Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 44, 16 April 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

- « (Ai Hooaiakaekaa i« » J.H Po#po* »i Hoeoooopono koa i» i ki Mw e»o« « Kakea »ko ««i k«i« Mm- - i»io Kahiko ee» Kepeea o B»w»ii n«i) Hoopwk» hoe i» e« ka Poeekikei o Hfto»pa» £oa o Hawaii. īii KA MOOLELO 0 KO WAKEA MA NOHO ANA M& KALIHI K a LOAA ANA o KKAKUA ULU kameha'iiana HALOA

Penei' n« olelo o ke luēle kaumlijo, e h"oi*i'o ana no kfla '* Wakea i hpuau ai a uln a< he k«loKanu i'a Haloa, nlu haha-lo» Oka lan • Haloa i kc ao la," r<-nci hoi kekahi uiāu lalaul melr o lo''o o ke mele «<ti-hon«ia o ka M«ii Kualii o Ouhu uei, e pili •ua ! ;i ilaloā, "O liHloa laui o ka Houp^ 0 k* r!ou}>o a Kane la i ke One lau 1 k«uot» ■ kapa ka P'iko', iewe.

I nohollii o Hāloa ma k& Aio —. j kupuni o Oiihu nei. Maiuuli o j j kōu£ noho alii auā no Oahu nei, uu j | lilo ka pali o Kualoa e olelola nei o j jkn Mookapu o Hali»a, li? pali ka | i pu | i Ua uioe k« iwi-knāmoo o keia | I pāli a hoen i W'Hiauae. Ana ole -• ' • loia, ke li o o "Kuāloa'' kahi e ku | I nei keia Mookap» o Haloa o ka. | !ilo no ia o ka akahi okoa i oka niokupuui o Oahw nei, lilo pu nie na kuina kapa pa'i ula o na ; Koolauioa Mā ka oihana Hāw«ii, ua lilo ka uineke ai i hoailoiīa no A ua oleluia, penei. Ina he oleie i:o ka poinaiUai a 1 iiil ka nele. he hāna palia, a he | huākai hele pahā no k < :uii pouui'- ' kai. a īuaiuua okā t>ane ona i kā j huaoielo, a oka hāla anā oalia 1 |ka hana, a hele ana āku ho{ mi ka f liunkai imi poiuaikai a ike popili — kia paha, he inea pono ke po'i iho 1 ka waha o ka umeke, iua e ha - iiiama 6iia k» waha o ua ameke la, iiiauiua e ka lawelawe ī kekahi o na mea i hoikeia ae la. Ō kumu oko ki poe kahiko hana ana pela, mauiuli ia o ka lilo ana o Hao!e, he ipea heike mai i ka Hoole. He hoole, ke ano nui o ka uine ke a ine ka ip u kai haniamā, oiaho:, aohe ko ka iiiakeuiake i upuia, inaj e hookoin aku ana iua |ra wae ha l ! maaa aua ka waha o kekahi o keia i inau niea i hoikeia ae la, ai ole o lana no pahk a i elua.

Hamama ka uiueke ai, a puka ka huaolelo o ka loāa,e nel« aua ia, a i ptika ka oielo o ka pilikia. e hoole uiai ana &a waha e ka uineke, aohe pilikia Ua pili paha keia ano i ke kina o H-loa uaka. oia kria keiki uiua » W&kea me Hoohokakalani. i hanaa mai ai wa ke auo kiuo kalo. O ka ai i!on« o ka umeke, oia ilio Ja ue o H»-ioa. Aole i loaa uui i.ka niea kakau ka moole!© © kem kapuua AHi a Hawaii nei. WAIA O Waiu oiaJre keiki a Haloa(k) iu« H»u»niauoulua,e(w). A. p«ue k« hoAe a ka uioelelo Hawaii i kak&iia ai e D«vid Malo.

U* oUlo «, 1»« An|»uiit h«wn lr>w k* attf>»i»i e W«u eo k* ua liie ui« tii» a« )««<e». U» h««iclr oi« i k» •!«!• « Moea maktia i «o m«i < haipol«, « e nifUm« i n« in«a e pono «i ke Aa|«nui, « me k« itoi «u» i »• «Jtr« e |>000 «i •• k«n«k«' 0« oieima, n« ike« aku kekahi l>oo uia k« Uei. Ui einau mli «I poo la «āleko mai o «o peni. "(Jw«i ke Aiii 6 ialo i poeo k« noho kA flua?'' Hai aku 1« ua knuaka o lalo nei o k« «hi o I*lo nei i powo i>oh« ana, nokamea, iia ak«n«i iā i f|a īiiii i ni mea e o!uo)ti ai ka aiea « oie u« kuuaWa. Niuae bou mai la ua f»oo la. O Waia ke alii o lalo 1 bew « k« ouho ana?" Hai hOu ske !a na k*n«k», O W r a;, ke Alii o l«lo nei 1 h«wa k» uoho ana, nokamea. aole <ml haipule, aole ona kilo, aole ona ko« f aole ia i ike i k" iml i n« uira e pono «i ka aina a me na mea r olr o[u Ai na kai āka '

.N'o k<* «e<i, aia kono inanao nui iiih ka lealei ā me ia puni waiwn. Ua hookiekie oia mahmH o na makāaiuaua, aole hfki iuia, He lio6uulu uiai i ua makaainana, aole loa la i maIHUiA i ka I>ou<S o kona iua kuakane. Alail», i mai la ua poo la. "Ac, malie no K« i hevra ai ke aupuiii o la ālii ua hewa no koaa noho ana

Alhila nalo aku la ua poo la. Ua oleloia i ka wā oia j»lii ( \ liiki mui ai ka uia'i aliulau, (ia no ka uia'i i hiki niai nei i ka wa o meliauaeha I. I{ia kek&hi, ua oleloia, ua Uweiā aku kona aupuu; e kaua keiki, e Hiuauōlo, oo kona noho hewa ana. Un o'eloia uia ka mooleio o keia Alii, e Waia, he alii ino loa ia, he pepehi wal« |i ua kaue ā uie ua wahine ui. Ina ike keia alii, h* wahiue ui īiuiiui a uepunepu pohekelieie inaikai kona uiaii 010-. 010 wawae, alāilā, e kauoha ana! keiu ahi e eokiia ua oluōlo wawae 6 kelā wahiue, lna hoi.be maikai ke «akau uhi ia aan o nā waw»e ona linu, a o kahi waln e ae pāha o ke kino o i kahi kane a wahine paha, e make iatia ;h uiea dona ia uhi uiaikaiAole e ola. O ua iwi o ua kanaka, e hani aua keia alii i mau inakau lawaiii, i [5. i maii maka uo ua pana ptia iole, !ke lioea mei aa la pane puA iole o ua lii ai kalāna, ai ahupuaa a pela uku. Ua uiaopopo loa mS ke mele i hakuia ai uo Kuali; Moi o Oahu nei, he ālu' uiaikai ole maoli uo o Waia. A penei ka hoike a ke seele liai kupuna alii 1 lioopiliia aku ia Kaalii, e pili ana Uoi ia Waia. | O Haloa la, oka Hoepo 0 U Houpo o K«ne ia i one lau, 1 kanaa kapa, ka pik.o, ka iewe Oka ievte ia i poho, ulu kalina Aiiua ai Waia ike oki liiua O nā hoa no ia o Makuhiuia < Konikuuihia ka ihu •ua ele—

makule Okia na iima o n* ipo O na wahine i ka ea ea ane Nakuekuela, pakalia 0 kana hei o k& lawaiā Ae i ke kuko a ua punahele 1 kohokoho a na aikaue ! O ka'u ipo o Opule i O ka'u wnhine ka uiauiui J 0 kau ipo o Hiuale oka w&hine M ka pokii 1 0 ka ipa pakole Pakolekole ako ole a likaUha Kā baua a ke aiwaiwa luaina kini o ke akua \Viilauaift o Waia. 0 keia k« niele haikupunk alii e hoeuiaopopo mal a»a ia kakou o keia wā i ke ano iuo o uei alii, oik

boi ht alii «ki iim», he kenikaoi h« o£i i ni lima o na wihm© bo p«lt« « aioka na k««ku« o nt Wihino, he āiahaa k« tno o Ini nohoalii an«. U« oloioi», no keu mau haaa mo «a wailanaia oia « kona poa makaaiaana. Ua p*poiia oia a mako, ahwahu it kona kino a paa i k« pa-ah« moena kau ia iiuna oka wii, iawe ia ke kino o ua 'lii nei a hookuokuu ia lioko ok« kai. A oi« ka mei i kooholoift maioko o na hoomanao a&a a ka m«« (a m«u mea h«i) na iaua i haku k« n«!« o Kualii, ppnei, Pania kuahu « Hin«n«io J kamaa-h«l« ia hanau 0 ke'lii ia 1 moe i ka iauhaia A huahu a lawalawa kaaaka Na Nanakehiii ka hookuukum K« kua waa, a maia ka Waa Kuakuu i kanaka i k« k«i O ka h«l« i«, iomaina i ke kai Pokopoko, a iumaina a inako. 0 «no o ka huaoielo Waia, he īno. hc pelapela. A o ka olelo «na Waia !ua he hoike ana ia i ba pelapeia a.ne ke ino haalele- Ua manao {kekahi po« ( o Waipio Ka aina i noho ai o Waia, no ka mep, aina o Miiu. Aka, ma ka moolelo o Hiiaka. o Waialua. ma Oahu nei oia kahi i noho ai o keia Waia i hoik«i« «e la a no ke ino h««l«l« 0 kana mau hana/kapaia ai ia aina o Waia luaE hoike hou ia aka ana kekahi mau mea o pili «na i keia inoa mahope ae nei, ma ka mah«le pili 1 kekahi mau inoa' kahiko o Hawaii nei, elik« me Lolo i Mehani Laio Waia, Laio-Hana, a p«la wale aku. Ua ikeie mana Papa kaauhaa \ hoikeia ae nei o Huhune ka inoa o kana wahiae, a o Hina— nalo hoi ka inoa o ka laua k«iki. I HINANALO [ Aole i loaa ka mea kakan moolelo he m«u maawe moolelo • pili ana i ke>'a alii ia Hinanalo, aka, ma ke mele i hoikeia ae nei. ua ikeia, o Hinanalo kai n«hoalii mahope aku o ka wailana ,ia ana o aona makuakane, «ta o Waia. A oia paha ka mea i olelo .ai ma ke m«!e koihonua i hoikeia 'ae nei. J ''Pauia kuakn e Hinana 1 kaiu«a hula la hanau

| Ua oleloia nae. aole uo o Hint — ! nalo, lie aHi pono, aka. ua ii«hai [ak 11 no oia ma ua hana kona |luetil inakuakane, o ; a o Wiia. Ua ikeia ma ke knauhan { hoi— keia ae nei, he keiki o Hiuanalo na Wafa me Hnhune. O 'iea elaa ī'a • na inoa wahiae a kakou e ifce ne : mi ie kuauhau e hooaaka ana ] mai a Halo» mai. '■■■ v- .:■''■■■■-.:'■'■■"■ - i Oka inoa o kā wahiue uma a kakou īke ae uei, ōia o Hiunma - ne.uhiae, ko Waia uiakuahiae, a o ka laa, ofu o Hnhune, ko Hinuaalo manaahine. « He mea tuatkai no paha, k e noike ae Ka tnea kak«« ma keia «ahi bo Kā mea e pli ana i keia uia« wahine, oia o Hiaamaaoulua'e a cn« Huhane. O Hinamānouhiae, • Papa no ia, ka wahine a Wakea. O Waia. he noopuna ofa na Papa, ōiai he k*>ki o Wila na Hoohokukalani kana kaikamahine t hanan snai «i. NolaiU, na mo* uioopnna o Papa ia Waia, a o kona iaoa i moe a wahiue mai ai i kaoa aoopnua, U W»ia, oia Hinamanouiuae. Oia hoi he Hina i maooinano» kinikini a lehulehu ka uin ana ae o kona k<no. Ua pili hoi o Hina no ko W&kea hina ana Ae a pio me Hoohokukalaui ka iana kaik&'— uiahine, | Vole i