Ka Hoku o Hawaii, Volume XXIII, Number 15, 24 September 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai Ro»o;»k»»k*a i» t J.H.Poeppr •1 Hmx r >rofc»no koa ia k i k« M«» u«n* • Kak*« »ko nti k*i» Xn< •' !el<> K»biko «i »• Kapoo» o n«i) H •*ptikn kou ia no k* Po»ftik»i o •i. liankooa bo« o Howaii. MOKHNA V NO KA MAHELĒ O NA WA Ke ktnu ke ktn*ka i ki «āla. he «« nui. he pu*aii, ht la &u waie t&o ne ko ke at, Mh« «ala fel« aae k« kalo, he kohu k*lo iioko o k« eoe a'e. ke oiLoiho moiopu wale iho a©. He inmaik&i ole bo i ka lawaia ana, he inomo he a«, aoieila, j aohe holo o ka poe iaw&ia noana |i keia la 0 ka poe lawaia Ak« ! oae, aia ooa he ©a al, loaa kahi Aka. paaiole no hoi, hoi nele ,no--0 ke kanaka e hanauia ana i keia la, he kanaka kea, he wi- , wooie, he kaaakaikaika, he la a«! ba iwi peia me na ia • ke kino. Laau-kii-Laa Heiike na hiona 0 kt aiahiaa k« kau aai mt k« Mohala. Oa Uke ao keia la »e ko Laaakukahi, ma aa mea kana aaie Ka iawaia, k«e wal« no ma ka hanae kanaiea ana. Aohe Koa o ke kanaka ke ha— aau i keia ia. he kaaaka kookaha 1 ko hai waiwai. he kanaaa hoo— iaau a makee » ko kai mau poao Laau-kupaa He la maikai keia i ke kanu i na mea kanu. O ka la keia « kuopaa la ai ka bsa o e na uala e ke kanaka kana aaia, a o ka ia hoi e kuupaa ia ai ka io o ke kalo, a pela me ke kaaaka kanu maia a kanai kela ame keia ano huaai e pono a e olaolu ai kai aoko ana. He la maikai no ka] iawaia ana. oiai, aa kauakai mai ke au o ka moana. ] 0 ke Kaaika e hanau aaa i keia' ia he kan&ka maikai, he kanaka huhu ole he oiuolu .ne kamailio ana. a h«» hoolaulea i ka noho ana o ke kane»me ka wahine ame ka wahiae. | Olekukahi ame Olekaiaa He mau ia molowa ia keia « ka poe mahia. Ua hoike mai ke iaaa maa m<*a i ka naie i ka pomaikai ma ka maniai, neie aaa ka Uwaia • nele na aa haaa e ae apiu. 0 ke kaae kanaka maikai a wa kine maik&i paha e hanau at>a ma keia ia, na laua ao ka !o«a no Ka me& o ka nani ame ka «i o na oiwi ke kekahi poe e anee nei, i nel&iia, loaa no kaki poao iki ia lakou ma ia m&u ano. Aka, ma ke aao nai, he waa la iao noi fceia. ! Ma ka ojeio koi a aeka paa ka» hiko. O keiki e kaoa* la ma Olekakahi, ke keiki ikaika a mai kai ka ola. aka, he keiki pi na« O ke keiki i kauaa ia uia OiekuI&& ina he kaae m he wahiae paha he Laua pone a he aioha i« e koua ■aa koA. Ole-pau 0 ka «le hope kem 6 ua ole ekola na&ope ibo <* ku mahina pths. O ktia ka poe kw mi k£|>u a i ole. ke kap i Iwi*.. lo* hoi. 1 ki po o Ok,i«iu e k-«i>u *i, ke no o Kaioa-ku 1«m « aoa ai Nolaila, elna «o po i ka ai ke kapa K«lo« »m ka po • Ole—! l>»u ame ka po o Kaloa>ku k«ht, ! l r a !ike uo keia l* me na la aui : hoike ia >t ne}. o ke ktiki aar i liauan iA i kria wa, iua he keiki - ! »aue % kaikMmahiue paha he huhu

••he iohe ke kaiuaillo i* aka. he haalele I ko«a maa hoaloha a peia uo hoi me heaa tuau aiakaa. Keloa»ku kiki Oha lua o o 1 po •k» §i k* Ipipu Kauiloe. He wa fteia e hootsauao al \ ke o Kaaaioa. Ika paka ani o ka L« ina ke ka*ihiak« 6 Kak>a> ku-kahi ini ufte e bo«a aku fa w» i ea maaawa makahiki puni o ka aiu«. (E hoike hou u «ku «aa keia kapu auie aa ltapti e ae, ma ikekahi mokuiia hou uiahopa ac< nei. He wa loloa keia o ke ko, kn iniia aae k* uala k« kaau. He aiaa }k» iarrtia lamalaiua «uaikai ne keia. O ka kauāke i hauau ia i keia la he loa tua ka boon»a - nawanui. aoh« p«upaoaho koke, he keiki koa a makan «ie. • e hanā 00 oia i na haua e k*ul«ua •{ iona jlnoa, 1 K«lo«-tu lti* Ika puka aaa ia • o aei )i e pau ni ke k" ana oke kap» Kaloa, ma ka manawa e lawe ilawe ia ai oia kapn ika wi. o ka imakahiki. Ma ui mei kanu aat« ka Uwaia ao«. a ui like me ko K«io»kukahl. O ke keihi h%ua« ia ina ke a 1% he keiki noho «a hewi, aui p« I>eipo loi.a iaia, a he m«ke iooino ke ioaa aaa iaia. Kalda p«u Oha pau aua keU o na fC»lt>a. Like no a« - mea e pili i aoa i ka mabt«i «me k« lawala uie ko na Kalaa mua elua i heike ia a« ia. Ama .a haaau ia ana nae 0 he keiki, ua ano iike loa na ouli o keiki me ke keiki i hiMa I» K«ioa kukah', he keiki «lākolaka, wai. kaulan* « mkhaia i«. K«ne Heomak» ke k«pa Kao e i keia po, i i ke ao 0 M«u!i e no« ai. O keii k« uiea i h«(ke ia ma ka Moōielo Hawaii (1858) E kouio āna ma ka wa o keia k«p«, te hapu oXono. Oke keiki e hanau ii i keia la, he k«iki aoho aialie. Ivono Ok« laa kela o«a pe i kwmo ileko «te k«»>a Kane. Oke keiki e hania u aua i keii ia. he keiki panahele i kena māu maku« afn§ u* kahu hanii a hoea koua uiau makaqiki i ka eono k«nt)a uie eiua ben, e iiio no ananei oia i kauaka kaulaua a mauao aui ia en» alfi ruc na kaaaka. M.mli No ke keiki hanau i keia la he keiki loohia inaa \ia i ka popilikia. me k« wāle oo e loaa ai ka'ii pouiiikai iaia No ka ha ana (mare) he !a maikai keia. Muk.u Nalowale loi kahi «UV— hinā a uoii.ia i Mpa ia ai « Muku keia po. Oke keiki hanau i kei« 1«, e lilo aaa ia i kanaka kalaiwaa «kauiai, « lua ae wakhie foea i ke kuh« kap« ame ni hiua «pa« 1 piii i ka aoho n« pupupa hale o k« i kaue %)ue k« w«h|he.

0 kekahi mea «bo ani'e peao e hoopaa īu ma heia wabi, sla ka hoom«opopo ib« o S. M. K«mak<>ii kekahi o ua mea kakan woolelo Haw«ii kauiaoa )ea o Hawaii nei, ■o ka mea e pili ana i na la a Ktwe Loao, Mauli, M»ku, Hilo, Moaka aiue K", «ia hoi keia, na tua«a ka poe Kahike, «a hoomaka k* p«kol« akia i ka kaaa ana i ka laoi ame ka houua, uia keia uiau la $e ia e hele a bor i HoAkft, pih* ea la eouo a i ka hiku o ia oja o K.nkak hoomaka ka }>«£<»« ak»ta i U kou hnua. a li.o >ho )a i» hr Kai» K«. » he K»{»n hoi u i.ui ke - k»hi oLIō a a. Nh I,* v> k«i K t>c4o»a 1 a hooinft*>yofc.« a ft« Ike ia hui uim ka moo'elo kakiko o Hawaii nei, ' e aaan t«oa «o ko na :a e «ee aaa u»ai kft Polkahi mai a hoe« i aa La Sab*ti a La oka Hak* a ke a« Kaiisitauo 4 helm nei 1 keia wa, Ana o\elo il he utaa la k«i« 11 U>a « mailek > mai oka mooieio o | l'eie wahi ft kekahi |*>e. A eia kiho u» waii la nei.

k« H«l>edetfia Hawaii Anuemie Ka«k«pn|iahi Heaiamulu K«hapdtiU* Maumuoe Aki-aela Ahu Aw«ke« Ka'ie kloo L* Heb6]oinA Karis(ii.no i*Mkabi Monday Pi>«I"« Ta*ad«y Poakola We<iuetktay Poaha ThurNday P#iliiira Friday Pua«no Stturday MOKUNA VI NO KA MAKAHIKI

Oi« me« W ««kahiki, l, c wt ano nui |oi t u •n« kioaka oaa w« kahiko. He wa haont«h« u nol»koti. HoouiaiM na elii, na ka — n*ka, n« wahioe ame na fceifct nia iā wa. Aohe niahiai, iohe lawaia «ohe haipule. ā aole o lakoa hana aku i w«hi his« e ae. O fe« hoO — uiahe wale no oia k« 'aken haaa. Ua kapu ioa aa hana epau na ia wa Aka. aoie «o oie I nele io» iakou i kekahi haoa ma ia nianawa oki haua a h u oia ko 1« kou alana a mehai aua i na mea a lakou i niahiai ai. H hoomaha p« aoa nte ke alii ai. moku m« keia wa. Aoi« p« kon« mau iima i kekahi wahl hana. H« eha Ia e hoomaha ai, a pau ikeia iu«o ia, «iulla, hele lakeu I ka | m«k{ai am« k« iawaia. Aele sae ma aa wabi e aka. «*«, ma fco !akott mt.ii wahi p«uoi ihō 00 k» m «hiai atue fc« law«i» ena, oi«i, «ole i aoa k« hooai«h« a«k«hi«i £a w« no k« me«. he eh« maiauia i homo iloko « ka oihao« m«kahiki, oia o Ikuwa, ka ma.ama hepe • ke Kau auie Weiehn, Mahalii «m« Kaelo o keia k(k«hl o oa malauia o k« Hooilo. He ewalu malama o leko oka (uik«hiki e miluua «i n« alii ame ua kauaki I na kapa ame an oi— baaa hoomaoa inaa maa. £fcol» malama iioko o ka Hooiio of« D6i o Kaolaa, Naua kme Welo, i he eiima inilauia o ieko o ke Kau, oi« hol o Ikiiki, Kaaona, Hiiiaiaeieele. iii!inaebtt ame Hiiiaami. I Iloko o keU otau malama «walu 1 hōike ia ae ia e h«oiuaa ai na ahi Miie ea kauaka i ka lawelawe auj i na haaa £hootuaa« a luaiama kapu juO hoi, aka, i ka hoea ar a uiai v uā inalama eha • fca luakahīki elike uie ia i hoike «e la oia k« wa «ui lalii ame na k«o»k« e hooinaha ai

I Iko ua alii auie aa alii i malalo i«o māUaa im i kei* hui» | lu'aaawa e uoaoi ui 1«— j kōu ma ka lakaa maii pule aae ka hoouiioa a»a t ioaa aai «oa mia KauUaa aiaa no lak««, k* )t» aaaika «D«k«. k* noh* U iha l>ua« ana |>aha a pela ak*. £ae ooi aaa aa hoi iakoo i tua« ko U—kou i ata« ko lakon alii aaa eok a ta« t ka puaaaeane. O ua makaaiMaa koi o keit ttre ke alii e pale tnau iu la*ou e koo. •aiia niai »a »iaa •ka lak»Q noau haaai alii. e ola oa poe atii uei a lak«« a palalaa hala a kaikako. » pela no hoi me fco lalou oi -> )»oi)o| iho Pmle uo Ukou *• iiolo - poiu» a t hoopomaikai mi» ia ut«i ka iiikkou umn lun* e jh»-o t.i ko ixkv>m uoh" au& Mu keia waki t a&aa «i kek«a ao sa irea e piii im im* la |lpu o ioko • ka uiaaawa ioe k« *ea i koo»a«papa $t ai mi ka hapa hape o ka «•k'»»* i haU> AOLK I PM I