Ka Hoku o Hawaii, Volume XXIII, Number 9, 13 August 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai HonMahaahaa !• • /.M.Pe«pa» «i Hoiaoaoioao hoa ia ik« M«« uaaa • ICak*« «ka «ei k*<» Mm* )«lo Kahiko •«e Kapaa« o la*»ii n«0 H««p«k« be» ia »• ka Pomalkai • k . H*o«a«a bo« • Hawail.

MOKPNA 111 KA MOOLHLO O KO WAUA MA NOHO AtfA ua KALIHI Ka Loaa ana o Akua Ulu Kameha'ikana

NA HAHO

Ua nui ka minaaina a ka m«ā kakau no ka pau pono oie o na mahele kilo Hoin a Kamehonla, kekahi o na kanaka, kaulana toa • Hawaii n«t i ko kiio Hoku Malia paha «ia iwa«ma o kekahi poe Hawaii ka ia« i kekahi mtu heakaka kiie Hoka o Hawaii, i pau pon* ai •!• i ei akn paha ka manuahna aa:« ka moakaka • na hoik« a wehewehe ana alaiia, aa i«a manao ka mea kakau h« m«a pono • hoik« mai lakoa no ia mea t kam«a kakaa Ma k« kulana kilo Hoku o K»moko«la. aa maheia ia na Hoku ona papa ekolu, Papa I. Hoiohoiopinaau, Nahiku, Aaha— eie, Hokuala, Paikauhai*. Na Kaa, Na Hui. Na Hohu o Humu ma, Keoea, ku, Kaulaomohai. Kaulueaoaoka, Ka*weia, Manaoa}o t Kokoik'. m« Kauahomeha. He llka nui 0 keia mau hoku i kaula <na keial Fapa, Eia na Hoku ma ka papal eiua, UaloB. Kane. Iwakauikaua,. Uiiuli, Maiulani Pelanola,' Hana.) kanlana; Kakalunai, Aikanaka* ' Keawe, .Makaha. Makohilani, ; Maui, Makalii, Waiioa Paao, j Manaku. Pupue, Makuakaumana, Waia me Kakaihili/ He 22 ka nui 0 ke mau hoku ma keia papa, i 0 ka papa ekeiu o na hoku ma eeia kuiana kilo hoku a Kamo— i koula, aole \ ioaa. 1 Ona mea i loaa, 0 na papa ! ekani ame elua oia kau « lioike ! nei ma keia wahi me ka hoiko pu | aku i na kulana i kau ai k«ia mau i hoku, ma ka poaaha 'ani, «lik« me ka hoik« a Kamohoula, 0 Holoholepinaau ka hoku mua ma ka h«ike a keia papa, h« hoku koia ma ka lalani pol«lei mai ka Hikiaa a ke Kemohana • hoio ara maluna pono o ka kanaka • ku ana. E Hai like aaa 0 Holo holopinaau me ka w«lam akau o o na hoku 4, Pa". H« Hoku nu k«ia. k«ia. anani kooa nanainai keikaaku. Nahiku, V ahiku ka nui o na koku iloko 0 k«ia paula. ao ia ke kumu i ka paia ai k«ia mau hoku o Nahiku, aaiakeiapua a hoku ma ka lalani like aē hal« i.ike aaa hoi laaou. H« po« hoku k«ia n« ka p«e hoom««mo« aahe puuia hoku nehoi i maiiao aui ole ia a ka poa kilo hoku.

N« Hoka Pa H« «lima Ut nai 0 «a kok« ileko o koia p««lu, ake aB» po«oo« k« itktu kalaoa t« iic«ia aki ma ht Pa, it, no kt ano ( e koopnai an« i kokahi wa hi, t to ko ltktu likt iot tt ictj kt pa, i kapaia ai ltkou Nt hoau Pt 1 iktit to ktit pot hokt« mt kt htat f it 0 Holcko(tpißtttttt ktt tntjkti bm Nthlku. Athtilt. 0 t«httle. tit t<t

fcfl «kaa o Hokaala, a aa oJ«Wa i* I hoi k«ia hoko, h« ia«k« «kdt ia ao Hohuuki, « peoei | ot«la ii «i «n« k« oi«le, O a« «»aha ia • Hokunia O Aahlale •«« P«ik«i»haie H« hoh« nai ift « w«o hoi kon« «ao, ahe a«til «on» saa«i«i ke n«na aka, AU kela h«ka miw«en« o Auhaele «■« PaUlauhale. Ul oleioi», o Welehu k« aulaml i haaa« ia ai heia hok«, (oi« uia k« h«p« h«pe o Sem«te«tiaba) ai «1« lua ka hap« mna paha o Oto— helMuu ka helu « ko M«waif $>oe. A peaei he ■«!« e pili «na «• keia huka. , . O W«ieh« ha aialaaia Haaaa ku« keikl Haeau ka Hoku la O Ho ku-« Sa

() Hoks«U, oU ka m»k» bet»a o B*k« »o k* makft •kau, 6ia • koku A«ha«le. Ua olc\o i« e k* pōe kHokilo hoa» o k« •li kahiko, h« hok» k«i« uo ka poe l«a am« ka po« Upr. ■N« Kao. Kono k«ia poe hofeQ. U* Ilke ko iakou «u aaa, m* ke kuea ak« kaaaka ka aiaaa. kha ma ka aoao loihl ae lua »a ka aoa« pokole. Ak*, m* k«k«kf tu«k«!« kllo hokii « kekahl olob« kahiko, he pakwln ne hoko o k«)s am« kei« •«« ma« hokli ■«). elua kbkn | kapaia, o Na Kao. o keia ■a Kdo« Pa«« i iawe iuai al niaj Kahikl «ai Na huihni. £oao kela*po« hokn iua oa lalna ka«l.k« «lua, ma k« pak«ia •ka laiaa h»o|«hl. O !» h«kt> keia i kafaia, "Na Huihui © Mak«lii.° | Ua ololola'ma ka w»n»ao oka la :28 y Ina«, o ka ti>ak«hiki, i»57» >Ha Kailua Hawaii. ua puka keifl poe M«k« tue' Kaaweia. B D«j ana n« h«ibu< ma l aoa poao o HuaUlai, uia ka ak«u ae o kahi a KaaweU « pnk» «e «i. A h«alcle 0 ike KapaUan ame na Huihui. e ikeiā li aua o Keoea, e plli nna i ka aoao • heuia o Hualajai, a« piii pu naa hoi 0 Makaiii mahope o Kaawela, | Na Hoku » Hmun. Ekolu keia [ poo Hoku. Hookahi h«k» uai mawaeua. «h4 waho hokn «uku 1 inatn«a, a p«U uohoi mahope. o' iua hoku keia{i pili i ua poe kilok>loj hoku ap«n. ' Ka hoku Keoe«, Kukttiokoui— ukuku, Kauhiot»«kai, ame Kau — liuakoakoa. O keU p«e hoku apau, aia Ukou mamoa pono, «ia hoia a%ku aka« ae lakou apan « kfe hoku nui e Manlnālo» I. Ka«weia. ii« hoku nui loa keia I na hoku e ae, mahope ihō r> ka paka ana ae, o ka a!ut«na ka hok* i k>paU kft h«kn o Kftaop«e, «ai like ka iiialamalania • Kaa«r«l« me ko ka mah!n«. Ua k«p«la • I»«Weia I kekahl niaaawa o K*l#ttio— pnu Man«hftlo, >111« Kokolki. O Maninalo he Hokn ani 1», ala «1« ka akuu ponoi o KaaweU. Aia n«h«4 ia malal« p«no «ho o ka hoktt> aoa* ka iaoi o Kaaano. TTa oieiola, ua •«!• waU loa leia hoku, «ol« i»k« h«n U, M« ka M.H. 1857, k«n« ik« hope ia ««« ma Kailua, Hawaii net. I kekahi man mahina o Jkft makahiki, « kau «a« n« kok« pa k« a«ao komokaua i ka n«p«« ana ok« la. Ua kapaitt k«ia koka n« Katn«haiit«ha am« kona «kana, O ka Hoku K«k«ik! hoi, h« koku ia no ktt p*e kaul aala. Va k«kok« «ku kela kOkn i« Kaawell me M«&aa»l«.

Kaaiuoineha, M« k« t)«U a kekahl (*oe ( o K«ul«(k«« «« keia htk« % ! kekphi poe hti « ktk« hookele wae, ai kekehl }>o« hoi, o kOku Kauopee «e he*«. He hoku kel«««k« pee hookehi w«t «me |k« pee lew» 1 !. O Athtktiiel«r6 kek«hi ino o keia hohu. 1 O «« hthn ti kA fap« «l«« t oi«

•o II b«|ii fßā fc« UUai* iho i M i ke Ko«Mbi«i, IKalm, K« botn •«! i • mm holu, K««e Iwe Uikaiikeua. Ai« lekoo «m k* leioi likt. H« hok« ilk* ie 1 ||* eu k&hiko fi H«waij o«i. • heti* k« inoe o Haloe, k« kilkik«9« • Wakoo' ih« H*Oho||nkalftßi. E.«o». He hoku fcei« «U m|| «koa «e o {*«>•«, epiii «kii « la »• kik>k«, i k«p«f« o Ke«ki, He koku koya keiA, he klkaikahi }«• kvn« iu«ii«wi e ike f a A i ( O K«hiiß« wale no k« poe ike i keii k«ha i kekehi w«. U« o!e1of« 1*• ket« b«wa, «|«i| a> he atM aol e iiiAke «na. lwik«Bk«ki. He fe«k« aitks iki iho kei 4 malj;o ek« kokn H«!o«. Aol« meopopO k« w« iik« ui«ii ia «i keia hokn, «ka, t , a O Je. ioii s«e, tt« ike i« kei« hoku i ka w« o Uinimiknkiil«ai « «a k«p«ia ui« k« iao o Iwikauikeui, ke k6kt « Makakaiiilii aie Xapul«tsola, Hliuli «itie Malulaai, He ma* ■hoku keia e kapa« «aa l» ) SHa knlaaa malalo m i e Iwikauikaua, U«. niaopopo kekalu ph* hē maa hokn kei« ao Belaboia, a a«i l a ila mai i Io3« mai ai k<ia iaoa | Hawa* li uei. Aka, uia |l moolelo Kmotlipe r ke inoa o Ulkiii na kekahi wahiae o Hawaii aei f oia hoi k« wahine a KiipoiokaUli. ao ka haa.aaa 445 i a m»i ia Laila niai, ao ka 457 haanaaua hoi j a mamua aku o Wakea. *

Meleuiele me Boiabola. H« ma« hoku lrttalua keia, Ua kapaia o Meleiuele he hoku kane ao Bolabo> 1« ha hoku wfthiae wahine. O Meieiuele oia no ka ino o k«ta wahine o Kapolokalili | oleloia ae nei O BoiobeU, na nlelo kekahi poe he iu6a Hawaii ao ia, oia hoi o Polapola, aka, oka ,nea raaapop 0 paha, iole loaa ia i„ oa uialeko o sa ina iokk i hwkeia mai ma ka moolelo JL«ni tt Hpo. Haaakaulnn* ame Hak»la«af. He mau hoku keU ma ka akau ka hoku Aik B n.ka,>ehelehol au. ke.kawohana ai ka Hl— :Woa. Ua he inau hoka .kela e holke nmi ann ik« ino, ka k ft P'likia ame ka u«»i uohoi. I AikAuaka, He hokn uni keia .uia ka henu o ka hakn o Kana— kaHl«na. Ua heaia keU hoku mao Ainkanaka la, keiki a Hulu— īiiauūlaui, me Hiu«maikalani a knbuua kane maa hai «o ka hoka Iwikanikana i haikeia ui& ka m, hele ekola ae nei. hoku hou keia aoia iikeia ka itn»« o k«tft hoku, (Aikanaka) uia ka o na hokn o ke Knmulipo 1 hoiie'a aeuei. I Keawe. H« hoku keia ma kft henia • xa Hna, na hea 1«, ka i>M o keia hoke ma ka iuoa o Keaw* uiai kekahi aliā oui mii o Hawaii nti. Makaha me MakohiUni. H» ma« hoku keia e k*kok* aaa f ao huihni, aoko aoo nai o kfia uian hokn, ake, he oleioia nae, he aun hok» la«a uo ka poa pakaha al*»« a pehea ak«.

&faui. Aia keU hok« V (Maui) asa heiua Ih*. o lt« heku e kokoke »t i aa |)nihai. He hoku nq( k«ia i o« kil« h*kn • M«ui, Iloko •kt p«|M • fta hoka mo1« koiuo tft ino o ma wolopaii e 6« • Hawaii ati, elika nw H mokmpuni • Maol. A©lt tt* i HAa keia iaaa nt ok« • na iua • oa hoku, • ka moulil» Kumillpo l hoikaia aeMi.

MattlO. ona hak« * ua hala l«a iak«« i k« h«aM 1m •» nal«ki fcttifciii. Ha kr n«« I fct nttti am* it maikai ko lakoii h«ku maw*«aa kou«t a *k*l« ktkahi aoaa tua fc« a*a koliapelea uoh*i ua h«k» ekolu m kak«hi aoa. AOt£ 1 PAU