Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 34, 22 January 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai BM«k«ak«a * • J.* P<*P<* u Hoop«©w»© ia • Mot Mat t Ktb« ikg n«» k«»» **>- l«lo K«bikooM Kapa»» o n«i) Hoopuk* »• «>• *• P°®* ,k# ' 0 fci boB 0

MOK'JNA 111 'KA MCX)LKU»O ko wakea KA MOliO ana MA KALIHI K A LOAA AN AO KE AKU A Uuo Kameha'ikana , Hoe» k« knikai • (W*k«a) i waho loi nei o Ka'ihi ua hiki mai ls o Hturnea (Fa»a) m» ke kahus honua e olelo i nei i keia manawk 0 "Kaiulani Aina ai ka hoea ana o ke kane i ka uka r>o— noi o Kapalama. eia no oia K.e h«i« nei ma na haoeoe a —a ma uka ponoi ae o Ke kiliao Kamehameha e ike fa m* i i keia manawa.

I ka manawa no a Haumea i iho mai ai anai ka ukf ma*o KŪohana ua l&iao ae la oia i na lau palapa lai ame na «hu eae wao i ohu nona <> na pua lehua no hoi o ka uka waokeie ame na lau maile do hoi.ua lawe mai la no oia » Ke!s mau ohu uliuli oia uka ' mau kahiko nona • hoowehiwehi ai i kona kine Ua kakikepa aela no hoi oia i na lau la ki i kahiko pu nona. Ua hele ua wahine ne ; a Wakea a noho ka ohu īluna E hoomaopopo do hoi kaua e kuu maa heiahelu. ua hoopaa ia aku Ja o Wakea ma kekahi kumu ulu, a eia hoi ka <vahine ke uh»i ahoio mai nei mahope o kora meheu.

Heii» aku la o Haumea a hoea ma kei» aoao o ke K&hawai e kapa ia nei i keia inanawa o Puehuehu, oa halawai eku la oiiMne kekahi KanaKa e ana Ik€ mai Ja keia K»naka ia Haumea, ua hele a ohu i na vaa uliuli o ka waokele alaila, maaao iho la noua kanaka nei wahine keia mai ka uka mai o ka aina, ao k»hi h<)i ua ka naka mahiai nei i ka ui pookela maoli o keia wahine ana e ik.e nei nolaila, aa haawi aku la ua naka nei i keia mau olelo niaa mau i k« kanaka ke halawai oia me kekahi mea malihini iaia"Aloha ka aallhnii hele o ke •alanni." Ai ka loh« «u* u0 hoi ° Hat»me& (Papa) i keia. mau olelo aloha o ke kāmaaina, alaila, ua p*nai ak\i la 110 hoi oia me ka leo oluolu. «'Anōai oe, e ke kupB k®nia4ina 0 keia wahi,V a ia manawa pu dq hoi o Haumea i kamailio p« aku ai 1 ke ka)iaJca kaiuaaiua. "Heaha ka mea Ik>u o ko ouko« nei -wahi?" "Kahaha! He mea hou ano nui hoi pahā ko ko m»kou nei wahi i kei» la.KHe kanaka e ptthi *ia aua i ke ahi. k ia ke ahi la ke a mai ia no ke Kalua ola ana aka i kela kaaakā." Me ia «nau olelo a «a kanaka nei ua kuhikuhi po_aku !a fcoai liina i kahi o ke ahi t a mai ana. I ka lōhi.- ama.o.Hanmea l keia mau olele a ke kanaka k&maaiua, alaila. ua niuau akn la oia i ke kaaaka kāiuāainā. "Nohea mai ia kaua*a e wanāo ia nei e pnhi i ke ahi. A heaha bpi ke kumu o keia laa ia o ia kanāka 1 ka uiuu?" "Ka! Aale lp»aopopo ia'a kahi oiā »a ® ai ai « Bka > 0

)|a maliou i b«00M0p0|)0 ai. oif kona lewe >> aaa a«r a nftkio*kl '• t kekabi kumu mlm e n)u m»i la ■»•! krU aoM o fce kiluwai. belc makaik») axu 8« oo bo» makou e ike i keui nei bou. I ka paa Aaa on« k«Mk* uei i ka nakinaki it t kela kuiuu ua hoouua u aku oei ka etele e hoike i ke alil tomntibonua o» koea wahi ma Apuakehao ma Waikiki. ae niuti hoi i ke aiii no k> u»ke me ke •ia o k<s* k«t>ak». Ao ka lohe i hoolaha ia ae oei. t»« ka«'>b» mat la ke alii e k»l-«<* oia i keia kanaka k« itu«, a osa ke iiian • kaua e ike akn la i ka a utai • ka imu kalut o m k»«>k« i»e>. He keu uo hoi kela a ke ka>>aka ui liui wale, • ia nm kA niiuaūiina o ko makou \ajQ īio ka make maewfcewa e he— kau m» aua malana o kela kluaka ui a uani e helehe'ena "A heaha ka liewa o keiā kanaka e aamao 'ā nei e hoapai me ka mftk« ma ke knlua ia āii« ika itiui ?'*" wahi a Hauiuea i ninau aku ai 1 ke kanaka *amaaina •'Aok uo i manpopo loa ia'u ku lit*-a o keia kaunka, aka. nia kau lohe wale «ku nae ; kek«hi }X>e e ka mai io aua, me he al* ua. aihue paha na kanakā iiei i ka nia'a a ke alii, ā ua loaa pono aku iiaha eia t; aihne aua i ka iiiaia iiioia ake ahi."

"Ua nianao wau ua polOlei tf*a j iioīke mai U ' Ht īnaia ulu walr o<> hoi k« ]H kuahiwi, bv mā ■ m.ika uhliīU-Ih ir h>>i, >1' >«»"> "* ke kiin nu- kii I'iikni miiiiii ok i uka waoūūhal;, rsoW<aha lu lioi i boo*

kapu o't īa.ai ka manu ki uisu o w»o? Hooiwa ae U hui k--0 onkou e k>n i-ke kauAka e k*i sua 1 k" iu eaa oa ahi i;ei o oukou i luhi o!e ai, k heāha lā hai kona niea i lioonna ole ai i ua Kanaka kaa kia niauu e hopu hoi i na manu ai naaia o k& Heaha lā hoi Kaua Ola kā niānu ai maia e ka waoke'e, alāila, e ola ana no hoi ke kānak». Noouoo ok- iho 'no hoi hī alii nei he maia ke- k*uaka a kona la-e hua iiiai.. Olelo n;ai utri oe uo ko minamiua no ke ola o k«La kanaka e manao ia nei e kalua ia ika imu. He-oiaio iuei ia aiauao eu peiii ? "At-. He iiiiiianuim wau i ke ola o k« la kau:(ka opiopie ui o kona n ,au hei'Elieleiia, a he helehelena oluolu hoikoua. He ku ike aloha ke uana h'ku i kona maii hele— heleua." > "Alāila, he . makeuiake anei oe « ola kua kaiiaka mai kela make mainoino mai a ke aliie mnnao aei e heokau aku niaiuna o keiā kā — naka hewa ole. Oia āuti kou raanao oiāto7" • O ko'u ninkeinake ioa ia e ola kela kanaka ui a maeinae hoi o helehelena, aka, o. ka pilikia wale no paha, aole ī.maopopo ia'u ke kumu e ola āi keia kanaka uf o kona m&u helehekua. Heaha aaa uei ko'w wahi maua iniua oka Ilāinuku ok e ali'. Eia wale ho ko'u wahi kuleāna la o kihi o-o ma hial āu uo hoi e ike mai la.''

Ua like ka hoi kō* manao me ko'u. A i» pouo oo ia manao o», oiai, aole kaua 1 manao he make knp®»o kela o ke kanaka *o k« a£ ani i ka maia māka nahelehele o ka nka. «o ka unea hoi a ke kanaka 1 kanu ole me kona ma* liuia, ae ii wale ia ana hoi eka mana ©ka nkā waonahele. Eia nae hoi ka»m wahi niuau ia oe. He wahi huln hulu awa uo kou? Asa hoi, ma— mua o kou pane aua mai i ka' u uinau ia oe no ka wa, e o\*o\* hoi o« ē hāi aiai i kon iaoa ia'u.

Paue mai la aft kauaka uei. ''O | Kaliu ko'n iuoa, ai kapa ia kela iuoa la'u no uiauiuli dka uele o keia wahl l ka wai mai ka wa ka— hiko māi. Ua lim i-aha ka kooua a hele lka wai, nolaila, kSpa ia ko r u iiioa e ko'u tttaa makau o Kaliu. No k»u ninau hoi no kahl huluhul» awa, lie walii huluhulu

iwi »o ko'u, akt, aole «o om «o kl nai «ku, ik* he wihi knlakuli awa so nae e lawft ai na «wa ka— pono hiii " A ina no kov make* •ake no ia wahl kululuila «w», • ki a« w&u e like no boi tae ka nni i loa« ia'o.

I na hoi ha pela koo manao lo— *omaikai eke kaiuaaiaa malkai, alaila, e kii io ftk« hoi ka oe, «o ka meft knpono no , n&e hoi 4 lawa ai na maua awa elna a ekoln paha waht a Hauiue* i kaiuailio aku ai me ka ieo oiuolu i keia kanaka ka* uieaina loaomaikai.

"Kia ka hoi kekahi a'u enoi aku la oe e ke kaiuaaika i6koinaikai, Ia oe e kii nei I ko wnhi huluhula awi, alaiia, e iawe pa mai oo boi 6e i na j>oho no ka hana ana aku ika awa a kaua. Oka mauao ne h' i • keia awa a'u e keaa uei ia oe e ki< aku, aia hoi iloko o keia awa a kaua e hana aku ai. e kuknlu ae kāua i ka hoailona uo ke ko me he ko oie paiia o k* k£*»* iwea e iua— kemake like uei oo ke ola hoi i keia kanaka luaUhiui."

I ka !c>hf itua •kc kauaku ka — in«aina i keia n.uu olelo a Hautnta laia, ua k»ui<*il;o tu«i ia oih ia Hau niea 1 ktia inau olelo. ' i-a, e hui paha kaua 110 ko'n waUi pupu[ru—. uak, o.ai, aoles*jjaha e maikai ka kaua haua auā i k-ia hana iwaho oiHl, eia wulho uei k» ululo a ku l>oc k®iiik«>. "Ht |iuu . >H.bu*huH paha ownho nei." ii hun4 la paha k- haiaa maloko o kuhi e k*ilu ai.' ' 'Aolie i wah(j iiei uo Kaua > kāhi akea t: Kiikiiiu ai ka kaua »[>duu hanu, oidi, he akea iiui ke kahiu e luii aKu ai ke ulk. 1«. haua uo hoi kaua i k* kaua papaia—awa ai, ke uo uialamalaiua eoi e ike ia mai na kauū ha'iā āua. He oiaio ' 110 hoi pnha kau i ka>uaiiio mai ia uo ka *puu—kahuahua owaho nti," aka 111 a kekahi ai:o i:o hoi he "puu ulu owaho nei" ae aktra «i hoi ka iiui aua aku oke ola no ke kauaka a kiua e niakemake like uei e e;a oia.'' 1 ka lohe ajia oua kunak* n*:i i keia uiau olelo a H*unie», alaiia. o konā inauawa lio Ja 1 ku koke ue ai, a ki' aku ia i kela hulnhuUi awa oua ame na prtuo' apau e j»ouo io ai ka laua hana kukuiu papaia awa kukulu haiiou> e like hot rnt'ka niea a ka wahine maHhini 1 noi aku ai īaia. I koi>a hoi atia mai nie kela huluhuhi awa auie n;i pono pa no ka lawei;nve ana ak« ika laua han» kuknlu liailoua. I kouu hoea aua imua o Haumea, alaila, na ua feofce akn laj no hoi o Hauim» la!a ma ka olelo auā 3KH i keia mau olelo k»ia.

"Ea. e Kah'u e, e niania ia mai hoi iiā inana awa a kaaa." Ca ae koke mai la no t*a kanaka kamaaiua *ei a ia uiaaawa no uae oia i Va — mailio pu mai ai ia Hāuuiea i keia olelo hoakaka mna.

"Kia patia kekahi pilifeia o ka hana a kaua e kukulu nei. Ika «ili ali» ooa mam awa a kaua, alaila, o k* pilikia paka oka wai ole e hiki ai ia'a ke hoka aku i ka awa haileaa a kaua, oiai, aole he Wai o keia wahl e pouo ai ia apana ahaaMaua." ''Aohe ka he wai o keia waht a« e aoho nei ?'' wahi ft Haumea i aiaau Sku ai i koua kamaaiiia m&ikai. Hoole nai ia ua kanaka kania— aluft nei ame kona kamailio ptt aua mai i keia uiau olelo. £"He wai na ko wakou nei wahi e ponō ai. Aia haule ka ua i uk« o Waelani, a kahe uiai Ia ka wai ma kfthi kahawai āe nei o makou, alaila, lo«a iho la ko makou wai, «ka, i ka īuanawa wai ole maumli oka ua oleoka uka o Waolaui, alaila, ua nele ih« la inakōu i ka iwaiOle. I ka mauawa hoi e hol ole mai ai ka ua ia übft o keia w&hi e like uie keia mau la e noho ia ae nei, alaila, ua uele loā iho la uta— kou i kft wai ole." Ao.« pae