Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 25, 20 November 1928 — Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana Kakau ia o ia no ka Pomaikai o ko ka Hoku Poe heluhelu) [ARTICLE]

Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana Kakau ia e ia no ka pomaikai o ko ka Hoku Poe heluhelu)

HELU 9 A mai waena mai o keia mau inoa i hoike ia ae la ma ka helu hala aku la, ua kapa hou ia aku la kekahi mau pa ma ka hoohui ana mai i kekahi inoa hou aku i ano [ ] iki ae, mai ka inoa mua i hoike mua ia ae nei e a'u. I na e komo ana ke ano kino "muhee" iloko o ke kino kaopu alaila, e kapa ia ana kona inoa hou "he Kaope Muhee" a ina hoi e komo ana he ano melemele i loko o ke kino muhee o kekahi pa, alaila, e kapa a ano hoi kona inoa he "Muhee Kaope", a lua hoi e komo ke ano ula o ka pua lehua iloko o ke kino muhee o kekahi [p ], alaila e kapa ia ana hoi ka inoa a oia ano pa-hi-aku, "He Muhee-La-hua", a pela wale no ke kapa hoonui ia ana aku o kekahi mau pa-hi-aku a lehulehu wale na inoa e kapa ia ai e ka poelawaia hi-aku. Na keia pa-hi-aku hope a'u i kamailio ae nei, oia hoi ka "Pa Muhee Lehua", oia ka mea nana i hooulu mai ke kino lehua i kai o kuu aina o Kekaha wai ole e na Kona.

Na ia ano kino pa—muhee-le-hua i hoopaa aia ke kino lehua e ulu ana iloko o ka ulu-lehua o Panaewa. He ula-lehoa panea i ke kai ko kuu aina aloha o Kona ae panee ana hoi mai kekahi kihi a kekahi kihi o ke kai aloha o kuu aina hanau, ae ike ia mai ana hoi e ka poe e nana mai ana i na auwaa nee i ke kai, ae nana ia aku ana hoi e na poe o uka o ka aina i ka pipio mai o ka lehua i ke kai maokioki o na Kona, a me na wahi kokoke hoi i na wahi kokoke i kela Koa lawaia kaulana o "Hale o-hiu", ao ke koa lawaia kaulana hoi mai ke au mai o na Alii i aloha i ke kai maokioki o na Kona, a[ ] hoolilo hoi i na kona i wahi noho mea mau i a lakou, ai mau mai no hoi ia heohihi la oia mau kai lawaia a hoea mai i na makua o kakoa i hala koke aku nei, a na ka nele i ke kanaka o ua mau "Kaha wai - ole ala o na Kona", i ano ike mau ole ia aku ka "luluu mai o ka pua lehua i ke kai lawaia o na kupuna." No ia hana lawaia hoi i hoala a mai ai keia mau lalapi mele kahiko o ua aina aloha nei o na Kona. O Kona nui mokulehua, panee i ke kai, Pipio i ke kai, a o ka lalau o [ ] lehua i ke kai. A kai maokioki hoi o kuu aina

Koaa. Ua hoomaopopo mai la paha oukou e kuu mau makamaka heluhelu i kue wahi moolelo, a ai hoala hoi wae i kēia hoolaha ana olai no hoi wau e ola ana, a ao e hoi a hala aku wau, a hiki ole ia'u ke heluhelu iho i na olelo pili i ko'u ola ana. O kuu manao nui no nae ma keia kakau ana i ko'a wahi moolelo, oia ao ka lilo o kekahi mau mea pili i ko'u ola ana, i mea ao aku a hoonaauao aku paha i kekahi poe opio o ka lahui aloha o kuu makuahine, a e lilo ai paha i mea hoala mai i na manao hoala hou i ka oihana kaulana o na Kupuna o kakou i lawelawe ai i ko lakoa mau la o ke ola ana maluna o keia mau Mokupuni kamahao loa a ke Akua i hana ai no ko kakou mau Alii me na Kupuna o kakou i hala ma kela aoao o ke ola ana. KA HUMU ANA O KA PA-HI-AKU. He mau loina no ka humu o keia mea o ka "Pahi-aku" a upa ia hoi i kekahi manawa e ka poe lawaia kahiko "He Uhi". Eia kekahi mau loina o ka humu na o ka pa-hi-aku. i kou kumu

ana i kou pa hi - aku, e humu me ka miomio maikai, ae [hoop l l ] hoi ka lele o ka pa i ka pu o ke pa (O ka pou a'u e olelo ae la, oia no hoi omua o ka pa, ao kahi hoi e hoopaa ia ana o ke aho o ka pa) Na ka poe hoi e uhae ae ke kai, ae komo mai ai hoi ka lole o ka pa i loko o kela mowae o ke kai i ma - hele ia e ka poa o ka pa, alaila, aole hoi e hole pukaka wale ka pa olo a io, ae kahuli ai paha i kekahi manawa a huli pono ole kona kuja ilalo, ae hiki ole ai hoi i ke aku ke hopu mai i kela "Manao pa - hi - aku." E hoonunui i ke aho mai ka welau mai o ka ohe hi-aku, a ka aneane ana e koe hookahi anana paha mai kahi mai o ka pa i humu ia, alaila, hoouuku iki mai ke aho mai kela wahi mai a hoea i kahi o ka pa i humu ia. Mai ma hoi i ka hulu puaa o ka pa a o wale aku mawaho o ke kino o ka pa-hi aku e pala no hoi kekahi aoao o ka pa, a mai mali no hoi a kiekie [ ] a maluna paha o ke aho e moe ana iluna o ke kino o

ka pa - hi - aku, ae hooemi iho no i kahi o ka hulu ilalo mamua o kahi i kapa ia "Ka Pou" o kahi i humu ia o ka pa. I na aole oe e makaala i ke ano o ka mali ana o ka hulu o ka pa, alaila, i ka ma - nawa e pulu ai ke kai, alaila e wikeni ana a oolea kela wahi o ka pou o ka pa - hi - aku, [ ] o ana hoi ia mea kekee no ka loa no ka pa - hi - aku. Ua hana ia a hoopili ia mai ka hulu puaa o ka pa mahope ponoi mai o ka pa - hi - aku, ai kumu hoi e holo maikai ai ka holo ana o ka pa i ka manawa e lawaia ia ai me ke kai. Aole loa e holo maikai ana ka pa maluna o ka ilikai, ina e kue ia kekahi mau loina o ka hana ana a me ka humu ia ana no hoi me ka mikio o ka hana ana, oiai, e nana kee

mai ana no ka la i ka maunu ekaeka. A ia no ka holo maikai o ka pahi aku a kokua kekahi loina i kekahi loina o ka kumu ia ana ona "Uhi Hi - oku nei o ke ka lawaia." E like paha me keia a'u e hoohalikelike aku nei ma keia mau kamailio hoakaka a'u e wehewehe aku nei i mua o kou poe heluhelu e kuu Hoku ahonui. Eia paha kekahi mea hoohalike aku no keia mau olelo au. "E ku pololei ka lala o ka pa iluna e kujlike ana hoi me ka Pou, ao kahi hoi i humu ia a hoopaa ia mai hoi ke aho o ka "ohe [ ] - aku" ae mali pe i ka hulu o ka pa i mau apo ana wale no, a aole hoi e hele wale aku kau mali ana a kaa loa aku ma waho o ke kino o ka pa, Mai hookiekie ino loa no hoi i ka mali ana i ka pou o kahi hoi e paa ana ke aho ai mau ai hoi ka palupalu oia wahi. E ku pololei ana hoi ka lala o ka pa i ka poli hoopaa o ka pa hi aku. I na e pau pono keia mau loina i ka hooko pono ai iluna o ka pa, alaila, e mau ana ka holo maikai ana o ka pa hi aku me ka hoo - walewale maikai aku i na maka o ke aku, ae lilo ai hoi i mea hoohihi mai naua, a hopu mai hoi i na ao hei i na ao hoi paha he pa kupono ia i ka makemake o ka aku o ka moana, a mamuli hoi o ka holo maikai ana o ka "Uhi pa hi aku, " alaila e lilo io ana no ia i mea hoohihi mai na koi a o ka Moana kai uliuli. E hoomaopopo pono i keia mau loina o ke kumu ana i ka pa. Aole i pau.

Wellingtor, Nukilani, Nov. 15 Ma ke koho bareta i imalama ia ma keia aina o Nukilani, e pili ana no ka ninau waiona, ua haule ka aoao kinai waiona i ka aoao kokua waiona. Ua waiho ia keia ninau imua o ka poe koho barota o Nukilani, ai ke koho ana, he 100, 600 ka oi o ka aoao kokua waiona mamua o ka aoao kokua waiona ole.