Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 36, 19 February 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai Hoomakaukau ia e J. M. Poepoe ai Hooponopono hou ia) i ka Mea nana e Kakau aku nei keia Moolelo Kahiko o na Kapena o Hawaii nei) Hoopuka hou ia no ka Pomaikai o ka Hanauna hou o Hawaii.

MOKUNA III KA MOOLELO O KO WAKEA MA NOHO ANA MA KALIHI KA LOAA ANA O KE AKUA ULU O KAMEHANA'IKANA

E hali «e kaoa e kua mk« heiobeh) maikai, »e nana ae )« Kaliu auke kona hooko anS i ke kauoha a Hanmea iai*. Ua hooko aku la oia i kela kauoha a kā wahioe ko— paianahi iaia m« ka hele ana e kamailio iwaeoa o kona ohana, ae ka mailio a»a hoi ia iakou inai ka uka mai o Waolani a hoea i kai o kahi 4 kwpa ia r>el i keia manawa o Ka makda nte Kauianuwai, ae hoike aua hoi' ih iakou i kona ike i ke— k»bi wahiue kupaiaouha nui vrale 0 k<»n« o>«tt ano, a he wfthi«e hoi 1 hnlii ia kona helehelenA e fca ui kamabn6, & me kft hoike pu akn 0 tta wahi ka'.iak» nei no n» hana kupaianaha «ano hootal«-kupua uui wale, Hoike pn «ku la oo bof iia wahi kanaka nei n6 k a uieā e pili btta i kela kanaka e kaiua i« aiia ; kā iii2u, a ine ka pafcelc ku/— paianaha ana ouā kanaka nei, ma muli o k« hoo—owa ia a»»ft o keia kiimu ulu uiue k» p<*ka ana o«a wahme uei tne kel» kanaka ma waena akt" oKe k.itio 0 aa kumu u'u n*ri ai - owa ia boi kona kninu māniuli o ke pai ia ana o ua kttmu ii lii nei eka l'ma m&na o kfla w.«hine malihim.

lloike pu aku la no hoi t>a wahi kanaka nei i koua poe ohau» āp«u no lee lc«uoha ai ā o u|i wāhiue nei laia, e k«la aku inma o kona matt ōbatla apau, e haalele koke i keia wahi a iHkou e noho nei, ae pii aku ma ke alapii inalunā akM o ka la■ — lani pali n>a uk« ae o Knpaiama, a a hoea aku lioi ma kela owawa o -KHiihi, ae kamoe loa aku hoi ka hele ana a hoea aku i kahl i kapa ia o "Kilohaua". oiai, e hoea uiaī aua kekahi kAua weliweii a he mea pono e hookaaw&le e aku kooa Ohana mai kt mak» afeu.

Ua hoike pu aku !a no hoi ua wahi k&naka nei i.kona ohana no ka hopena o >a poe i oki i kela ku mu uiu, mamuli ok« kauoha aka Ilamuku oke ālii, ae ioil paha l kahi i nalōwale ai ka pio me kanā wahine, ao ka poe i oki i kelā kumu nlu, ua pau loa iakou i kā uiake, ai make iakou iua maiuala laau o kela kuiuu ulu i nakinaki ift ai kela kela keuaka spio.

I t« lohe ant o ka «hana apau o Keli*, ua hoohoio kok« iho ta la-*-kou fko laeeu panao e hooloh« i ko k&uoha a ka wahiue malihiui hookala knpna, at pii aku hoi aa luna āku # o kelā lalanf pali a hoel i kela wfthi i kapa ia o Kiiohana ma k: awawa o Kalihi, ua pii aku ■a kaue ate ua wahiue a lakon. a me k« lakon mau «hana kttki pu ae liul &aa hoi Iko lakou p&kele mai ka make uia ke ka«ia a ka wa hine i hoike mua ai.

ī ka hoeft aua oua poe nei 1k« uka o Kilohana, «A halawai akn U lakou me ua wahina knpaiauaha aei aaia kana kaue hoi &na i pakele kupalanahi mai ai uiai |i make a ka Ilamuku o ke Alii Ku— auho&ui.

I ka ike ana nei o Haumea i holo ooana lehulehu o Kaliu, na kamel he mai la eia la lakou me hola mou hoaolelo no maikai.

«al po# k»kdk«M • m «im »• k«ta «»M o Cii«bMfe mI. »• I» mI ok» oh»»i • pii Im iko <»•« kaa iI«M • UlMi p«li» • Ilm f«* «to nHmlu «Im i I* o Le?afeaa« a «i« tto iioi k«i«o« «<•• • om «8« « lom tka ko k««r«te o L*«ib«U « boM Im ftk« I ka p*H o P«life«. 0 !• oihoi b«t»l«tt« liw ki hoi U • oolio •!. K lio#b«i>« 1« opk«8 ibo «m U m«bi«i «ha m« «k« ok« «!•« Miiwiim pa o«i boi ik« l«w«l« «o« »* k« k«>. Ac j n« k«o« boi fw««o« o «Qko«, ««« i, k« ik« k»« Uto. «i k« oo ihe, a»; b«a« boi i n* b«e« apao « ik« poooi ai ika oibaoo kaoa o wak««kau a» i 00 ka b«koko kaoa aoi», Kia boi! kakahi uiaa olalo «ko i« oakoo « aa «rabiii«. e«ooa ia onkou i ka ib* hwb«i ikoi. a«»o p« boi i k» roa — «aokau U«*iawa loa « boib«l ka — oak». aa m*k«aKao loa hoi onkoo i ka hoehei a<ia 1V» ouaka ibe a lo ookea H)tto eb«Q)i noe ka. ikoi aoo ke« «ao ia »J." "He aaaii makaakaa keia a'u e kanaiiio aka o«i ia o«koa, ae hUI hS e lilo ia mau ibe i mea paie »k« no ka naho aōa ako o keia looa aku. E nobo hoaaioh» ookoa m« na makaaioaoa ooa ae iaii aku i k« nobo oluolu a alob» me k*> [Alii q oa Koolao, » oi» kui o Ofo-> p»o» be »lii »loba kaoak», a o<ake« b»i ike ola oke kao«ka ipi me ke ikaoaka iki. Aoo ku ookou piiiki» b»nao keiki bot, n»'»i boi e b»awi i loakokaa ia ookoo. E kauu ak« ana waa i kuo lapo hoohanau keiki Ima ao kaoi bc.i a ook)Q * i aoho aku ai< 0k« iooa o keia U«u [ hoobaoaa ««iki, oia o<» e Kal&uo — kekahuii, ao ta»a mao pu» aaa o I Kaaikawi m« Kanikaw». E iilo hoi oe. e Kaiin me koa ob»*.a apan i m»o* obua hooiaupai kaoak» oo roaua ue kuu kan» «ei."

Ika l«be aaa o Ealia me koaaj o)iftua i k«i» eaaa olelo a llaamea i»j laknu, ua ai a&wikai'ioa mai l» luiioo i kpia mau elelo h ka waain» mnlihiai e kanoaiilo oei imua o1» kou, a la uaanawa hnokahi u« o K» liu i i in«a mii ai ia H»ame» i kei» mia o'.eio. JJ"N»Di ia ua haalele aka !» wats uie ko'a okena i ko enakoa uaao do bouna ma k»ia waiai, e oluolu o>»i hoi oe «s hai inai ia loakou i koo inoa. Owai koa i»o» eka wabio» ui • nani hoi o oa heleheleue. E olrola mai aaai oee hoike «uai i kou ioea ia makou?'*

I kp iohe aoa o Hnen t kei» atoa« n&ikai a kabi kaai» «ipa hookipa ia?», oa miooaka ibo la kona maa heleheieaa a peoe ma) ae ka leo oiaolo no ka oinea a iio iaia me kaia mao olelo b*ak«k» PO liO hoi.

"Sa, a Loike aku .wati la a« one kou ahaoa apao. 0 Haumea ko'u ino», ao kooa aoo b« kioo iau naa— oaaaua. Aka nae, o koa iuoa poaoi o»e taai na kupuoa aai. oia eo Papii, ta p*p* ono'a aweawaa kua ā koku m»i hul. 0k« ia cti leoa Uoi o Wakea, ne ke kakikohi ana' •ku o koAa k»*a kaee nku auk a hooiahe i keia'aui oidlo hoa* kaka a kaua Uoonao hou »ku la noo llaumea ike kamaiiini ai»a ina wabl kanaka nei ase kona ohaoa i keia mau olele hoakaka hoa nw ko<ia aum hupun».

"Ao Paliku oaa m |Mii apaa au •o hoi i ioha ai i Mle aoa aaamoa «ka au oka pao awa o ka akuA, a «ja «o koi ko« i&au k«j»«na oaai ka po oml. Ao P»Hk«, «1» iiiia mau «ftM* »al« ana ia Koola«-pok« na Kooiaa ioa. Ua haa la kala nau paii saa««ii o ko*« aaao kupuua «i«i ka 90 «ai, a oia oaan pali «o kol ka hoMiaka aaa o ko'u «oukaa«ha« a«i ua k«p«&a •ai."

1 ka pa« aaa 0 Nla »aa hoakaka ana a Haueaaa la Kiiln nw kMi ehaaa, «a kamaiiia ko« ak« 1« «ia ia iakou ao ka noho he«Kftha iki

. i kē kahiko i»*ktto m|| oMlaaa iki Uaiioioki k«bt#dl *: • i uft olilo f Q0 | •■ ■ * *• toM k«i» ißOft bmubmH * kift wthi kikaka i booktp» ft { * ••• wt k*iA maoaw« i h*l« ti ' ©«• i kMpak«le i kan» k«ne foa kiiwki lp i keii knmu «tu. o ki Miaiiikoikiki iku nokni no k#ii kioio aiu i aakināki i» *i 0 Wa/ea, aj mikil# ie a i kamu qJh i komo tko li o Hid— mtt »e Wikii kiii kine »i~ wmm iku o«i knaii ulu h<*J , Mimnli o «eli w»h4 iot mti o ki «uma ului lom ke elahale no lini e pikele aj, uo lilo kiii ktt malii» I inoi ikoi no Hiomai, « u» hoomaoa ii no i ki manawa kihiko mamuii o ttj&oi o "Kimehaiki&i." ahi lino uia koi no Haumea ii jke ia hoi mi ka inoi miamauo 4 Pipi," af ho» ! ai ? ia p#hs la me<l m*m«li o " Koi Honui'' | hii hoohlno hano ia no Haamoa e ka»poe ka hiko ioa o Havai< ntl. Eii ni mere koi honua nei • ke pikepa ia ai • at poe kihuni kahiko © Hawiii nei< v 0 Ulluli-ki wahina ia o Nuu-~ meaalani 0 Mehai nuu manoanea, o Ku aiheiani i Palinli Liholiho eleele, pinopino, lan( •li Kimehanalanl, Kamahiiiaim 0 Kamehaikana akua o Kaua - 1 kaki \ .v - Akua wahioe, o Kahihewa ae I. akua ' 1 ke oki nuami ke oki lani o J , Haiuli | Haalele i ka houpo, huhu iiii ' — Kau ka moku o Lua, i Lua noho i Wa~wa Wahine akua a Wakei. -Z 10 Haumea wahine akua o uki o Kallhi Neho i Kalihi, hele-i kai Komo ika ulu he ulu i\ , * Loaa ia kino hou ona, he ulu 0 ke kino ulu, o ka pahu ulu, o lau ulu la oka lai£ ulu o Kamehaikana *: • O Kamehaikana ii o ki inoa . ; v * nluiliuulu ■>'?■•-■ He iin ke «ino o ii wahine o Haumea 0 Haamea nui a ke aiwaiwa 1 iiwaiwi no Hiumea i ka noho Nonoko i no moipaai I ki Koomoe i na kiiki Mii aoopa&i kailimi iki iliila Moo moopuna K*a©no maiia aei Moe moopani kna hiki ik« iliiii Mo« moopuai 4 kuawaiu aaiia n«i Moe moopuna kuaiwi iku. iiiila . Moe moopuni kua ui&i mti i* aal Moi kiiki ia Kauakihi, o Kwal .' mehinani ka wahiae Moemow&iiaKiaahikihoaaa . 0 Huhkoaua ka wahiae Moa moopuna ia HaMk. o Hia* ; maaoniuie ka wa&a* Mm moapaaa ia Wa*a o Httkooi ka wakine i M»e maopaaa ia Hinkwi»» Haanw ki Wiki&i ia Naaikahili » Hiuiini ki wafctli« kapaiHMM ka «**!•& Haaau o %h ikaa *ji«MMa Ikia o I» pi ala aim Hookahi &o, fea tek«kaii>«i Loku ka iaa|. manohiiii kt liko nite«. Aole i pau