Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 39, 12 March 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai Ho*«akaßha« ia • J.M Po«po« ai B»«POOOPODO koa ia] i ka Maa »aaa a Kakaa ak« aai kaia U*« l«lo Kabiko •»a K«p«M o Hawaii nai) Houpwka bo« la uo k« Popiaikai < k* Haokoai bo® o Hawaii.

MOKUNAIU KA MOOLELO O KO WAKEA UK NOHO A.NA MA KA-LIHI Ka Loaa ANA O KB Akua ūwi AAil ANa'iIAKA In īiiauawa \ia olelo akn .la o H«n mea ia Ol'opnna. "Auheā o£, e aliK aolie att moopuna. liia n® kaua ke iie p» iho la Aohe haiui " Aiaila, iiaawi ak» ia 0 Haiimea i ka l»a ona pua, oia hoi ō tawa. Mania-ma iho la uo keia a j wali » pti-a aku ia no i k» wāhu o j o ke « iiv\«}iiue t a hto aku ol» no, keia i u.imaiiauianal'ina ona ilokol 0 ka wnlia o ke *vlti. He puua uo ua iiliiw»iiine īnei, * lienio aoa ka la\v< iwaho.' A'.<>leio ak" l" oa.o; ).i < >:o' t >ana "->ohe i>iliki'a i kofc o kou kaikainahine, Jv ola auā ! ia, ao ko inoopuiia, aohe e ola Ht'.a. | H*«no mai nei no uiai ka opu uiai, | hh mak<. Ua uiiuli pu he kiuo." j i'e-h-a ana ka puuo, wahi a 010-', pa'n'a i ninau luai a! i ka walmie j lualihuu, IHC ku bi<<!<> o na. *ai - } niaka iiia ua pīapalina. ! Ua oieio aki; ia uo hivi o Hauaiea tu* wahi poiio 110 lioi ,ka'tt i Kp:v, * aka, make.nāk'' l"a H'ii « haopaa loa ! uia'. O'." i knii 01-e <> iniua o'u, ua'u e haaai i ko ni<)o; uua l'Ha āuei v ae nia i ,ti. | Ae mūi ls» <• Olopa'ia, ;ne ka ] auā uiHi, ' 'iiiH haua a o!a kuu iiioo 1 pu'iia. aiaiia, e lavvē oe nau e haaai; ' ;a., o oe ih<> la ka iiiea i kni ,l &iii( i | koua ola . ... » ''l'a pouo. Ivhana- ae aii i ola 110 ka : moopuna a -kHua," wahi a ! iluiiUH-a 1 paue ak'.i 'niua o 0!°t pan^. Keiiā aku la »> Haiiinea iua ka — nalea.o ke uiii e puku mai 1 ahi, emoole no hoi a ana ke ahi elike ime ke kauoha a \it wahiue lioopa--1 haohao ue. o K.alihili-o-Lauuiiha Oki iho la keia i ka iawe o ke kei'ki a kāawaie, alaila, Ihlau iho la Keia i ke keiki a--li.it ae la īua kona niau liml, ao ka iawe kiola aku 1b j keia iioip o ke ahi tne ka mun uo nae o ka paā o kelā ka«la piko inai ka iaw« mai a ka piko ponoi o ke keiki. Hala ae la he wa loihi ® ko Hauraea koala aua i ka iawe iloko o ke ahi, o ka wa no ia o ua keiki nei i oui ae «i- Pela ka oni aaa a ua kēiki nei a hijti i ka awe niaol, āna ae, a pela ka uApe mati ana o ka hanau ī ka honpo. Ua eiaa aku la ka hanu āna o tia kelki nei a hoea wale no i ka lkaika lOa ana o kona kan* aaa, a ola āe la ua keiki aei. I ka ike aaa mai 6 aa kupana— kane alii uei, aa lele inai la oia a hii ae la i tta moopnaa nei ana, a ia w» i «lelo aka ai • Haameā. "Ua lilo na'a ka aioo|»ana e malauia, aka, e waiho ank an 1 ;>a moopana & kaua ae oe t pa ak& ka waha 1 ka waiu o ka inakaahine. Aia »o hoi o ko'u vi e kii mai Ai, alaiU, o ko'u ia no ia e hiki m&i ai a lawe iaia dse a'a." O keia ae la k» moalelo o keia laaa heokaneu keiki a Haumea i hoikeia ae 1«, oia hoi o Kalaaakekahuh auie ka Kaaiauuaikakala -

Ua uUrlo (• iii« k*i«i uiooklo, «n Uwe o Ha«mra 1 laaa iu«i Lu Otha, a k«no w* Puukumu W.iher, M«tii U» ho6«k«k« hoti (« r« m« feei« moolelo i Kknai kabi i hoouln ana i« o Httuiuett i keia l««u koohanan keikl. M« i« •ao i lilo ai o Kaait«wi ve K«ai— k«wa t h« man lk«* ao l*hiaa, ai kapa «i hol ka «be k«nt a Ina— kabr alii o Kaaikawi me Kam— kaw«, Auhe kaua flfi«a i hoe c ka oiaka lieiuhelu c k>ut«ilio āi m* kd« w«hl o ka mōolelo pili ia Hftu mea ame kao« laaa hoohanali keiki kap«i«B*h«. Nol&i'a, e huli ae kaaa a kamailia no Wakea ma. lie inau «uahulu eiiuia * oi o kn lono papa aua oba leo kuahaaa a ke ali: « Kuuiuhonua i kap«ia i kekahi *ao Kaiie Kumahonua ua lohe hou ia ae la ka ieo o ua alii oci,e k&hea ana i ua koa o na Kona ne>, e uee &na mai ka lae m«i Mhnuulii« mni, ka hema a hoe* | i Moaiiklea. K akoakoa mai lakea apau nia Waikik' ao ka nee i ae kaua uika o Kalihi. Ua kauoha aku lb ao hoi o Kalm i kon* poe k&nak* ponoi anit. n» kanahA e ae i noho alolia i»e UhoH e akoakoa uiai no hoi iakou no ke O laua o keia yali ma ka aeao m;i i\vva nei ok« awaawa o Nuii&nu, e nee auā niai k« uka wao laau tnai h hoea i.kai iui o Kapa- 1 - luiua, tia paa la ka ola pali okou 1 ko Kaliu iuau koa. Pela no hoi kfU p;»li ma ka ao«o ma liwa a ka oawa o !ihi, uā pna no ia wahi i ko Kaliu mau kauiikH. O na koa hoi o Kaue Kuiunhonua, eia ke poj>ni aktt uei ina keia aoāō aktt nei o Nuuanu, ā liala ae ma kai nei o Kapilania a popoi āku la ma Ra nuku o k<-' oawa o Kalilii, oke oawa o Waolani u pukā iwaho loa nei, ua paa ia waln I'OH kauakā. 3ko Kaliu tua O ka ha{>a iiui loa o ua k&unka ko W»kea iiia aoa6, no ke alii iual ia, no Olopan'i, i l : .fa o iiauiiiea ke ku nt-i īluua o Kiluhana uie kana kane ame ko laoa uiau oliua j)ili ike alo. Hia lioi o I,iliauuhi int- Kauioawa, ko Wakea uiau kahuna, Ke ku nei lio ko o ka he.aa o Kawaluua ina W'uo lani. Malāi!B po uo hoi o Mafcnlu kulukalani. I ka :iana ana oua olohe kilo kuua ī ke Kaue Kumuhonua aoao, he pohihihi maoli k« ālaine'.e e hiki ai iko lakoa poe kaaaka ke komo aku iloko o ke oawā o Kalihi a pii aku hoi tua ua kualapa o keia Kua uioo pali nia nel ō ke oawā o Kalihi, a pel» iua ke kualāpa ina ka huli nia liwa, uolaila, aole i hooakaiā ke kaua naa ka la mua. O ka nioe īa o ke haua a kahi 16 ae, a o n« koa o Kune B"umubōiiua aoao ma ke kai uei o Kapalama. « o lakon ka poe i hoaha uiua ike kana. Oka nui onā kauaka, aia no ma ko Kauiahonaa aoao. Ahe man kahaoa uiana uo -hoi ko ua Kumahonua uei e uialama ana i kā oihanā pnle.

I keia hoomaka ana oke k«U*, ua haele haele no u* ao*o elaa ma' k£ akaniai.o na kaaaka ik& o« maka ihe, ka pah« iaa« ka aiaa i na ala ame ka ikaika «o hoi' 0 lu» aoāo elua. Oiai eof aaa Ika uui o na kanaka o ko Ku - mmhoaua aoao iko Kaliu kanakk hookahi, eia nae na iawa uo ka ikaika o ko Kaliu kaaika hoakihj e p»iō i na kanaka eha o ko Kuiuu hōnua aoaa. Ua he'e keia kana i hoooioe p«. Oke koikoi okala — oakila no ko Wak«a ma aoao no itf. 0 Kaiiu oia oo ka ahikanaaa o ko Wakea aoao. Aolae hiki ina kōa o Kum«hon«a ae komi iloko ke oawa o Kalihi. 1 kai oe! no likou, paelia liilii i na koa o Kalie^ 1 O Hanmea b"ti, aole oia i kana ; uiai 1 kahi hasa «ia kona ano kn pua uialena ua k&aaka oko iaua paonioui, oiai, ua aloha oia iua

kAn«ka 110 ko )«lro«i nman» ma'ii wmle ••• i k« Ukou iiiau kinu e 1110 > iuftu uioe puu ttiftbope o Kauiu honoa. Ikt !«• oki Ui klu« 11« «• like o« me ko k* U uiua k* «nhM oH: o k*> Kaliu i»o€ kanak* i ko Ku muhonua mau kot Ua hooholo i« te la kela bilbBo • hoouna ia aku 1« he taA« alela e hele a hui me ka puiilii waki'oa a a Ue iku ana nie aa htia k«kui « pfta aoa ma ko lakoa mi« lima. Hflc aku la hoi keia p«e «l*lc, a hui*fcu la lako« me keia wahiae a ka ui oui wale aku inal ana. Aia wa olalo akti la kakahi eiele i tta wahine nti. "Iv ke kaiua asee ua Ihiil he wi hine ui ke ano o keia huaolelo, a ua iio ia rac k* hunolelo 010 — lani i hcl<* mai la uiakon e hui ka mailio pu me onkaii no kA niuau ana aka ia i« oakou i kahi e loa* al o WAkea ame kana wahioe o Hā«mea Ime ko poe.'' Ia wa paue mai la aa wahine nei. "He oiaio he poe eiele o« — kou i kii mai nei e make au im» kau kane o Waisea, a j hai ik» au ia ookoa. £ hoi ouaoi, ā mai hoolahi ia oukou i ka huli ana ika poe a ookou i imi mai aei. Aia ka loaa ooa ka ikaika- E hoi oukou a hai *aku i ko* oakoa po« haiu i keia mau olelo a'u i hoo - puka ahu la imuao ookoa " Oka hoi mai la no ia o ua poe elele nei a hoea an& imua • ko !akou mau alihikaua, a. ninaa mt| la kekahi alihikaua, ia lakou "Pehea mai la?" Pane aao la keaahi o ß ua poe elele nei. 'la makou i hale aku nei, ua halawai aka nei makou me kekahi wahine ui. He wa — hine aiai keia a keokeo hoi. laia ka makoo ninau aua aku nei no Wakea ame ka hoike pu ana aku no hoi imua ona i ke«ano o ka ma kou huaieai o ka heie ana aku nei a ua pane pakikeia Aai nai ma — kou. Olelo mai nei aa wahin» noi.- no'ka' wahine a Wakea, ma ka ikaiaa wale no e loaa ai oia ame kana kane aaae ko iaua maus£)hua." 'IA ua pono!" wahi a kekahi pakaua i pane mai «i- "Heaha la hoi kana! E ne« ke kaua no mua" 0 (ta wa no ia i ree aku ai na koa o Kane Kumuhonua ma ka aoao aku nei ma Kona. 1 keia wa a ua poe nei i nee aKu ai o ka manawa no ia i lele mai ai na hua «a*ui mai na lima mai o na kino wahioe lehulehu o Haumea, oja no oe • na poka ua hekili e pa ana ma na lae o ua poe ke* oei o Kase Kamuhoaaa. Pa no ka haa kakui ika iae oke hanaka lawe ka hanu J Oiepaa. H* hna kakui ka mea nana i luku i aa poe ka— aaka la, a oia «e kuma i puka ai keia hopunaelelo a kahiko. "A-hQB-l»la kokul ka make " 1 ka hoea ana a ka eleie imua e Kane Kumuhoaua ke aiil. e noho ana ma Waikiki. na nioaa kokt mai la ua aiii nei i k« kulana e ke kaua ma na aoao elua, a ia fra i hoike aka ai ka elele i na m«a «• pi'i ana i ka mku ia ona koa o o k'e'aHi ena hua kakai ma na lima o kekahi puula aui hewa— hewa ona wahine ike alo ponoi o ke kaahiwi o Palika, ke k«a<*> kiwi • pale ana ia Koolauioa ame Koeiaapoko"oa l«k« iā na kaaakao ke aIU mai «a Koolauloa naai a ka h«ii o Koolaupoko a«« nei, a koe ka - kaikahi aa kaaaka o na aoa* elaa oke alil, a e niaaa ak» n« hol. pohoa ka pono o ko ca«at*' , "Alaiia, he kamaalnwihiae ko ouko« ma« hoa hakaka o ka paM> ana «iai nei a paa o«ko« i k« eaake?" i ainaa mii ke alii i ka elelo. "Ae, wahi a ke knkiai i paao aku ai imua o ke aiii m« ka hoo— mau ana aku no i ka ©lelo aaa. 1 Aolei&aa;