Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 14, 28 August 1928 — KA LA HOOMANAO O KAPENA KUKE MA KONA [ARTICLE]

KA LA HOOMANAO O KAPENA KUKE MA KONA

Ma ke kakahiaka • ka Poaono o; ka puie i haia IM ftku uei, ua boo~ kioā ia iloko o ke &«ik«ouo o Ktalakeknft ba «ha Mokukaoa like ole, a he elua mau mokuluu, a he elua niau* mokukaua holo ma|mt. He ekōlu o nft Mokuuunui katia mai Beritani« mai kekahi, a tnai na Panalaau mai o k* Hema, oia hoi o Nakilaui'nie Auseterali», Ma kela kakahiaka 110 hoi o ka Poaono i ku mai ai ka Mokukaua o kfi Papa £kahi o Amerika, a iioua hoi ka luoa o Pene.selevania, a malona koi o kela Mokukaua nui ke Kuhina K»ua Aiua o Āmerika, oia hoi o Kuhina Dāvis, a m eia pu 110 hoi kaua uiau kaikauaahine elua. a ee ka Atiiinaralā o ke Awa moku kaua o Puuioa, a nie ke Poo nui o ka Oihana Kaua aiua uia Hono — l«lu. Ua fcti pu ae no hoi i kela kakahiaka Poāouo k« Mokuahi Hale — ākala, a maluna hoi o kela Mo— kuahi ke Kiaaina Fari?wtonā ame aa Komisiua o kā hana lawelawe hoohanohano i ka ''Hoomaaao āna Kapena Kuke." Um uluwehi maoli n > ke awa Kaikuono o Keajākekua i kela kakahiaka ahe mea hoi i ike uiiia oie ia ma kela Kaikuono i na nianawa i hala ae nei. Ma ka aoao hoi o ua Kona. ua hoea ae la 110 hoi na Koinite Hooklpa i wae ii no ka hoōkipa ana mai i ua Malihini hanohano 1 kela la i hookaawaie ia ao ka hookipa auā mai.

0 kekahi mea pj6ke!a no hoi i ! 'ke ia, oia no na anwaa i hoea aka i kā i8 ko lakou aui, ai hookele ia i hoi malalo o ka Kniiana leti hoo— i ponopono ana, ai aahu hoi kela ; poe hoewaa i ka aahu-ala ame na |malo e Hke paha nie ke «no o ka | Lahui Hawaii 1 ka mauawa i k« | mai ai o Kapena Kufce, ai ke a« I hoi e noho aiii ani ka Moi Kala— ! uiopua ka Moi nu: o ka Mokupnni o Hawkii ia man la. o keia uiau aawaa, he waā kaulna kekahi, a maluna o kela niau waa kāulua, e ku aha ke Alii Kalani - opuw K a īne na koa kiai elaa e ku ana ma %ena aoao me ka laua man ihe, ai aahu iā hoi ke Alii Ka'auiopuu me ka ahuMla loihi. G ke kanaka i lawe ae i «e kulana o Ka. laniopuu, o a no o Mr. Kekaa o Honauuao, a he kulana auo kila—kila maoh no ke ano o kela Hawaii eku ae» uie ka hiehie. Ua na> ( niaol) ka niahalo ī'a o keia kulana oj na poe Hawaii i hoike «e ai 4 ke ' kulana o na poe Hawaii ī kela manawa i 'ku mua n:ai ai o kapeua Kapeua Kuke i ke kaikuono o Kelakekua he 150 makahiki i haU ae uei. 1 ka lele ana niai o ke Kuhina Kaua Aina I>avis o Atuerjka ma- ( kona Mokukauainai, uā ukali ia uiai la kela w6apa o ke Kuhina e keia īuau auwaa itie kela poe hoe. was i kāhiko ia i na ahuma ame na niaio. He kulana kela e pōina ole īa « na poe uialihini i heefi ae ma i kela la hoomanāo o Kapena Kuke. I ka akoj»koaa*a o kela auaina

nui ma kahi' o ke Kia Hoouianao kahiko o Kapena Kuke, na lioo— māka ia ua haua e lawelawe ia auft malalo o ka hooponopouo ana a na Komisina i hookoha ia e ke K'aai ua. xa ka aoāo o ka Mokupuni o Hawaii, a ma ka aoao hoi o ks Lahui Hawaii tia haawi ia aku na olelo hoolauna e Secatoa S L,' Desha, vSr, ae haawi ia aua hoi uia ka olelo o ke Alii Kalaniopau, o:a l)Oj ka olelo Mikuahine o ka laha, Hawaii, ae keluheiii aua hoi i ke — kahi niā.u uiela hookipa kahiko o ka i>oe Haw-ii. Oiai o k"» make — ia o u« M<*lihioi e lohe L.kmu t olelo a ka Moi Kalaniopuu i hoo — k'p* ai ia Ka|>eoā Kuke i fcela maoAwa kahiko b« o 150 uiakahiki 1 hala aku uei. Mahope o ka pau aua J |ra Seuātoa l>esh4 mau olelo hookipa, ua pane ia mai 111 au olelo e ke K*>ruadoa Kieieie o ua Auiuoaukaua «ai aa paaaiaia oiai 0 ka Htmi. a ne

mat» oMio liol kika • bo4tlp« ak« ana ist «aūao hoeliip* i kftawj la ak» ■« ka aoao o na poe Hewaii o keia «ina. 1 Mahope o keU aau olelo panai māi, tu k«hM ia e ke K»mite ou{ o ka la, ka lawe ia o ofl "L«i Hoo — nani'' mai kela wahi me keia wahi aai i kouio pm »ai ma k« hooha - oehano aa» i kela la "HoamMiao o Kapena guke". M»i k« Panala— au lu&i oQa»ftda kek*hi iei, «fti ke Ānpaui tuai o Beritania pu kekahi a mai k» Paaalaftu »ai o Nukileni, a mai k« Paualaau mai o Auaete— ralia, a mai ke Aupuoi Auierikfi mai kekahi fei uani, a auai ka Te — ritori mai hoi o Hftwaii nei kekahi lei uani maoli. Ua kukulu ia keia mau lei e hoopiii aua 1 kela hoomanao • K&pena Kuke. I ka ptu ana o keia mftn hana hoohiwāhiwa 'ma kahi o ke Kia Hoomanao mua e £11 aei, ua k«i aku la ua poe apau uo na haua hoomanao ma k&hi o K*i>eaa Kuke i make ai, a aia uia kelā wahi, ao kahi hoi a kekfthi poe i matt«o ai ( maiaila oKapena Knkft i make ai iloko oka hma oua poe Hawaii o ka wa kāhiko, ua h«tia ia kekahi; papa Hoomauao Keleawe inaloko o kela wahj iloko 6 ke kai, a uā kahakaha ia kekahi mau olelo kupeno no ka hoikeike aua i kahi. o Kapeua Knke i iuike ai' Ma ia wahi i h«awi mai ai o John C. Lane i kekahi mau oieio pili no keia hana uiā ka olelo Haole me ka olelo Hawaii, ai ka pau at)a o kela mau oleio pili 110 ia ; hana, ua hele ae la oia manauli o [kona ano "Ke Aliiaiinoku o na | Hui Kamehauieha ma Hawaii, nei, a huki mai ia ika Hae Hawaii e uhi aua niahina o kela wahi i hana ia ai kela Papa Haleawe.

Ua haawi niai la ka Haiolelo Qtii o ka U i kekahi ouia— uao o Kapena Kuke a« wehewehe ana hoi i kekaki inau tu«a pili i ke •la aua o Kapena Kake ma kona kaahel«Jjana, a me ka loaa aua o |keia Pae Aina iaia, a me na M«— kttp*ni uift ka Hema o ka Peai— waena. He Haole kaulana loa keia ma ka haiolelo, a he kuliu niaoli no hoi kaua mau olelō hāioleio, a he kulia inaoli ho hoi kaua uiāa olelo i haieleio ai i kela iu« —' uawa. Ika pau ana o kana mtu olelo j)ili no Kapena K«ke, eu puhi ia na ohe ole no ka hoōmauao ana j ka poe m&ke, ai pnhi i hoi e kekahi poe puhi ole mai na niokukaua Pelekane inai. He nani maoli no kela po« pohlole. Ika pan aua • fce!a puLi ole ana, ia liaawi uial la na Mokukaua eku ana i kela manawa ma ke IK&ikuono nani o Kealakekua i n* kipu ana o 21 man pu kiniahi, a ua nakoiokolo aku la kā pali kapu o Keoua i ke a nuii olelo kapiuaī o na pukuuiāH o keia inau ui«kn - kaua eb*. Ua an auo uiaoli uo kela apaua hana i lawelawe ia me ka eeh|a.

I ka hokuu ana o tu haua "Hooniauao raa Kaawaloa", ua kui aK» la ke Kiaaiaa Faritiito3a <«e k« K«hi«a Kau Ai»a Dā-vis o Am*rika o k.ia maa waaknuiua, ft hoe ia la no keia aoao o Napoopoo, ai uka[i hoohauohane ia aku e kela mau auwaA lehMlehu. Fe kalana eani maoli no l ka ike a ka maka ke aana ia aku, a ua lilo ia i tuea uiāhalo i % « m&]irhiui mai ua wabi like ole ai»i. I Ha hoea aaa i kela aoao, ua uiala— ma'hou īa kekahi hana hoomaa&o ma kahi kokoke loa 1 ia Heaa o |iikitu, ae k«ko* e «*na no h6i i ka Kiahoowauao Pohakn O Heiin Opnkahaia. Ua kukoi» i& e ka Hoi Civika o na Koaa» he i pohaku Hoomaaao bo k&hi i ma— lauia mua lo* ia aī ka %, Puie kauu ; kupapahu ao kekahi kaaakt o k& Moku o &apen* R«ke i uiake i i eaake i koaa manawa e kn aua ma i ke Kaikuoao o Kealakekua i kela j tuau olelo kaau kapa{>au e Kapeaa | Kuke no kd<t kanaki o koaa moikil i make «»», ai kanu mua loa |a kui m» kekahi wuhiu keU Heiau o .Hki&u. Ni kekahi Bikopa me kekahl h«o|e e iho i kaawi ae ua oj«lo plll no kela haaa Hoouiana uiua ioa 1 maimaā la uia ka aiua o āi mu& hoi o fca pee Ka— huaa tne ua Alii ute aa aanaka i kela luiiuawa « Kalluiopua e ueho Moi auu uo k« Mokupuui o Ha — waii, ; Makepe o k* p«u ana o kela

hana mi ka ateoßtfcta»w|a— »0« tk« \ā HkmM ffrObmi m«la6«O Bft ka« Biln||ibit» no Hm«R«B, i« M «kI ImH keia nau malihlui heioheeo n® lia mftk«ikai aoa i ka aaian Pa«honna o Ha!o a kaawa. Mai kela «ahi ae i hoi ae ka haakai o aa malihini, ai liai pa rae na ka»aaina mai aa wahi like oio mai, oo ka hookipa ia aa kekahi papaaina iuaa nai hiwahawa raa kt kahaa o na Wakala o Ko&a— waena, ai hoea aka paha ua poe i hookipa ia ma kela paiaa iuau i ke tausani paha aoi ako. Ua holopono na mea apau i hooiaia ia no keia la nai hoomanae o Kapena Kake ma ka poli o Koaa Hema. Mft ke ahiahi o kela ia Poaoao i haale>e mai ai keia maa mokukaaa lehulehui ke Kaikaono nani o Kealekekna, ao na mali—hini hanohano hoi tia kaa aku i« {•koa ma na kaa otomobiie no ka Paka Lahui o Kiiauea, a ma ia ahiahi hoi i maiama ia a! kahi mau hana hala, a heike ike hoi i ka iko ana o ne Aliiwahine Kapioiam e kue aka i ka mana o Pele, ao ke Akea wehine hoi o keia lahui i makau nui ai. Ua liio no hoi keia mau hana ma kie o ka Lua Pele i mea ohohīa nui loa ia e na poe hini, «ua Wamailio ae no kekahi poe malihini i hoea ae nda ia wahi i ; ela ahiahi, i ka nani maoli no hoi o na mea i hoohana ia malalo o keala v aihoopohopono ano a Mrs. Helen Desha Beamer. Ua hoi aku la keia maa malihini a nawaii me na manao maikai no aawaii nei E hoio uioho Seu«toi ana e Eniila Mnller, ma keia kau koho barota e hoea māi ana. Ei® pu no hoi o W-K.lLamea % holo pn auā ao ia kulāua Senatoa. Eia ko iaua mau paUpala ke kakaa ftioa ia mai nei e kekahi poe koho barota i keia uuu ]a e oee uei. Ua lohe pu ia mai la 110 hoi e hol» barota Moho Seuatoa pu aaa ® Ākiua, ā aole hoi i lilo kona haalele ia e ka Hoa— aleha o ua )a i hala, i &{iuiu ooaa e knenii hope ai. Oia ua lono i halihall ia mai ia makou i na la i hala keke iho la.