Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 29, 18 December 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai Hooaakaokeu ia • J. li.Poepo*. »i Hoopunrpono hou • k« Mea 0»o« • K»k»« eko o*i k*ie U jclelo Kebiko onn Kapea* o Haw<»iS nei) HoopA» Lou ia no ka Pnaaikai o ki Hftn*nna hon o Hawaii.

MOKUNA I NA KUAUHAU KAUIKO H HOIKK ANA INA KUMU I I i/>Aa mai ka pae * mokuoiiawamnki Loilhiialo ke kano, Kaheihei ka \yabiue LoiakaUHiia ke kftue, Hlhpala— }i*laha k« wahiuē Loiik liiea kē kSnc, Apuawal— oleki» „ 'Loiopililiala ke.kain-, Ohiohi'ka— hanu ka wahiue LeiuinaleleWH» ke kane. I'alakeaka ka wahine Loiu-Utle ke kmie, Mimika ka VVH1I1!1c I.oipo ke kane. Kilika I.R wa - lnne. Uu olelo ia i keia wa i niahe ai n Kupolo!i!ialiinjaao]oij)o ■ kekāhl kaiknnnne o Lail«i fw)

Ua Jfke me 816 hlnaunā ia mai ko lana nianawa i.hanau ia mai ai, nola'la, ua like n« makahiki i «»la ai kci;i kanaka me eono aauo, i lnu 3 kann niV 5 k'inna me 2 keu. I ktia nianawa 110 hoi i pau ai ka wu, niniku'ināmak«hi o ke fiu elua oke Knninli|)Oa, hooiuaka ka wa uinikuiiianiaiua o au eluā o ke Kunmii|o. MOKI'NA II \VĀ ■ UMIKUMAMALUA O KE A T - HI.UA OKK KUMUHONUA KUM.I-Lil O- N A HA'NAUNA LAU A.UI 0 KEIA VVA

f) keia ku hoomaka aua o ka wa umikuuiamalua oke a\t elua oke Kumuhonua Kumuli|>o, « eia (!oko o keiā wa i konio ui na hookua u Kuauhiui aua o kekahi mau moo— kuanhan he uui o Hawaii nei, rlik« ine ka niookuaunau o.Puutcahonuā, Puaiiue, l'aiakalani, ai ole, Opiiakalani, 01010, ai ole 010010 Ku— muhonua ā pelft aku. K hele ana kela mahele kuauhau a ioa o Wa — kea aine Papa.

Opuupuu k« kaut-. Laaaiha ka wahiue I Opnuepa ke Pepa ka wR— ■ hfne 1 Opuumauua ke kaue. Kapun kaj wahine j Cpuuha£a ke kane, Leleao ka i wahme Opuuk&lua ke kane, Māuk»—o ka wahine Opuuhan&haua ke kaue, Kilokau ka wahine Opuahamauuuu ke kane, Ha — lalai ka wāhine Opuuk&lauU ke kaae, Makela ka wahine OpmiKalakea kekaue, Opu«l« k» wahine Opuukalahiwa ke kane, Opu—l mikua ka wahiue Opuukalele ke kane, I,elepau ka wahiue Maunanul k« kaue, Makeiewaa ka wahine Mauaanee ke kaue, ao Hu\ipu ka wahiue» Maunapapa ke kaue, Kauaua ka wahine Mauuahilo ke kaue, Haneenee ' ka wahiue 'Puukahonua ke kane, Lalohaua | ka wahiue.

Ma kek«bi t(tooki>tufaft<t ok« iooa 0 keia klo«kft t b<iifcc hoj>« ia āt)«, oOjm {»ho»t«<i, «k* iiM. ok« wahine « kel* k«naka m« (■ moo— ku«ubt« oia tto o Lioe, ao Lilo— batie I hoike ia •• )• be w«bitie n» Puttkfth6niia, lie #fbi oin na Kan«nun, ola ka - hoakaka oka Mookttauba« Kuinu uii. Hookukn (te kaue, Wafiwaa ki wiihi/ie Hoopipili ke *Kat:e, ka wah(ne Kanioi ke kaue, Haakauila ka wahlne * Pitaflut ke kaue, L,«lomai ka wa hiue Kia ka hōomaka ana o ka M.oo — kuauhau o Poanue e like ine ia i hoike OiUa ia aku nei, ae like no hoi ine ka īuēa i hoike ia ma ka Moolelo Hawaii i hooj>oDopouo hou ia e Rcv. J F. Pokte aoao 0. U ike ia ana niā keia b«onohouoho kuauiiau ana, a ia ka hoonnika aua o k» uiooknauhau o PuHiiue ma k& hiinanna 836 iiih 14 I„ailai [w). Ma ia Puanue niai a hoea ia Kumn — kanikekaā ka wahine a Paiaālan', aī ole ia o Opaiakalau; kekahi inoa he aneane 66 ia mau hauauna. Kapoo K« kane, Ka-.a wana ka wahlne A-a'u ke kane, Hoonnu ka wahfne Piōwui ke katie, Aaiuoa ka wā— hiue Nauaa—nuu ke kane, Makohilani ka wahiue#* Huu'.amuakea ke kane, Huku ka wshiue Mahikoha ke kāne, Hinahookaea | ka wahine I Oopukohā ke kane, Kumana— I naieā ka wahine I Hawaii ke kane, Ulunui ka wa* i hiiu'.

He inoa kahiko loā o Hawaii, elike me ia i hoike ia ae la. Ua leaā iuu;i «ela (no« he mau buueri haiiaiine mahope lilo loa aku oKa loaa aua mai o W*kea auie l'apa. Aole i Kuikahi ka niauao o ka uiea kakau me ko Ka Papa Kuauha*» Alii, tlike jne ia :i lakou i holke fli maloko o ko lakou lioike i ka Aha olelo o 1844, ma kahi e olelo aua. O ka hua olelo Haweii, hejnoa hōu ia, a 110 ke au 902 (?)ona hanauūā mai a Lailai mai i k« au 0 Wakea. He iuoa Hawaii okoa uo ia i ikeia ai l ke au o Wakea, āhe inoa Hawuii ©koa no keia i ikeia ina ka hānauua 844 īwai a L,aiiai mai.

O ke'a Ulnnui e olelo ia nei uia kela wahi, aole 'a o ka Uluuui wahiue a 1 hoike iu uia ka hanauna 451 mauiua ae nei h« Uluuui okoa uokeiaUlunui wahiue ā Ki'poiokohli ka t»ea i hoike ia ma kē Mele Koihonua o Kaulua Kalana pen«l

"O lele aku keia o Wawau 0 Upolu, o Pukalia fk 1 O Pukalia uui, o Alala, O PeJ«a, e Palana, o HoUml I O ke Kuiua, o Ulnuui, o Ulluli | O Mēlemel*, o Hiikua. e Hiialo, I O Hakulauai, apo ka laai. > ' i Kekihe ke kaye, Kekilaau kl i wahiue , j j ke kane, Ikawa — | oelilo kfl wahine Makaukau k« kaue, Hah&ioa ka wahiae Kalolouiauua ke kane, Kaloloa— moaae ka wahine Kalolopiko ke kaue, ka wahine Aa ke kane, Wakaan ka wahine Kauwila ke kaue, Uhiuhi ka wa-1 hi»e ■ j Palipali ke kaue, Palimoe ka wahiue Hoo(>ono].K>u6 Mā ko makou hrlu o nehinei, oa puka aku na helu 88a, $83, SBiapda &ku, e hoomaka aua mai a Kekihei aku, a hoea i ka helu 889, ola hoi 0 "Pall> paU" o ka pololei o ka hoonoho aui» o keU mau helu, oia ka hoo—

m&*« fttt* mfti a "Kekihei" aku, h« lielu M45 ia, • p«la « <iee ka'i like aku ai • ho e * <• P«U pali, oia ka helo hanauna 85*, «, mailaila mai hootnakft hou («enei, Pumlauka ke kane, Pttitftla«l|( ka wahiaa Piheelaa kc kane, Piheelulo ka wahiue Malanaopiopi ke kaue, liikaU — la'uuui ka wahine Maianaopahae kt kane, PihAe^— haa ka wahine Penei ka iioike a ka Moolalo Ka hiko ma keia wahi. - 0 Malana— opihae ke kaue, o P<hatbae ka w* hine, h«nmi uiai o Kihaluupae nie Kepoo (kj «• Hmlulii o Kika-« laupoe- ka uiea 1 Olelo «k« i koia makuaiiine o PihĀehiie, |>euei "Au heu oe, ek« iimkuahine, no kuu «loha ta oe, uo ka uul o kou luhi i ka inii ana i kahi aahu ame ka ai # uolaiia, e kauu olamai oe ia'u. A iiiak® kS lioi an, nlaiiH. e uiu mai Hiiauei, iie elna mau inau ma kahi hii i kHiiu aHa'u. He wauke ko laau mua, ahe ulu ka lua o ka laau. o keia inau laau a i elua he inuu kiuo uo ia uo'u. o k« ili ftt>* nei oka laāu miui, oiā kā Wāuk«, oia kau e kuku «i i kapa ueii. o ka laāii ia nia kuu !ima hetra, A oka laau hoi e ulu &ua nia ktiu inuM akAu, he ulu ia o kona hua he ni*rH ai ia nau.'' T:a hooko k» makuuhine o Kiha laiipoe i keia k<>noha a ke keiki. Ua uāmi ol» ia oia, h ua ulu io inai la ka ia*u wauke auie k« laau ulu. A )>eia i ioaa ai ka lole wauke !a Pihaehae wiiiiue auie k&»a kaae aiue ka lau» uinu kei|ri. O Kepoo, k«ne, hoi aiue Hhulu wiliiue koua ka kuahiu« manu, kei'a inehele o ka moōlelo kahi ! ko, ua pi'o 110 laua ia iaua iho. oiai, o Haiuin w6hine, he mana 'kauāka no ia. A na Inua mai he hanauna kauaka e hoomaka ans jma o oiiua la, a oiā kai uoho akft J if> Kau'kau wāiu'ue lianau e K« — | konāki a peia aku. .

Aka, ms kekahi mahile moo ielo kahiko i piii i keia hanaun* ua olelo ia, ho wahine kanaka maoll no o Malulu a no kana kane no o Kepoo. 0 ksia ; o Halulu no Kokala. ftawaii oia. Amai Kohaia aka, ma ka iae o Upolu, kona holo ana a hikl i kahi i kapaia o Tahiti mai e ka. He wahi keia aia ma Kahaual«a. 0 keia inoa nae, Tahiti mai e k». ht inoa ia no kekahi heiau eku ana malaila, Ua «*ti na« keia wahi he maa anana iloko o k« kai eia nae, he ike la iho no nat la > wahi a ka poa lawaia ika la m% lie. Ika holo ana o k*U wahin* <• 1 keia wahi a hoi mai «iiilail% ; mai no kona aina ma KOhala, W;| lawe mai oia i Hekahi mana t a kapa ia ua manu la na k» ina il| Halulo. Ua paa ka inoaakela i manu ma kekahi ona mele ka— 1 hiko o Hawaii nei, olake i J kaaikau a Niam i haku ai no hamaaa. A penei kekahi lalani o ua mele nei "0 Halulu.o ka maau kani halau * -f 0 ku o kaha ka eheu o ia man« icani aiwaa ka • maau i Kawa lanA He kino naanu no ka Uni lmi iaoa—a" Kepoo ka kane. Halula ka w* h|ne i Oliua ke kane, Kauikaii ka wi ' hine

Kikoaa k« ktn«, Kaioimi kt wm hine Hoopulapala k« k«»«i Aua%kft wahln« Hoolthu ke kan«, Ltp«i kt «§ hin« Kiulunokilhni k* t«no, k* wahine Hooakt ke kan«, Aluka kt w« hin«. , Aole t pau