olelo, ao ka pololei maoli o ka* hoonoho ftaa oia mau hnaolelo uia keia lalaui hope o keia pule i hoike ia ftku la.

Eia paha ka polelei e ka hoopili ana o ke>a huaelelo ''Kuakini*' mft ka lalaai ho{>e o kela mele i hoike la ae la. "O ka ipu, aa honua, a po'i o ka| laai, o |na kiui." | Oia hoi ka koomohalft pono i ana aku i ka manao o kelft mau olelo hope loa ma keia tuele kahiko 0 Hawaii ser, u« pill kela i ka pakuikui aua o aa hoku ame ko lft— ■ou kinikiui i ke kau ana mai i ka po. O o k« lilo ana o Wakoa me Papa i maa kamu e loaa ai he L&ni ( ake Hoaua hoi ame na mea apau i piha ai iftua, ua loaa mai ai mat loko mai o kekahi melē kakiko i kftpa la o "Hanau a-haa-ka-lani." 0 kft mele keia i kapa ia he katiaenfte no ka kanan ana e ke Alii Kauikeaouli. Eia «he ke— kaki mau paaku a na mele nei. O hanau ka heauK a uiole ka honua, O kokolo ke aa, a weli ka hooua O Laui weii ka Henua, o Lani i—i» Holopu ka opu-—a, iewa ka l»o— | . au», 1 O peli-nui ka hoaua, a«ea ka konua, ! Honua ku, o Hoaua uoho ka homuft, | O Henua a Wakea, na Wakea ka Ippuua, | O Houua ft Papa, na Pftpa ka honua, ! Ka hi«po honua a Papa i hanaa «i, Oift hoi, o k« Honua a hanau ka houua. O ka Honea la hoi ko lalo uel, Owai ia auanei luna hoi la? Ow*l la? Ok* Pō. Aial Ala hoi ha! !

O hinaa fea po ia luu«, Hahau ka po i« l«u» nei, 0 Lani hanee k« Po, Pia«f i kewe, O PiHpili ka Po, o iuoe an« ia les, O Koliiana «na lea k9 po, o ma~ hiaa 1«, O huli k« po. o kaawale fea pili, 0 ka pelani kei& a Wakea i hamaa Keiki akahl ft k« Po, Keiki aluft o ka Pe, . Keiki «kola a ka Po, O Kuakoke a ki Po, E hanaa mai a ua nei ka Po, Oia ho—i, oka Po, hanau ki Po 0 ka Po la hoi ko luna lft, Owai la? oka Moku a-S. Ata,hoi ha| 1 Aole i pau