Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 50, 28 May 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(A> J * •i BCM **rfm »• «k* M ** Utn <■1 T> * i •• *'• ** • moiuna im KA M>>L&U><> k<) wa *® a ha *** ** JCALIHI ZA I.OAA ANAO KK AKSJA ULV £ & ILK B a'ī »A N A kckahai

0 Kahai, eia *• ktiki a Hema m* Ul*mab«ho» U» hanao !• o Uo i Walltti». M»uj. M*m**o krf Kik«i hw»u &n« aai ka ooa mii o kod» kin*. u» h»U akt koo* makua kane o H«m& ro Kahili tiske me ia i hoik« ia a« aeū t - 1 ka haoau aaā ae hol-o Kahai • kanai ia « UMmahehoa • nai ua ■in» »»l !»«'• 1 hin*. - 'A»bM Ho » P.n.»ku:i»k» ®»"»|""* L * bolo k. ■».!.»•*»■>. > K.k.k.. p.1.1» no«. .k.. ». Wo kon. m.u m.k. ik» A.i.»»k«. » ** n « . . AlaUa, pane mai la a Kaaai 1

kooa makaahina. . I •*E imī »na aii i kau makna ] iho lea Mela Koihonua e hoike aoa i ka i»i ana o Kahai» kona makuakane ia Hema. O ke anuenae ka ala o Kahai Pii Kahai, koi Kahai A e Kahai i ke koi Hihia i na maka o Aiihi Ae Kah»i i ke anaha H« anaha ke kanaka, ka waa lluna o Hanaiakamalama oke aia i» i v«i ai ' - ka ma«ua 0 heie ai i fea moana weliwell 0 Halulu i Hne Kamakalanl Ui mai ki-nī o ke akua N»n»u Kane me Kanaloa Heaha kau haakai nul e Kahai Imi mai au ina maka o Hema Aiai Kahiki i Ulupaupau Aiu i ka Aaiahaha mau ia a Kane Leaa aka i kukulu o K&hiki H«i mai Kahai a luna ok s iuoku

K*afao i Kaai rvoh© i Pmi#hsi* I Mauha la i Kamahāloloa I kaulana fe« hoa la i Kalae I Unulau 1* i Kailio a Lono I ka pali o Molilal® Kahii Haule i ka īa* i Kailikli Walho i ke kaha i Kahulni I ke Ahuku )a ke alii o Kahal Ma kekahi neli koi honaa i ioaa i ka ®ea kakau so keia k* kai i hoike ia ae ia he 7 maa ia—> lani raamsa aku o ka iaiani 1 6 ke mele i hoike ia ae nei, a oia keia * Kahai nul a Hema Ke alii o «ka' o Loiloa o Hau—■ «asa I hanau i Kakalulikahi O ic« «we 0 Kaalaholo la ka piko 0 Halaahuila ka a& 0 Kaiaaimakua i Kaopi kakua Heahalake anooheia ra»a i kapaia he Aiaanukea a Kane He wahi ninaa kupono paha keia • nlMi ia ai ma keia wahi. Panai i k* hone a ka Moolelo Hawaii no | kā oaa • pili ana i keia Aaia. i

"U» bēk»ē Hmm I Uliil» k»M i JU&uiikMte«ibi* » MM. • 1P feMM «#«» «aka» • »«li« bo «4« m* Kaklkl." M« k« Iwiaw ®ftft ®k» ■*• kftkft«i I kft iMi o fcftift Aiii, h« «hft •«*« imoo i t*»pM 4« si e 8« po« kaUa aoololo Bswtii ktkitro 1 Aftift«yhM ft k*m a Aftift Ruk«ft s Kftnft 3 At}»Btk«a l«vr«ift ft Efti»ft 4 Ami» hftfcft mfto 1« • Kmoe. Uft b»omftopo9ft ft»fti »o «ft moo l»io kfthiko. h« mftuu t«tft i k® p*i« k* A*ia. H« mftttt «tktn*kft h« in«oft kupuft, k« Bfto« eliko m« Hfti«i«. Aoi« ■ft«bftmftO~l popo k« fteo o koia aiann. <'a o!oi« • Mr. A»dr«wi roft| kftn« h*ik« Hoftkftk« U|«!o o Dft| i<ftftoiei« H«w«ti o kft Afti«n«Mft ift««. bt m«n« n«i haiu k«okooift ft b« m»nti •« k« kai. Ue A k««fthi iao« onft. loft h« m«ft oinio ««i« ftl«ila. h« maou oft k«ift i ik« i« «ko H« - waii nei poe ot« k« A. Ok« »•- mi liwiii o H»waii nei ik« »•» *»«i ktrta ia U)o«. He iiiinu nr.i no ia ; like we k* m»«u ooiO, « i»tl« n« kons elet!e he inau w*wie lOioa i koua he n«k» loiln.

O k« w« a keia : omnii e hel« 81 i ka Uwaia tn« iamoma, *ia no if i ke po, aole i ktr fio. He ia—» wi'i uo keīa elike nie b* «wiu i me ke Kotre iiue tia iiibvu !*wal« e ie āpia Ok« fcumu o keoa kape a tu« ium ka inon A, II» koua nobe ttiia iiu ua ma poo »na j»obaitu. U tn iii«ltiu« • kei* e lele *l i ki lnwai» mt ka inoauM, oia no na m&lwaiH o ha mahope mua anie ka uuhoe hope. Ike ahiahi poekele, lele nei manu i ka lawala, a ma ka wauaao hoi oia i uka oka h»un a mi koua mi poo.' Hc n auu l«c lea keia ke kaui uiai i kona wa e lele ai i ka law«ia a pela uo i kona hoi aua ma{. O kaua k#ui he tuo like me ke<a ka ro hek ktk ke Ma keia aao kaui j e hanai ka i>oe kono (kahea) uia—i uuu. ■ ! Ititt like lea ke kahea ana oka leo 6 ka īiiea kono mann rae kela i hoike ia ae la, aole * uele ana kaj hei o tta aaan A ne< ike up.ea a k* 1 «wiii'a niānu. He nianii ono loa keiu ke ai elike oie koae. Ak«, aole pahi Keia o ka nianu Aaia naua i poalo i uā maka o Heiua. He maiiu okoa no pah6? A heah* lu ia umm? Aia iua kekahi iuoa o keia nianu i koike ia ae uei, e uaaopopo āi p&ha kekahi auo o keia ma&u, oia Aiiaanhea kaue. Oke auo o keia inoa h« Aaiehuhea-kane. He nianu ai enuhe koua ano ehkene ki mauu Kolea. Aole anei he Kolei k« ano o nei iu&uu. fJa ike ia ma ka Moolēlo o Moi ka makaula kaulana o Molokai o ke Kolea kaua inau elela hoouna olelo, a o koua mau kaikuahiae uo hoi ia. Ama ia auo ua lilo ke Kolea i ināuu hookapuhi ia ma ka kela moulelo kahikw o H»waii nei.

Aka, uiauao koho waie ao uāe kela o ka mea kek*". Olelo Hoakaka Oiai f e hoopuka ia aku ana no na lalaiu i»uok«aahau alii mai a Wakea uiai a hoea mai «i Kameha— meha I, a pela uo hōi 1 hoea l«a aiiii 1 kriA wa. nia keia kop« aku e ki mea kakftu t uolaila, e nee hele liau «na «a hoakaka ajia ak& met kakau no ua alli kehiko, «Uke tac ua mea i loaa iaiā. A e koomaka aua keia mw( a Wakieloa aku ke keiki a Kahainui a H«ma we Uiim «l^ohia. NO WAHIELOA E ike nie Wa mea J hoiVe i« fie la ke keiki « Wahieloa na Kakainuln Hemft me Minailuohia. Ma moo'«lo e pili aua io Wai hieloa, aole no like ana •iā uiau | meolelo uo ka mea e pili ftnt i kah) i i hanau ia a ( oia.

OM» Mehl ?** m h«M la o4* «m &4pftho»«, Kml, « oMO hoi Im k«hi m b*u** 1« *• «A pMftlM, K««i. UMwāii.

i H« mm mhopop* i kahl I•* hoi «I «m k«pM«»a o W«hi«lM ma Klpehulo •« u, M« kci« ««y «o hoi i ooht« ef o L«kft k«M h«ihl. Oki *» i h«t»«« «i • Wthte!o«. «Ift oo i« >»«h*p« Iho o 4« hoi »•• «*•«! o K«k«i (»ol a H««»«) m«l Kehiki mai.

I»»« i hoi ni«i «i ta«i ki b««k« fj»i I m w«k« o koo« }«•■! ut«k««* klne oii o Ht*n«, « bo«» oi« w« K»ti. H«w«ii, llaiia lone k*<*« wn biu« u« K«bttka. oi« « Hioanio* ohU, Sobo o K«bai tu« k«ift w«hi««« lianau o Wahieloa wa W«i— l«u, Kan, Ha«riii.

Kia iho k« wele koihooo* o keia Ahi kakiko « H««r«ii kahiko aei.

0 Wtthie)oft kc *I'i • &au Haueu uo i 1 NiaOle i KeeUikl I K.awetba« o Keiula |»iko 1 M«kaaaluM I Ktulāw«e I iiHt)»u ke ewe e kc eln Waiho i uk« »keaoa o Kauāieha I inii ia e uiakt>a iimi I lalaiuaia e mlkuā iaiauiā I eli ia e ka makua eli hia I ka ia e aaka a ka ī poupon ia emnkna poupou I kikoo ia e makae kik<>o I h«a ia e makua hula I ioaa ia I.aka i AuaMiakili 1 Aoamakale i ke « Kapinal lUila o Wahieloa «mn o L«ke Na I 4 «ka i hoi'ioi • k« moku I ka aina ewo o Maui Pfte i Kipahulu I Aiae i Kaomakaai I PapauHm» Wāiho ao Wahieloa iwaho.

Ma keia "koihonua" aa holae ia ra«i ko Wahi«loa waki i hinau al a i make ai, a pela hot kahi i waiho ai koni mau iwi, oia hoi ke ana o k« iuahioe kupui Ke aua a-aaiua-Leiiu. Au& hoike p» ia "o h-»i ke kii «ua *ku • kana keiki o Laka tnt ka maalea l»a i na iwi o ua makua kaue uei oni a loaa iloko o keiai ana hana o Kau a leha. O lte kuiuu ame ka mole, ka welau ame ka hepe o ka moolelo o ktia Aii o WahieloA, el'ke me ka hoike a ka niele '"kOihonua" l hou» liiāopopo ia ae la eia uo ia i Hi-waii «ei. Ma ka mooleio o ka poe N« Ki — ' lani, he U'ahieloa no ka lakou. A penei ka iakou moolelo. 1 OTa whabi (ii* o Kahai ia ka- ; kou o Hawaii nei) ke k«ne ina wahiee oia o Hapai noi a niau- | nga (oia e Hapaimaua», a Kua— | aiwi hoi ia kakoi» o Hawaii nei) !Na iaua niai o Wahieloa. NOhe aku nei o Wuhieloa me kekahi wa- ! hiue o Matoka rau tawhiri

I ka hapai aua o keia wahine, ua 0110 ae la o(a ika io tuanu. A o keia manh aua i ono fte la, aia ia i kekuhl aina mnmao e loaA ai iual<S ko oka pa manu a Matoba O keia ! iiiana he koko koua iaoa. i NoUili, olelo aku lft uā wakioe aet W«bi<toa e kti oia i keia ma a«. He iueft oiaio, ua kii o Wa — hieloa 1 ka ouo a keua wahine, īa Wahieloā i hele ai a hoea i kahi e loaa al ka mana o Matoka aa loaa iho la ela Matoka, a pepehi ia iho la a inake Noho iko ia kana wahiue uie ke uwe kanikau aoa ao kana kane, a kiki Wale { ka hanau ana ae oka laua keiki o|a o Rata. Haaai |ko la ua wahiae oei |a Rata a tni] a ka ■aka makaa. 1 I kekahi Ia niuaa Kku la o Rata i kona makuakine. "Auhia ka hoi ka'n makua — k«te." Pane n»ai ia fe& makuahina. *'Ua make kou makuahme." "Make oia ia wal?" i niuau hau ftku al ke keiki. Aclei|pa«