Ka Hoku o Hawaii, Volume XXV, Number 17, 29 September 1931 — HE MOOLELO HAWAII KO NA ALII KIPAKU ANA AKU I NA KAHUNA POPE MA KA AINA AKU [ARTICLE]

HE MOOLELO HAWAII

KO NA ALII KIPAKU ANA AKU I NA KAHUNA POPE MA KA AINA AKU

Mahope īho ko lakou noho »na flia ka aina,na noho hoom» nawanui &o likou me ka nele. a Uā iloha aku no ho' na aHi ia lukoī, ana ao aku na a!»i ia lakou aole e ao i na kana«?a nsa la— koa aaao hoomana, no ka mea, sa oiaelu na alii iko iakou poe koma.. ;

01lto kekahl poe. ua kekua o Boki ke »!ii liaaina !akou, a ua aoakemake la lakoa e noho. a paa ia ma na bcke moolelo a kekahi poe.

Aoi* aae ia ha 6ifcto, bo ka niea oa ik« g Bbt! «a Ēaelani iVo la koō āno hoonaana aiae na hooma na e■*• he nwi wale i kulaku ia, Nolaila, aole i makenake o Bbki ia lakou e noho «aane?, a e hoo

nii ina ano hoomana, Aka, ua maoao no na« 0 Bokl e hana ioko inaikai ano iko lakou noho ar>a r noiaila, ua ho*Ktka nku 0 Bosi ia iaua pemei.

•'Aol# •lua #aoi na kanaka maanai ms ko olua aoao hoomana nok»mea,ua uuka na kanaka 0 k«ia pa« aole i makemake nn %\\\ ia • noho ma&nei e mo a e Hana i Ki mea e maheie & m • haonaeie ai ka aipa, no ka mea, ua oluolu na alii t ko iakou mau knma mistonafi.| t Ua pono no paha ka nai 0 na ano hōo'iī&na ma na aina nui, h« nui na kan»ka a maanei aolu pono, n0 ka mea, he uttku a naaupo no hoi, nolaila, pono ia laaou f e man&o iokahi, n noho maiie/' pela iho la oielo ao • Baki,

Aeie i makenaake ea aii; e !a|au aku ia lakoa, a no ko la£oa keo - manawanui &na, us pu iho 1a iakon no keiahi mau maka - hiki, axa, ua ao aku lo nae lakou m» ka maiu loa me ke kue ina m?a iao ia āku ame na kanawai ■

A ik« na alii, ua loa ae ia ko laioa ao an?, alaila, hoo makaukau iho la na alii i kekahi moku kiaiua o Makauwahie ka inoa« a hoon#ho ia Kapena Wm. Suroena i ahimoka, he kaoaka Enelaoi ia, me ke kauoha iaia e I»W2 ia.lakou me ka h«wa ole a ma ka aaikai ®a ka aina o Kale poni. Aoi« no paht lakou e kipaltu ia e na alii ke malnma p&no i ke kaoawai ame na mea e hoo - panopono ai. A roālraāita* ka mok\i, hele po «oi a%o ō Kaahamanu ke kuhma auilmua o lakou, a lalau oluolu aka ia iakou ma ka lima, a olelo aku ia lakou "e haalele mai ana oukou i Ueia aina, eia ka moku ua makankaa no onkou « !awe ia aku ma ka aina o Amerika, manmli o ko oukoa malama oie i na kanawai o k«ia aina īloko o Ke'a maa la liuliu loa a oakou i neho iho poi me makou."

I aku la# Kiahumanu, "ua htle kino mai nei au © !t<? i H'a haaa. i ole e hilii i kakahi ke olelo me he meaoiaio la/aa hoino walo' ia ltkow. M Alaila, Jawe la pkn lakou »e ka maikai a kan i alnila iam lao Kaahumanu i ke ka— pena, "e 'a wft alno» me'ki hewa ole ia lakou a hoopae a«tu ' Affl»rika a i Sopani», fcahi i aoho ai ma apo hoomana me lakou, a malaiiie noho pu ai lakoa me ko Ukou mau hoBhlr>&u, ,, A)aUa. huki !a as 1i na pta, a he«o ka lalna a panee aka !a ha leōha, a nalo aku ia i ke erm a te h»u

Kipu ae 1b ī Bca Kā lau o k"3 a'i o Po!o a e Po wale hoi.

A ha!s he miu maVabiki elua niihope iho oka lawe la ana aku ona kumu Roma, rrake iho la o Kaahumanu i ka la r, o lane 1832. A liio 0 li«au i Kuhina nui ma kahi 0 Kaahu manu, oia hoi ka Kekuaaaoa vfah : ne Ua roare ia lau» i ka malama 0 Ofcatob*. 1827, ana laua mai na lani alii Kameh3' - meha, Liholiho am"» Lota Kapu aiwa.

Aia hoi, heouna ia.aku ka olelp no ko Kaahumana make ana na aa leta i Kalepuni. A ike ua poe nei ame na makamaka 0 lalsou, alaila, manao ae la iakou, e hiki ana paha īa la kou, « hiki ana p*ha ia lakou M hoi hou mai, no ke kaawale ana © Ka&humanu. a e hoomah mah afcu i ke alii opie e ae mai i ko l&kou pae hou ane laka nei o ka aina.

A iana k* minao &« jho j& lakoii maluna o ka moku kiaiua o Keiemenikina Ka inoa fce ha« Bentaaia kona. | fca la 17 o Aperila, 1837, ku i Honoiula me Ka ike m&ooopo no i k€ kßflawai e pili ana i 111 moku mai na aina • mai.

Olelo aku o Keku?naoa ia la kou a me ka tn -*a nona ka mpka e hai akg no laf|l rrgluna o ka mokn< mea, olu mai ia h*f wahi haunaele uuku i hana ia e iakna ame na oaakamaka haoie o laioa,

Ua hoouna īa kekahi poe ; k» ai*i flui, oiai, oiama ka aoao ku Kuiu makani hiksna, e noi aku iam •ae mai i na poe knuu ia e noho a hiiei iko lakou helo anai na mokupan* 0 Gamebia, Na k« Alii Kiaaina Kekuanoa i hoeuna aku ia ja'«)u i ke ahi 1 ike 'iī ai kana mea e hana nai 81. ■

AiallVl maiīa ke &m, penei "Me ko lakou kioaka ia ana mamua, pela no e pono ai lakou e holo afeu ma lia mokia a lakou l holo mai ai "

Kae nui »a ke Kanikeia Berl taria rae Ka hooweliweli āku, a hoee īa aku la ua p©e haole ia maluna iho o ka moku, me ka nar,a ole ia aka oia olelo hoo weiiwe!? ake Kanikela John Miller,

Alaiia, huti ia ka hte o Kel<« menekina īUle, a ha»ihali ia mai iflba, a p«hi ia i ke ahi raa kahi o Kalamakini, Kulaoka hua na ke Kanikela Beritanla John Mifler, A t*a kana o'elo &9, tja haa'ele ia na moku net i kekihi manawa e ka mea inona ks moku, aia no nao ua mau kahunapule la llunā o ua r»ofcsT "la. - Mahope iho, hiki mai la i Oahu nei he moku manuwa Be ritania ame k» mamwa Fara ni, a ua roi na kapena oia mau moku ina ahi e m aku i ka pae ana mai o ua po* la i«ka e noho ai a loia ka moka « holo ai t Gamebia, kahi a lakou ī mi kamake ai e 1010. Aka, nael ka pae aha iūka, na holo aku o Kelemeneilna a me na meku m?nuwa, aole hōi' ua poe nei * imi • holo hou ila !ia. • A noho hou iho ia likhu'e lenehun no ♦na kanawai oka ama nm* ka makewake o m ?!!}, No'aila, hoolimaliinā hou ia he moku okoa, % hoouna ia iakou i ka aina o Oa®ebia. 0 keia iho la na naea i haha e Bahe!ofca rua, ns kahuna pule Koma e na alti o Hawaii no \ no ko fcomo ana maf iai keia ea* B*nā a mt s le ku ia ana aku, A'jl«.iVa«