Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 46, 30 April 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai Hoomakaokaa ia « J.W.Po»p«a •i Hoopeaopooo koa ia lka M«a hu « Kakao ak« a«i k«ia MnMo Kahiko •aa Kapaaa u Bawaii n«t) B»«ptika h*o ia di ka P«maikai ■ k. Haoauaa aoa « Hawaii. MOKUN A 111 KA MUOLELO O KO WAKEA MA NOHO AWA MA KALIHI Ka Loaa anao KKĀeua Ulu kamhha'ikana

L»lo i Mehaui, Lal° Waia Laio H*na Aia ma k« Mele Koihonaa i Haipaiao u!iu'i wahine 0 Nau — mealani i īkeia ai ko Papa Haomea haalol* ana i ka houpp pia hoi ka aina i pill omaema. a i pili poii ai oia m« kana kane • Wakea. O oa aina !a. oia n» 0 Ohiki — Lelpi hoikoia >• n«i a ua hoike nohol nela «ele i ko Papa kao ana i ka moko 0 Ahu a Loa, «ia hoi, ka mokupuni hikina 0 Oahi nei, a aohoi Wawau (oia nohoi 0 Wawao) O keia Wawao e oieloia nei ma ke meie, a i ole, 0 Wawau paha, mriia manao p ka mea kakao, oia no o Waolani a« n«i. O Waolani, oia «t wao i nohoia e na lani alii mai ka wa mai 0 WakeaamePapa

Noiaila, ina ua loaa ke kuleanai koho wale i ka mea kakan moo — | leio, oia Aberahama Fornander, i e olelo ae a e hoike ae koi malokoi 0 kana buke - moolelo aa Lahni 1 Pplunēsia, o Lolo i Mehanl, kahi ! a Wakea ame Papa l noho ai» aia ia wahi ma na Paemoka jMoluccas, mamuli hol o kekumo ua loaa kela inoa OHolo ma ke— kr.hi o na mokupuai o ia Pae Aina nol'eaha hoi e hiki ole ai ia Ha— waii o keia au e nee nei, ke olelo ae, o Lolo i Mehani e e>leloia nei, kahi I noho ai o Wak»a a n»e Papa, oia nc o ohioi Lolo ma Waianae, Oahu ae nei? A-»!e anei e hiki ke olelo ae o ka inoa o kela mokupuni komekana a S.E. B;hopa e oielo nei, oia no o Ohiki 1010, a i ole, o Giloio, Jilolo, a o Djilolo paha, ma ka olelo o na Paemoka o Moiaeea? Aole anei e hiki ii kakon o Ha-> waii nei, kē ole ae- o Gilolo o na Paeaiaa o Molaeea, no Ha*raii aka nei ia inoa, mai ka inoa Okiki ielo »ku e hea ia nei ma kekaki aina ma Waianae. Oaha. A mamaa oko kaua hele loa ana'ku imaa e ka makamaka helohelu, ma kekahi mau mahele e ae a keia meoielo, «ia iho kela aiele 'koihoaua' a ka mea kakaa . hoike ie neiO Uliuli wahine ia no Naamealani O Mahani Kaa naneaaea e Koaihelani i Paliali Liholiho eleele panopano iani ele Ka«ehaoalani r Kamekaikana 0 Kamehaikana akua • Kaaa* kahl Akua wahine o Kuihewa k<> akua 1 ke oki nau, Ike oki iani o Hailuli Haaleia Ika hoipo, haha liii punaiaa Kaa i ka moka o Laa o Ahu a Lua noho i Wawao Wahiae akaa a Wakea

O wAklne o uh« • )>bt Nob« i KsUtii h«le i k*i Kmio I kā nlu. be ult> ia Loal i« k)fto boo oae, be »Iu O kc kiao ulu, o k« |t«bu ul«, o lan nlo ia nei O ka lala ulu o KnaehaikMi* 0 IC«uieba>kl&ft U o ko iooi uln ft Uu ulu H« 1«u ke kino o la wtbiae o H««aet O.Hanme* ani • k« aiwiwa 1 ai*«iwi jio Hluaoea i k« nobo N(Mobo i oa moopmia I k« u»ouio<? i k'iki M«c iit»pnnii k>ali"<a eku llalla ' Moe uioopuaa kuaono mil ia nei Moe uioopuaa knabiku &ka iUil ft Moe moopuua kuawala māt ta tiei Moe moopuea kuni«ra «ku ilaila Moe uioopnua knauiui mai ia nti Moe keiki ift Kauakaki o Kuai — melianl k& wahiul Moe noopuua ia K«uahulikouua O Hulihonaa Va wah'.ne Moe moopnna ia Haloa o HĪna—> m«noulu«'e k» wahioe Mōe moopima ia Waia o Huhan e ka wahine Moe nioopaiia la Hinlnaio o Haunau ka wahiiie Moe moopuoa ia Nauakahili o Hauiaui k« wabme Moe luoopnaa ia Wiiloa o Hika* puanaiea kft w»hine H"naa o Kio ikea o Haumea Ikea o Hauiuea he pi-aluaalu Hookahi no he lebuJ:a inua Lehaā ka laui lueuehuue ua lika oa lau Hia ma Hawali nti, ma ka Mo— kupnai nie o Kftuai b« mau Ldlo, e like »e Lolo-mauna. Lolo i Hanaimaa a me Lolo Mehaiiaui. Ua bai mai kekahi kamaaiaa ka— bik» oka Mokupuni o Kauai ao nl mea e pili ana i na inoa L*lo i Hauaimaa a me Lelo-Mehailani, penel, O Lolo i Hanainma, he wabi p{(na ia aia nia Wahiawa. O Lolo Mehailani, he ko'a l'a ia na ko Wahiawa inau kini 1 ka wa kahiko. A o kahi i hanau ai o Kamawae— lualani, ke keiki ft Wakea me Fāpa ra« Alinlna no ia, inawaho aku o iLolo Mehailani.

Aol£ anel o ka lnoā Lolo i Me— haui e oleloiā nei e ka Divjda Malo mau mau nioolelo Hawaii. oe mao inoa i loaa ole ma Hawaii oei, oia t;o o Lolo Mehailani i hoikeia la? E hoopaa ika iaoa Lolo, eku oia pela, alailft, e lawe ae ika inoa Meha'lanī, e ukaii ac& ia Lolo, r kapae ae ina huapalapala ila uiai lok» ak<« o Mehalliui e loaa ana o Mehaui, a 1 ka hoohelo lea »Da i k«.ia inoa i hoopokeleia, ioaa o Loio Mehani, ii ole, Lolo i Me— kani. Ke olelo nei makou, o Lolo i Mehani, he inea fa i heepokoleia no lōko mii o Lole Mekallani, a he (noa oiwi, knpa a kamaaina no ia no Hawaii nei.

Oka inoa Lolo, 1 i ole, 01010, a i ole, 010010, he iuoa knpuaa ia oo keia lahuikaaaka. He hoahanan oia no Fa!i|co. ke kupana 1 Ioa» tuA» ai o PapS, oia hoi o Ha«mee,wahiae a w&kea. O LOI6, oia hoi o O'oio, oiā k« knouna i loaa maf ai o Wakea. ma o Kahikolnauiea la, 1 noho akn īa Knpulāuakehaa w, Ka inoa Mehani -O k* ano o ka huaolelo Mehani ma ka ole!o Ta— kiti, he "luā po " A peneī ka Aberahāma Fciuander h6akaka no keia moolelo. Ma R«iatea, ma ka Paeaina o Tahiti. aia be manna i kapaia o Mehani, oia kahi i oleloia, o kah' i« e hale akn ai na ohane o ka poe iuakt. Ok« ano o keia huaolei» ma ka Oleio Amblaw he «la«lā. ! Ua ano lik* n« keia me ka h«aolelo la uanin ma k;i Olelo Ceraui, oia hei he *ala«ia.*

Nioaii - Aol« inei oka (aaa aaa Maal, he kaai «oo lik« "o hui me ki hoaoieio U haaiu wa Olelo C«raai i hoikeia «e la? AUila, he (ilaaU «nei ke »uo o ka haaolel» Laimii.i, Me ka aaaa olr aua I na heakaka i hoikai* le oei ao ka m«a e iU Mehailaui. e olelo ae m»k*a mo keia wahi, o ka moa Mehani, oa »keia ao iae ko Hawail »,«i ao« kahiko. Aia na ke niel« a Ni au j ai aona ka iaoa.' II «ioka eaaa«i, * ioaa q« ka ioofl Peuei kekahi mao lalani oia m«l«. "Kmikm kanaka i ke ali»!la i'aai nnwele i ke kaka o Kalaihi Oia kaha kn a Loh—aianaa " Ivia 111 d ka "waihoua palapalA o ka id<« kakao. be acle hai knpoaa nona »« tn«a • ' Kahiko o ka laal, o Komiihua Halo." Xia B a ift uiele I hōikeia a( f he Alii o 01010 f Mehan», a eia kekahi wati lalaui 0 na niele la. O K «hiko ki lani, o Kuinuhna ilalo 0 Kumahaa ka lāai, o Wakea ka la« 6 Wakea a Papa I noho al Noho ia Papa, puka o Hooho— knkalani Hoi noho ia Keaiewaa, loal Ha* loa Loaa Haloa, ke ah'i o ka 11100 Ka nioo lani o na alli mai ka lewa Mai (ea lewa taai, ka mole o Makulu * 1 ka lewa, i ka mole o Pnuka— honoa O Puekahoana 01010 i-Mehani OloloiMehini ka iaui Laui o knnia ole i ka hauaa 01010 i Houua o Kopuanau Ke ulii o Pnakahonua."

Ke hooiaii». nei keia mele, ke ioo* o 01010 t Mehaol (a l ol«, L,oio i Mehaai) i p.li (a Pu«fea — homoa, he alii iiia ka lalani kuau — hau aiii o H<*waii aei. Aia hoi uia ke mele i kapaia "Ka Hiu Kokua kapu o Kawelo," e lkeiu ia no keia inoa "Mehani." O ua pua kau-kolo o Mahaii He pua, he nO H«eia L'aolelop, o hv'a ma« pua e oltloia nei ma keia mele, "Na paa k&u kolo o Meliani," ola oi p*a Kauik»wi a uie Kanikawa he ma« he mau pn* laua no ka laau hoo— haua* keiki a Haamea, i kona wā i hoohan«u ai i k« fceik< a Muleiula kaikamahiue a Olopana, ke alii o Koolau ae uei. O ka Olopana paha teia o k« wo ia Kamapuna. Ua ikeia no keia inoa-Mehani, uia ke kuiuu lipo, oia hoi O Hauniea wahiu? o Nnuiaea i Kukuihaa O Meh*ui Nnu enanoanoa 9 Ku« aihelani 1 Palinli ī.iholiho, eleele, p«nof«no, lani ete Kamefeluo!an|, Kamehalkaaa 0 Kāmehiaolaai akaa, o Ka«a — kaki Ike oki auu i ke oki Hni o Ma keia wihi e «aaa kako* i ka kaaauua mookaa«ba« ( ona poe I hanaaia mai, e hooiuaka aaa niai a Oio mai ke keiki a Kio (k) ame Kaaiaole 'w* oia lK>i o Kamole 'w' wihi a kek&hi poe kua»hau e ae. 3 PAPA KUAUHAO Kane Wakii» Keikl i Kio Ka«ao)e 010 | Oie Hai P«p«e Kamahele Man*kv Maoaku Hikohaale Kahlko Kahiko * K&aa Luaomo Loaouu tmomitt|de Kii Kii Hinakoula Ul» iuie Naeaalu *»ieS fm