Ka Hoku o Hawaii, Volume XXIII, Number 6, 23 July 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(A1 awikiik«« 1« « i.«.P««PM «I Immmpmo h Ikā Um I «•«• « Kai»« «k« ••< k«U lU*MeIaMki«MKMM« • a«w«H Mi) iHMki kNkMki ftM»«ikal • ki B««*«m «•« « H«wait. MOKUNA 111 KA MOOLELO O KO WAKKA MA NOHO ana ma KALIHI I Ka Loaa *na o K» Akua Ulu kameha'ikana i NA HAHO Ne!«ita, «• h*alel« keke ihe 1« • P*ao nia ift Kehlla me na Koh«lft iii e na kauaka bu a ma ka lae o Upoki KohaU akv, lakou i holo hen aku anl i ka anoana kai tiii. Makeia huakai h«lo moana h«u • Paao toe «a kanaka, pae aka II lakou ma Meaulanniakea, 4i« kaiknouo aole uae I iuaopopo kft (aoa o keia wakl alna uona 'keiu kaikn°oo uiaikai, ftka. tia holke i& uo iua k< i»ete i ho'ke ia ae uei mainua, o Ka ulu o naaa ka inoa o keia alua. I ke ku ana aku o na waa o pafto ma mā keia w»hi, ua kahea ak« !a o Mak«ak«n matia i ke mel<* uo Lonokaeho, no ka mea ei» ke alii o keia aina a lakou i pa« akn ai. H Lono e iono « e Loaokaeho Loao-ku lani aiii o Ka ulu-o nana B:a tia wāa e «au tuai ai E hoi e noho i Hawaii k.aauli He aina loaa i ka iti«ana I hoea niai loko o ka at« I ka hālehale i>oipa a Kanaloa He koaku i halelo 1 ka wai I lon i ka naakau a ka lawaia A ka lawaia uui a Kapaahu A k» lawaia nui a Kapuheeua-** ( nuti4a j A pae na waa kau inai E holo ai ia Hāwali he mok« He moku Hawaii He moliu Hiwaii t:o Loaokaeho • noho ai. Ua boo!ohe mai la uo hol o Lonekaeho, a keia mele ftna ai Maknakkumnna, alaila, ua hoolei mai la aō oii aole e hele i Hawaii. j Aka, ua oleīo uiai la oia ia Paao, e aho o pili ke hele me lakōu I H»— waif ae noho ma ke auo he alii n« Hawaii. Nolaila, aaliioiomai la ō Pili ia Paao e hele pn mai i ' Hawali «ei. [ Ua hpea nial la o Paao ma me P«li kaai ea a noho oia uia Waipio Hamakna, Me be la na hoea mai « Paao me Pil< i Hawaii nei i ka wa no e ola an& • Laaukapuali. Aka, ma ko Hawaii nei mookuaahau hoi m&i ka papa mal o Hema oai, he keiki o pili oft La<ui lue kaaa wahiae īne K nkauaoli— aloha. O keia ae la ka «uooielo pili ia Paaokela kahuna n«i a ha«la hōi e Hawail nei i k« wa kahiko. O ke kanaka hope loa i .paa i ka •ihana kahnaā » Paao, «ia o He— wahewa ke Kahu na a Kamehamē. ha I. Ua haalele kela Hewahew» i ka «ihana kahuua ma ka wa i hoohuli ai o Kaahumftaa I. i na kanaka i ka pouo Kailstiauoa a puhi ia na akua kii t ke ||tl o « Hawaii nei. Ua «oho « Hewahewa ma kek«hi, wahi o«wa mehameha ma Waialua | Oah« aei, a «a ik« o K««k« Bmf* i ;«ooa la|ft ma ka makahiki 1848. | NoUtfft, ua hoei mal la kakou i i ka wa a Laa«kap»«iii, aka, mamna

M • fc* fe« feOW MM « ttM I k® fllitMfM I MM ifei M MfeM I feo M«>«fe—lMM m«»l«i«. M«h«p« fho « fe« fea«a «M ««« mai • Pm» am Pam, • mU laila «Ihi hoi a Imnm Um afe« ) Pomm K«fe«t« Afe«a, fi«w«U, wl fe««S«k «fea i«o kfftfeMktem«M <• Fmo « feeto am| t« I Ofth«, « anum • feo KafeMfeM««M «m U P«m m okU «k« t« «i« Ui P«m B k« «lil «•«•!• h«!« Mi e imi «iM 00«, aa k» imM hol feo« klnlaaa «inft, « «a blki m l kou moka. o«m «el hoi, e imi ak« no h«< ftn f wahi mu « hama «i A eia koi fesn katmh« 1« «e e ke •lii, ( i noho oe « m««a« m « hoi hoa* i kfthi « k«n« I haakHe «fe« p\, alaila hoouua «e «« «e i Hleie « kii ae iau, a 16aa «« i k« kn« mikani o k« moku o Oftha-ln*, Ke ik« ka hoi «u ia Klele an e hooa«« ae ai,,e manao iho ka hoi au h« Kl«ie <• mai ia oe ae, a he hnakai ka hoi ka kana e au ho« ak« ai i ka hiki. Ilfti hoOana ae oe i ua ia a k«k<to i hele p« paai ai, aka, i palaoa ka ia a«Ja hoouaa ae ai. Noi&ila, mai hoopoina oe i keia kauoha ftu ia or. 0 ka pat«n« • Makulkaumana e |ol«lo :iei. oia no ke fā Kohalo. 1 nei hele au« mai a Uakpākau!««aaa uiai Hawāii niai, «a pae «e la oia uia Oahu, ft noho ota ma Hauula, i uka po««i o Kaipapau, O ka hana « «a MakMkaumaaa oei \ noh« ai ma keia wahi. «ia ka mahi«i." Mamnii o koaa a«o Mak«ula, ua lilo oia i kanakaaui -« uo ia aina. O ka noho ftri« « «a Maku «kautu%na nei a lialio wale aa 1« o ka nohoaa e walea aaa i ka oani o Hauula, ua pae mai 1« k«kahi palaoa koh«l«, aai « k« laanā ole ma Haaala. Ua olelo ia, 6 kahi a nei ia i pae mai ai, ma *«ki «o ia e kapaia nel Kalaea Kapalaoa m« Hauaia. O kepooo ua ia «ei, ai« ao i ka hohonu moana, ao ka hapa waeua o kona kipo ame k% hapa hopeaia iuka o ka ftiaā. Ua liio iho la keiā kino i« knpaianāha i lionaa lele kawa auau kai| aa aa kaue ina na wahine o Hannla lloko oia mau 1«. Hele na ka«e ame nft wahine i ka *hn o ke kuHhiwi a paft ke kino me ia m«ti o hu alaila, pii ilaua 0 na ia nui uti, a lele iioko o ke kai. Akanikaaiue la ka pihe «wanwa a nakauakae nana ak? aia, Ua kauia hol he rula paa e ua poe l«le kawa nel, aole e lele' kekahi mea mail«a akn e ke k«a «j ua nui nei, aia no a loaa ua ohni o ke knahiwi uialuna ona. j fJa lilo iho la - keia iqa« olelo i i ho»pi« ia i mea na ka poe e uialama ai me he fe«n«wai ala, Ua p«« mai ia aa i« nal n«i i ka po m* k%hi i OUIO !a a« nei, a ma k«> kakahUka ana «1, ike na kanala ota mau kaiaoloi ua ia nui nei me piha. oahaohao loa 0 ko' lakou man oo^noo. l)a mauao kekahi po« • .pepehi i ua ia nui nei, aka,, mamuli o ka olelo a kekihi aauaka, e kall ko Ukou «auo papehi • ' iobe o Makuakaamana, aa kaala «o ke kilohi hoi. Ua hnl > like ae la keia manae i na mea ap«9, nolaila, aa hoonna ia keeahi kauaka no «ka « Kaipipaa e hoike ai ia Makaakaa«ana no kaia mea hoe, ae aioa« hoi i ken« m««a« «o «• « me« bo« «me ke 1110 0 kei« i«. Oiii hii k« kanaka e «ihak« ana, aia hol o Makaakanmana e col« ana e« «ipa«pa« 0 .ka «ake «okena wahi »bpup« hale. E na«a a«a «ia i kakahi ao opoa aioo ia, a ka«i iho la kana aa hoopaka ae Ia o>» i keia ««« howUle. H« oalaO* k« ia, h« h««k«i kele i k« moa«a «l«wehiwthl. C ko Klal« kil keia a k« keha» u« a Paae Ua haalele iho ia «« M«kuaka«—maoa nei i ka kipaapaa p«k« 0 kona

hete, e «n>S« «im « hot «fc« )« «i« i)«Bo ok« h«ie, Hfma ke »•««•• k« epaawa «me kehi p»aka «wa Mfe«(, hohoU kah) Mk«ak««, a m«m« )h« 1« h« maa m««« «w« a l«m« i k« k«Me, tt«efa ik« 1« «oh«i, « klkee fki epMwa. lai« « k«hee «n« ik« «w« i ke k«ooa« $is aohoi «a he«p«le «• kawewe el« me k«o« w«ha. Ow h«l« •« i« apao ka pa)e •«« « m M«ia«k««m«ft« net, k« «n« k« paooh« i Hawail. a pnb* hoa au h« p«**obu i Oia «« k« w« ' pio ihe a) ka iihiiiki 0 k« #iar|DMmilun« ok« «p«««r«. Alail», Meaela o't«. tle U kii kiia *u « £«ae )« «« « j ae) aaa «o a ioaa o« I «a «p%«pa« 0 j Kohaia «MiUila «« moea ka«« I fe« mo*na iee « boea 1 Tahiii. M« huakai imi Hak« Aeia e k« KahaM# P«« kaia mae oiele a «• o M«kāakaama«a «•«, « k««« )«« m Unot« i ka apoawa 00« ap««. U wa mihoi hoe« ana k« Eiele, i ui»our.a U mai «i mai k«i mai, Haawi k« a!oba pa nok«»i kaba a M%koakat»mana komo ka El«I«. iloke 0 kooa wahi popopohale». •laiia «inau mai la oia ) ka Blel«< Haaha o«i koaka) o ka kiki ana m«i o eoauha n»l i kū k«kahiak« OUi. . . «* Hoike aka la aohoi aa £I«I« oei ioa oaea «p««, e pili aaa i i« | paUoa p«e*m« aa poao ola a pooe paha ona kaaaka « p«peki 1«a i« uui i pae mai. Nioao o Maana — «aamaoa ) l» Klele, pehea ka n«) o «a paUoi», aia «• ka po« o b«p*lao« I k« h«hea«, kahi i wahi «i, ao ka biu aia iaka n«i o k« «ia«, h« «ui ioai a«an«u kela « loha ma* i ke «o, Hj kaahiwi maoll paha k«ia. • moe aia mai uk« ak« a#i 0 kaa)«« a h»«« i k« kai. No ka ninaa hoi i nlmai U iae, «• hai aku no ao ia'ee penei. A«* he hena he i« manli, aka, he kaeaka «eoe. NolaiU «**ai hana ioo o«*oa ika )a, o piiikla k« aia wah« a Makoakuamaiia pane ak« ai i ka. KUU. Ua oinau hoo mai la ka Klele, •ia paha «a m«a ap'ki h»alele akn nei au i« kai, s pii noaila, e hooaeaka aea ka knuiaiiiwahioe »n« knmaLilkoue, e pinana ilooa e oa ia ooi nei, ae mea n«) ana e lele c«wa eaailena eko o ke kna o ua ia aei. Pehea 1* ia. A*he piliki» ei» me», wahi a Makoakaumaon i pana aiu ai. Mg ha heea enau oohoi ika oielo aua ako i«a Ei»U. He wahi lei waie no >a mea e k*o iho ai ma «e poo, a ma ka a*i paha, aUila maikai ke piiana ae iluoa o ke kan«k« a iele aku iiako o ke kai. K hoi oe a hai sk« 1 b« kini m«k««in«na, 0 H«««la n«i mai kela pe« a ma k«U pea o ka alaa ame na wahi no apa« 0 oa Kooiaeloa aei, « hele m«i a«a i ku hiawai o lU «!««. eei e k«««, «(pela hehei ka ia e mow •i akoa )« « ih« aka al, Ika peo aaa o keia m«a »1*1« « Maa««ka«m*na oka w« nn ia «k* BUle i hoi »ko ai. A hoee w« wahi «aoaka nei 1 k«* «i «ahl hol a na kane ma aa wahine e maia aae M «pio ame na »lemak«le, «a alaaa I» mai U oia. " Pehea mai oei aa ol»Ie o Makaakaamana, alaila, oa hoike akuhl o«he) aa wahi Blel« n«i 1 «« m«« •pa« « ka maka«U I «l«)o mii «i U« k»»"ha mai nei na m«kaul« n»i iaa « h«i m«l a« •« h«lk« «lf ia «ak«« «ot« poao k«k«a a h«M ia» Ika U, K waiho no lila whae lilo hei i« i p«ll lel« k«we «• k«— k««. Ua olelo m aaai aei ot« 1««, e feew i wahi l«i ma k«a« p«« «i «le m» k»o« «i Mh« i pmo «I ka *M> mak«mak« aaau kai a lele k«Wft «k« naka mei l«na «k« m«. O keia j kaoa mia o)«l« i h«ik« «ai ««I i««. i A«i«ipu