Ka Hoku o Hawaii, Volume XXV, Number 33, 19 January 1932 — HE MOOLELO NO KAWELO KE AHI KANANA O MANOKALANIPO A O KA HOA PAIO HOI O KAUAHOA KA MEEUI O HANALEI [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KAWELO KE AHI KANANA O MANOKALANIPO

A O KA HOA PAIO HOI O KAUAHOA KA MEEUI O HANALEI

r 'K Kawolo-lei-makua, e pa« - a-pahana'a ka lapa o Puna >"a ii>aka o Halona i f una Kun h*ku, kuu lawaia alii o Kaua;." Hfti laou malaila, olelo o ia Kawelo. ''H Kā — welo e, ka a'na Q«J 1« nanua o Haw-a", owfii keia aina •? y ' I h*u afca Ia o ia Kawe'e. "Ea, i polio katia, u i hele e kana la Kanai aei, & i hee ia «€■9 # », o K»ipa« kō'a »iuā." I aaai la q ■ Kawelo "Ua iiio ia aiua.'no'u.'' < Huki mai la ka i'a ia laua a inawaho £ Tlanalel # ninau hou iku la uo-o Maak«dkeke KawelOl "Owai keīa wahl ?" ī aku la o KaweJo. "O Haua!ei

k«la." JST<<raai hou aai la jao o MSā!ttnkeke. '"No'h h»f ha oHa nalei,_oiai t &a;auu »a i keia hnajcai iawaia a kaaa." Ua r« aka lā ho o Kaweio i trn toi a kaua kooiia la«raia. Mahepe iho #haJ mai la lra i'a fa la«a a hoi nō Oaha »ei Akakl no o Maakuakeke a maaao »e i ko laua oia. ea huli h*i i fea A kokoke leua i ftahi o rjk« i fee.L si ika upeoa, ala ■A9.U-o Kawe 1 o a tcu iluna, alail», kn iko h-oia l kaaa pale penei. O fenhi ka pa, o lua ka U Mu ka p >, o ha ka po O iiina ka pe, o sno fca ya O hiku ka po, o walu ka po 0 iwa ka po, ie!«wale Ka po k'uikioi Ka py lehulehn Hauao oho piipii Henan tbo Haaaa oho maewaewa Haneu p maewaewā. K ala e ui, he( «ku 1* pe Mak* ak« la o« i ke aho ka«lua 1 ke āhō kaskolu

I kt «faj» a k4tß knpuua wahft« "I hit» ai la &! a la.u E hoi kaua aka maka 6ka — haa h e Hoi ka «puā a Kahlk? la neho mai. Ke. haumaaa law&ia s M«akua- _■■ keVe. ■ Peu ka pule ana a Kawelo, linki «e la ia mai ke kaj ■3«, Ba make loa i ka »*ilq a Ks weiD. -; ;: . ; Ika koea aaa oka i'a iluna, ua [koopili mai lā o Kaw«lo ma k* | «oao oka wāa, «o ka loa ©ua i' b [aei aaol &ks ia maniua o ks ioihi |J ko laua waa. j.ki wa i make !«i o Unumakaik&i, ua hoea ?e la j laoa nei ao ka hoi «na uo Wnikiki. ia w»fifWB u3 !iofe 14 i3,aj?-* k« inav ehU. it:i ia Kawelo ■«iai Kaaai mai, ua kona kaikaahiae i koouui uiai, ao ka iuoa « «6 aian:e<c2e nei oia o KBw«ieikiakoo a Ka«akapako, aueoali • ka iohe ia o ke kauiaaa oko Kawelo ikaika a luki lor. 1 U.uii. O ReXuaia o keia kii ia aua mai, b* kepai ana o AiHauaaa ) ka aliia 0 ua ma»ua • K&we?o, «ia o &ana "*" r "! M« k«ta pai aaa a Aiitaua,ka i k* aiua o, ua māka», ua Uwe ;a a« ii ka ai, ka i a iiue j>ouo xpau loa 1 neko wale iko la lakou Bt he ai; a\>okahi «t o ke pi'a 0 ka ku?hiwi, I ka b«I« aua mai o K.*w«loikiak«» sm« koua k«kooiaa o kooaka.juko, ttft kau pu :uai uo o Kuiauaihel». Holo n»*l la !»ua uiiiluua o lt« In«a Wf», aoka kus ai, he matt uku eha' a kekaki, &Ua a ke. 4*ki,

I k6 Uttfc Uiki an* i wieaa koaa 3 ota ka iouuh wtcns a KLavi&t nme O-ihu. I,iUū iko U :a#« i }i« uku, « fii ihe U. M* kei* ir.it ā IBl|, at j>oifu lk<i U i*uft -f ke Ak««'« Kawelo. «t»i c i »•« «ku uumai <♦ ki al sna t 3 co !■» me* t»a hookeekee ka Ak»a nk& 0 Ktwe!o, 3 u& lioouua ui&! i« i k& mo uu* »a ! u&3 o u \ uiks wah; ci«le &i ukl poo & uia* ia kumai

o£ l»hi loa laua ma ka laaa | fcai k»l ia Kawelo. i ' iNeonoo iha la lana i ke kvimtt 0| keia !n5, a hoomaop">po ibo la no k& l«na po : n> sk<* i tte k»Utiialia <tle aua i ke laua 1 al et i oa «ku, Nolm'la, ho&mauoo a$ Ia lāua i ke Ak«A ni» ke!a pwle ara, penei: 0 akahi ka p», o alua ka pa OHk*l« J*a po, ° ®^ 8 yo O s».lii«a ka po, • aolao ka po O ahiku b« p?>, o awalu ka po O *iwa po, lc!e ka po. A paa ca »sle 9#a malle iho S» se kai, a hoio mai I» laop. a ae' la i*e 3®fti la hea •' ke kuabi*ri f Kaaif, meeao laoa i ba, b!ki i Oal|t

«ei. *Ia -iakab»aka a ani ka «e ko»o ta«a i Waikiii. Hiki Ua» i e »ob» «c» o *b* aioao aka la up eiele. ■'AobM c Kawelo?'' I .*n«i ia o j£aūa&iama. ''Ua &aia ika i«wai»« «nai D«kiL>Cii wai k>!a pu a fc«, *Qla i hdi 8»al-'; Ia epanowa j i «l«b aioa ia Kuaiilawa. j 'U kiim&i «ai loaiaa iaia, aia aa oaakaa la he wale ihe no koe. pi'a k& ni e noLf. ala» no ks oaea hi Jafff aa la o A fe*uak& ika aiae 'i Haaaoiaulo, ika ai a «īe ka i'»v aalaiia, feii E»&rnei maun ia Kawele I ? hoio i Kmi 1 '

Keoa aa la i kekahi »;ta kanaka, ia Kaloaip-kouni e ncio Ka!vyfaiyikoikiiiiiwaawta • kii ia Kawelo. , He uaaa kaaaka le> nui ktia « elo», iea laua e kahea i W&iKiki aa lohe o Ewa, a i ea i Eura • hea ai, ea lohp o Waianae, a oia kumu o ko- Kaaaalaoaa hooaaa ia laua o kii i« l Kawole. Maaaua o ko laea lsiī aba ia Kaweh, olelo bky la o Kamaia^a. 'E heopaa oluo i ka iaoa o keia aaau kaaaka raai mai, a ni— aha mai ai o Kiwelo, ala'l , aa losa iā o1b», a i ihb oiaa ia KawHo i ikahi, ® hai aku' <Ja% mai oi aka olna a koketki. | Is Uaa i holo »vk»buii )ho la ko ieua waa, a lilo lan* ike 'ea' i ka lio, a pala l*ua i apa ai a poiea ibe la ik& o«a oaau eleli eai © Kaaai uaai. . A ike, laua ia Ka»»blo kahea aku ia laua. >( K! Kaweloti ua pae mai ok mau ina i u i ikaūe at>i Kaeai oaHi.'' Niuau uiai U o Kawelo. ' ''Owai eb?'' I hen aka ia no

l6<i. 4l Ua ioaii ne ia naiaa ka iaos «ia eae, helomāi nei t kahi i hol: ai oko iß3ita wea. Liio i 'sa' j ka lin, a i-ka ho*, īlaiia ao a poin* nalowa'e ka ins». Ua lohe aku la ao o« he D3«kna. on ( i ne e iho. eia meuii ke-hoi uti. ,; Noiaila, hoopeka oaei Ia o Kaweie ; i kaoa olelo paha f«ae:. ; Holo ana aae hpi 3 Hisiula 0 fcihiksB, ! kejakepa o ka waa Ohiki eli i keaa Iqa Aaooa holo i ka aaaleo Pa'ea Doho i Ka aaawae Ka ula i»oho j ka «kele Ka Dth> idt»a : ke ala Opule kai i ka U»li Keke ka eiho o ka hklahela Aloha mai u i Aa&u s Apehe . N& h'ia njh;> o Ulaleea s Ku uiai hoi fcua houpo e lauaU 1 ka wi b»a;aiii e He ua*a e ka pili. I aku hua ūda« w*hi &autk» nei. ."Aole ia t> a& iuua, he okoa iho no " Pas»ft hra aui oK» w«io D*ue\ Ku kila i h« ahiahi Mse kt pa«a < ke akua ia Kaaei,kapualena ~ Akaa uiaua o ka« kapuaakAue Make ka ea roe ka uuakani Make ke k«i k»o tue ke kai p i Hob aku !a i ka moaaa lie aku k« • u na elela 0 K«*el<iiki«kao, J Koapako M«li • Maia'* kuu makuahiui 0 iaoa nae paha ko uka~ e. , A* ako U ua «uau wahi knuak» Ae» oka iuoa ia o «: ma> «ahi uci v a oue k«? Akoa yt Q» k»i • Kklaii'neha. Ma keit hai

0'« 0 ua ruhi kau*l& i >* uy» o Aku«, hnhu k>* iho U e a"w*u*J ihu la « i» S *U* & ' iy«a k« &,tu*k» u k* \ku& ru*. |SoUiU k «hula ui»t 1a « K**t3o ,i*li*o* a koki l* e lo*«. t» «« Uo, - ioiue iliilo-o U2«*. 0 ke lU4Usln 0 IViti'4ii*. A Ue 0 h*l *: *iqi 1* UU «U 0 U« Uiktlj «aJxi kiuukA H«i> T; * 1 , • ...

u. 1 r i Ma keia hahai aoa o Kanelo^ - faua, U4 iIl iho la ko kino o Uhumakaikai ite kuanala. Ano"kei» ili : -*»» j>kaua hoihoi hoU oia i kons waa iwHho ok» ihohonu. , Lilo o Kawelo iiml» e ai, hiki _u< mau walii kauaka oei > Waikiki, a hal tku la laua iko lan» pakel«* af>a mai make ia Kawelo. I mai . 'la o.Kamaiainiu , M Uaulelo mua aksj no hoi wuu in olua, iaai heiokokoke aku olUja,ia Kawelo." , Ia lakoi: uo i>ae e kamailio ana, aa pae mai Is, o Kawtto, o Maak\\iv- . keke a a>e k»4«iio o līhumakaikai. E kau haiiaii mua e Jvawelo,— e t E haka ka īnaka i kuu ike e liuo no ko maka ia k« oe ia'u.' ■ Ameia mau olelo, elieli iho 1* - kulana o Kamalama, ā emi mai la kona itino i hope, a pahu #>kn la me « ka ikaika ia Kawelu, ua houln ae . la q Kawelo i koua kiuo, api aku hi ka ik> i kona umminia, a lele pah'a aku la na ihe a hauie mawaho ' o o Waikikv

Ia Ka\ve!o 110 a pae inka o kc ieu 'niai la ao ia o kona mau koa a i maa hoi i ira o-o :he me K'awelo, a •no lakou na iuoa o Kauluiki, K«u--luaui, Kaulunaawaho, Kauluikialaalaa, K»ulua*iole. Kaulupumakani. -A o nei apau he poe wjlo fi< i lehia ika o o ihe. Ia lakor ne n*e like «ia KaveJo, h* oielo ae la na wahi elele o Kauai h iiamaiauia. ,' "Ea, o ka hou e mai no ka oukoi ia KawMo a 3tu e niai uo auauei i k< ' ihe a hiki ole i Ka&ai, a olt hoi ka maua huukaioka au api m«i ne» i ka moara " . Olelp aku la ,o Kaoial'ma i njt wahi elele Kanai, aulieamai otua| "0 ka wai auau hoopulu ili ia , kuu iianau mua, a oiai hopohopi olua uo ia mea." I ka luhi ana o iia koa niua, ui ~ ku m?i la o Xaeles.Ha auie Kaiaumtki( he mHii kaeaua no hoi ma u liana oka o-o ihe. /i iu Jaua e noke ana ; ika ho>i" ia Kawelo, ua ih» io eo ia 1 mea paani ia no e ks kakou koa, a i ko Haua luhi ana alaila, paba mai 3a o KaWo i kom pokii ia Kauiakma peuei,. , E'&amalama iki Kuu pokii e. kuu {iokīī hoi e La>ve wai ua. wahi ihe Na ihe kuku 00-i a kaua e. i,«laii aku la o Kamalima ia Kapuaiikekan ame Kapuaojfcahaoilo, he mau ihe kaulana no ua laua, a paiu mai la ikona hauau mua, penei kuu hanau mua e Kawelp—e,.E haka ka maka i kuu ike e t Imo.no k<i maka la ku oe ia'u ; ia ninu Olelo, elieli īho la k]uo Kaunlama, a emi iiiai la kon«> kmo ihope, a pahu aku la me k& ikaika ia Kawelo, ua hoohiiii ae I» o Kawelo i koaa km.i, apa aku la Ka ihe ī kona utnauqia, a leie jia,hia iiku la ka-ihe a haule.mawaho o ke kuaualu o Waik'ki. Hopu iiou aku 1« o Kapahuna i ka lu.i oka ifie, aia wa i palia m r, i ai <y KaWelo, e hoike mai ana ro i ka ika'ka ok® ihe o kona pokii, a • penei ua paha nei Welelau lua ana ka i!ie a Kama-v . I4nia-e r «. Hoomahanahaaa ans. i kuu piko— a Ila [uko aiiia.paha hope aku--1 a - : ' ' ,v |' " A i ka ;> iu aua no oia olelo paha - a K."»we!o, ua ly>v. mai ia o ma me ba ikaīkanni, a ua ato ae la no o Kawelo me k» hoopa una aku ikaihe me koua epu e kokok* aa« i kahi o ka pik*>, a ua lele aku ia uh ihe hei a i kai lole a Ua maUlo A l eike nei na wahi Kauai-i ke : 4* > akamai mii o Kawelo i ke iiloa>o iht a umo?u akualo'u mai ua mau w *hi kaua» nev no ka uiahuio ia Ka . wolo iue ka hawauawaua ana o ke - kahi LkiKahi, "E»v o ke koa io no k«U ku ik a ' moku la," . [• I ka r.iU s.na o ka o-o ihe aua, ua Kanlp aku ln o Kawelo a urau"i k» wai a i ka paa ana o ka aiuu ana, lioi mai 1« oia i k«uh?:e. ■ a keua pau la i kana Aipuupnu ia Puikikau.eliua iawe msi ikaai a m,' kA i'a. I awo mai !a ua \ifuui-uu iwi!;,« hookal.i kaau ū u he hoo - knhi k»au Unlau p'i.iiu a at iho 'a «o 0 Kaweie i ktia mau uuieko pui Mne ua laulau aule n>> u«e i a aou aku ie uo e. I u\v' Lou 'uixuaUtL.au Uiueke pa !u>u na laulan t-u*a t !:ke ne me nmiinH, a ai īlio la oī-i a maona. A. oau ka ai ana, ninau aku la i na.! makuakana mai lv«uai wat, no ka, huaaai o ka iuki ,aut« maii, "Oa':.r. iiei. A i mai la ua uiakaa-N ka^,- ' 'I kii uni noi ui*u.i ī.i Va ou j wmu makua la t ua kipaku 'u a «o\,o, 5 kahi e. «oha »i. toi»e i\\. N.» Vo kaulana o ko ikaitea i Kau*n nolaila j kaKoaa msj ou mau nnakua ia j e 4»v«o Ov e *a«a ia A>k*uakd, oia ..nai i»<. *i* v»e v. U<C'k\ : i Wu" A<*m * t*u - — ■