Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 38, 5 March 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Aj i« • X M Po«p#« ii Bou9ooo|odo i«J i ,kā M** j DI3I • Kkbft» ako »•< I lilo' K»b«ko o»a K«p«aa | o B>waii n») i bO« *■ U» *• POBD*'V»» •; k, HlOkU* f: '■ o j MOKwNA 111 i K A fc (r WAEEA i MA N'OllO AK* MA KALIHI Ki I.OAA AKA QKH AkUA ULI / KAMEH AN A'lK ANA I ka hoea «ul ak« o tlā kafcuua nei ma ka mue he-hi aku jka ■ ],aei>»r iiiiu e koß><» ak" *i ' O' ka ha.lt* . ,>i» bo ka wa « ua kahuu» B ci i ulitfU akn i k«-ia iwo }>vtlc. ( ) La-.lai ka uiō;«: i ka p" ! AJ < t.a)kubc.tiua O i u 'Ava k« Um O:,. wahiiie |.Ji 'i-..UJ a pii r l'ii-a</a iaui jkt naheleUeie; ; . | O nn' iKiiehe k-.e ku ka Uouua 0 ki.ni.» Uoj a ki: l o.iiīna k* I'iik* i» : ' au; k"" k* ( > k-'iu k- "■■■ u •' I K-ii: i k-» la*' li ~ ;,lJi ' 1 | () i.a K'n- *>lu «■'» Ia Kc " ' Wah;;'.* «ku--a .-ke» ~t \\',ih::.e h ):;>a:iaoljau a \\ >«kea ' vi rt h.-:t n i r..;..0:i.. '' ko ! K'.i *«■*-• k-i.aka . 1-M i 5 -" " Lo 5 >nr ' •Aii'.a a. kv 1 I: " h " a \ ' ; J i.oh'"■>"■■■ ;:;wa ka . 1 ~ v> , lh . . . 4 oV, 'k a h «.■ ! Kn:iJ kr,v - ' Hs k• • •- ■ ; 1 ' . ■ . .i; ; k;«- v\ •i<<- , , , »« h< 1« JJ*i - - - v " ii. >•■■■• A - ; ka : 7i r a «»;.!, KIUO lua ; or. '.k " • ( > K ,,<> a'oha *~u e īkew.ai . ! A o'.a "" i» 0t «■ H..u-.jca I ka pau aua o nei pu«<. a r.a rv^-,« n,oawa jj i, uu kahea .m«i ;ls e Han ! int . a ••JCo.no JJiai, e kouio mai e; Kauioawu kekahuna. ke kjlo a j pnn; kn nin- 4 . / | Ua komo aku la no hoi keia a t noho :'a ma kekahi f.oao.o.kaj puka. a i' l *-a i oklo fiou mai' aio, H«a»hta i heie mal uti oe i ka imi j haku o K a nohona aoa aku o ke;*j mua aku. -UaaeHkuiano hoi, a a 01010 aku la. O k6'u Jnea | ,ho U uo ia ihoea .uai la i uka bcJ| o Kali'mlihi nei o Lauiuiha. Imj mailā uo auia olua i mau haku U o'» aua loa. iho «la olua la'« i uīau haku uo'u." H ]iāi aku po au 'n oe e Hauniea w ,1,i.,e akua» W,k«.. ei» «*.el«l« , KoM.uhon... ka ho« paio o olua ke k „k.:« k'ele uei m» u« t >eā «pau « ka moku nei oo.fa uo kekā.. ot o:«. Aia k»>'. uiau papa kak„n,. ui pat'« kuh-.kuhi pm,.« u. D»1 • kUokil». « W» 01 " < " u ou.k. u.u» laiko oln. wah,. _,ke ai Ua ae mai la uo hol , Haun.ea »o u. olelo i keia k«h»a« # lLamo® 1 w a"Ua ifee «ku uei 4u ia man «tea a»au. Ahe oiaio e a " a oo ia t k« ehn kakahiaka, aka » ka ehu ahiahi, el no'u la kewai. h „ee ana aw «»e ke kahuua a h*e4 i ke k*i uli. Wai popolohuft a kane a mai laila mui m-i kaua elipi ma» a i, aoho ke kai ika hale o ka paoa.

! U* u«ho iho ia o Kamoaw* «»e j W-ak.ea ma. aaa hoo«na ia rku 1« ! kekakl k«uaka e ki< »• Lihau«ta mt Makulu, ua kaikaina o Wakea e aoho nu ilalo o I'&liku, oia hot <> Kualoa e k*«paia oe» t keia mau la. I ka b>k* aaa »»a: • L>hauuU mt Makulu, aku la o »»» īa Wikea e kukul» i h«lau liuna o ke kaola pa!i o Nuuuiea— | lain ofa k«.a pali ek» oei ma t-ka noi«o t»kaa ® ke awiia» o Wf«o'ianl. Oluua oli wa»i kih» * Hau- | mei ka unu a Haumea, ao lalo ka | wio o flaumra Ua kauaia bo lioi j kcia nau. o uoa he lan), a kapaia uo hoi ka wao o laio, he lanl Nuauiei awi, «I Wioliiii o lalo. ' Ua hla o Likauula ame Kaiuo— ( «w« i uiau kuhikuhi ai uiau ;»o ae ao-> o fc«r kukulu ana > ka hr:-n, » na Wakea pouol ffo hol > iiu- Ka'ina ine koua j>oe kanaka i kukuiu i ua heiau !a. 1 ka pāa ana o ua htia lā, ua h<-a ia koaa iuoa o : Kawiluoa, a*a o.felo ta oka htu*« iuu& l«a keia J kukulu ia ma Ha — ! wan ik-i. Ilt h'-'iau kapa !<>« ke a 0 ua Hi:! uui wu!m>o k« j>oc i* Mlana 1 na uioiiāi «uaUiua o R« a hviau. () k.»h< ku Uei ktia heiau, aiā uia jitv aw..»wa penoi o..uk'a.. ae uei <> ; Wao.aui t n . keia he-iau keia rntle j )i m« iua keks»ni mau he'.u i ~ ; ; o ka \ai Aupui i nei i kaahope hc

: uei. oia ho: keia, 1» k'o Waolani O-ku kn h pa ia i WāoUul (i k' } ;«' ininiu i.i 1 Wao ai.; O K>• uiiuu iu ī Wa<»l iiii I I) ka ~:nu .ia i v\ .«olam , (> ki-' li4iivj.jihu l.i i\\ ao.aw! j *) k« !jii i<< J W «ao.aiii O k - kup4 l i } Waoiau:. i Ma k'ia ;tiau 01, h.iUuia me ■j Kam&aA.i i ;..ouo ; , .i iie inau kaUuiiu i itu au MaKU.il he kii" lloko,, i.oi.,:eie \s«a .« ue Kauuna lu.t.u s .a -> i, o;u iiui h-- k* -- ; eaua nvahiai oia. (■! WāK' • •ke a.35.. :i.) . Ka.iU ka pu •; aua. >.. a 1.1 >• ui Ki«*-U k« »•" 1 .lUii ; k''U<a IH.iU (;liU.« i kt- K>ia i k :iiii» <• K'-.h aiij a:u..: keia iino ■ ; i:> a:.:n.V;a ke m..h' *J nei J ka ' aM r h""U ii n-ei ; n » mea ar-Ui V };..!!•> m H'l ia-Kui: 110.1" «'U •. 1 a ' u: k' l '■> Ki.t: ' o::«. ar iu h'- KU .ui j'Ul)l ' an* o \\ iiK'■ : i kv:a in;,uavv i. ( ):.u e u u aiia aa lahnl 0 V. aK>-a ' o:a h«j. :.,«. i.lMin keiki a na ouana ■'k'iki >' ua oiiaua a-K.aiiii., ua h.o 'i!iv o ilan:iiea J kaliuna hoouiu l-ihui » )k;«n-i iiana he hoohanau i keiki. ao ke j.?le 'kei.ki no hoi ■ -\o ; keia oihaua a Hauiuēā i lawe-.ae. ai- ; i koua liiua. ua kauu iho oia i ke ; kuiiiu. laau h ohaniu al:i a lioolia-— j uau kauakA hoi ma Luhiku oia ' kela kuniu'aau noua ka t«oa o Ka|lauokekāhuli a uona na ]>ua kau— l'la'ua lōa ma ku iuoa o Kanikawi a ;nae Kaaikawa, i O kekahi iiioa o keiā laau oia no !ka iiiea o Kaiuānnnhalaikaipo. A j peiu-i ke niele KoilH.uua kahiko e j pili una i keia iaāu ku' K āianaha He loina e wāle uo Pee mai aua maloko okt aka ■ uiai Ka hauA a ke oo o Haumēā Naiia i pale ke «eiki hanau Lilo-ka laan kee ka'pwa i ka iew« Lilo Kauikun'kawi, ua pua o KaiuaunuhaUikaipo 0 ha Hko lan iua!ahea 1 nahaeliae ia Hala. j Ua olelo ia ua pili' keia niahele mele, Koinouua i k« hoohanau &ua « Haumea i ke kaikainahine a Olapana, oia hoi o Muleiula, Ika e hookokoh'-aūa oia ia Mulei— ula no ka nahuuahu haaan kei&i, iia paa ke keiki ilōko oka opu, a aohe 'heiuo iwaho. Ua hele oa maka 6 ua aliiwahiiie nei ft kuhe wahewa a e <nauliawa wale ana uo hoi o>a ia wa. Eia na uiea apau ! ke kumakena nei no ua ahiwāhine nei, oiai, he make wale no kona

ho}*eua a oa oel apau e ho««»ao - popo aku aei ,a wa. Hookahi wal« no hana i maua» ia e llwelawe aku in wa, oia no koi k« meA maa ma» e haaa iuaa ia ai la iuiu»i oka ehaeha keikl ehookoal ana ka nakuahine. oia hoi ke oki i ka wahine oiai ke iMpOupe paa ana iloko ok& op«- jT^ Oiai ua makaa'oaoa e piha ku — «akena aua i« wa no ka make o ke aliiwiihine oki wa ia • Haumea i huea aku fti i ka ha'.e o Ola(«aiii ke aiii. U* uiuau nku la keia i ka |K»e r kumakena ana, ' Healu kei.i v pukou tr kunilkeuā uiai nn?" U« J«4ne m«j la no bot tta j>o« ' nei-e uwe-H.nA-oiak'» l ' uo mak« oke a ii. Ua paa ke keik» īloko o kft opti, a aohe henio inai, a<* kaha U anit ka ojtu o ke aliiwahiue i J heino ke keik'.. ! Olelo aku la o Haumea \ua poe U, penei. "Aloiia mo no hoi kt ahiwahnie. Anliea onk r »u. t h« ie »l.n boi kaln o onkou a hav aku ik i makuakane al i e >ie niai ia'n e h'.au aku »u i ka u wahi pono iki Mānao wau, )ie w>bi] p ,m> no hoi Ka'u e hana «ku at."i Uā lawe la aku la keia inau ole o a u< uei, a ia akti la ike «hi la («iapāna Ik? lohe aaa o ulnpaiM i kei* uiea i hoike ia aku ai ia,a ~o ka inea «• i>ill ai.a i\ k iiiā k&ikaiua'niue. ia 'A'H ota i kati oh;i inui ai l ke kanāka nftna i lawe akvi-ka oleio nnua oua pen« i ■' 'i:, kii aku' hoi ha oukou i ua wahine malihlni fcla, e hele mai e lawelawē ae i ka make o ke alii— . wuhine. Ua nokeaenei hoi ka 1 ke a nei poe kahuna, a auhe wahi mea a pono iki, ao ke kaha ■wale-aku no i ka opa ka hana hype e hena ia a', maluna ona " Lawa no noi/ kii «a- m&i. ki o i Huumea a iawe ia «.ku la imua o ■! Olopana. A īaia nei i hiki aku ai imua oua al<i ia \va k 'ain i olelo mai ai ia Haumea. 1 "01ek> m&i n< ! no; i«kt;u nei ia'u, ua hi-ki ka ia o" ke hana mai a ku.u kaiKamai ine He oiaio anei iaV'' " Ua k?.maviio ar,u no ho 1 o j Hanmeā me ka iuaikai. "Ae, ua hiki ia'u ke hana aku a hemo ko moopuna e ke alii. a pake'e hoi ,ke aliiwahine. He laau hooha — ' nau keiki ka'u." ! ' 0 Kalauokekahuīi «a inoa o keia laau, » ua kapa ia no hoi ia laan ī kahi wa o ikaipo, a he mau pua kōna elua o |Kanikawi ame Kanikawa, O j keia »ra ! u mau pua la ka'u mau laau hoohanau 1-eiki. "Ina hoi ha pela ea, e hana mai oe i kuu kaikamahine i ola ia a ola pu hoi kuu moopuaa," wahi a Olopanai olp'" mai ai. "Heaha !a ka «ku. ke hana oe a ola kua moopuna rr»e kuu kai— mahine; "Eia ka'u uku e k« alii, « haa' wi roai ai ia'u ke pono ka'u han® maiuna o ke aliiwahine. oia hoi' a ktou la o ka make ame ka pili— kia mai au ia oe e k« alii, i m*a no'u e pakele ai.*' A eia kekahi "a h«mo ka moopuna, a ola ko kaikamahine, aiaila, na'u • hanai i ko moouuna i ola ai oia, a ku no hoi i k* moku. Eae mai aaa aot! oe i keia mau noi a u a «luk ia?" Ua a« mai ia o Olopana. la wa ua ma-ma lho ia o Haumea i ka pua mua, oia o Kanikawi, aīa ila ki-a iho la oia lioko o ka waha o Mulaiula, a hoo aku la i ka manamanalima ona iloko o ka waha. He puua ana ka mea i lohe ia en« mea apaa oua aliiwahine nei, a hemo ank ke keiki iwaho- Ika aana ia ana, ua hele a uliul-' ua keikinel. Aole i paa