Ka Hoku o Hawaii, Volume XXV, Number 34, 26 January 1932 — HE MOOLELO NO KAWELO KE AHI KANANA O MANORALANIPO A O KA HOA PAIO HOI O KAUAHOA KA MEEUI O HANALEI [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KAWELO KE AHI KANANA O MANORALANIPO

A O KA HOA PAIO HOI O KAUAHOA KA MEEUI O HANALEI

,: i: Kawolo-lei-taakn-i. e-i>a-ii'i'-ahana a ka I'ijia o.l'i:fla v ;; ■ 11;vV.':\ o Halona ihma Knu li»k-u, kuu lauaia alii o Kaua,." A lohe o Kawele i keia olelo a n> eia-e o KiU'ii, Jt*he'R *«u la oia i k&uk īa Kaikewalmieikiaehii « kii i keirahi hauna laao a ko laoh a»aka*k3tie i Koūlao, ia-Kalon«ika hailaoo- O'k» i&oa o ke:» ha&n* laae e'Wahl'eloa.'. Ae tnai la eo b(/i k»t.a wa'iime. I ho»* aka la no o K«»?el». •'Klawe pa mai no i kikao pina iole, a mr ke kaa: waa p> aai t loaa ia mea kaua i? Aikanaka." A p*fc ka oUia sna a Kawelo ! ksß& wihiop» Pii tfiat]wa • Aiuakehaa anae na n.u o sTuakac oieii aku.la o K«welo ia Kamalaaii ' "E «»kali akn '•« wahope o ka w« hiue ā' ki 'ohe i» ka oielo iti# > kt ma'kaahunAwai o kfl«a." 0 fcsi<i . aaa'knab«nowai -cU no o a oia ao hol ka Kawelo Kama a'o ka«a ket* Uau a 'aeie ū* ann ka>ia *ae tio« A oo ke noho i K jc1«o, xi& ke kuma i kena ££n fci o i ka wahine e kii i ka haana laān, ika pao» iole a m? tt ko i kur w«e. Ma keix hela aoa a ka wahlne.i K®Oi»B, hfchai akn ln n-4 o KaMA"laooa aoahope. A 3Īe i īke eaai ka Wikia» i kela hahai ako o ke kan? •piu iaia, pela no laua i plī ei a hiKi i Naaaau, klaila. *apoo ka le. ihe ai9a a*u la qo k« wafeine noaaiaa a lal» ao»si iho U o b#i ? a mawaho.

I ka hill aaa i o K*lMaikabaUa»»'%a i aa āwa no kr*fc**, he hale ftrpß hol ia i aa wahine aole «s koaJ3 1«. 3ka «lakaahlne wak no ke Eofc« ad9, lale ar\ la 'h e i te kaika «eahiae. I|* ' kei a a>e aaa o>s makiiahina oka wab: ne a Itaweio «a lohe a'ift ia ke kan<p, a h&oKna mal la ia i ka kaaa&a e ainati i ke kauai o keia anii, hai la fca wahioe, o ks kaizamshin6 ū9 0 Kanawahiaaikiaoha. Hf>i kaoaka a hiki, bai »ko la i& Ka;u~> na'kahailaao, a lohe ta k®ke i kao* oihana pale, a hoi iaai ia. A i ka >oea aua aaai i kaehale ne nl--B»« ako la ia i ke kaikamahine.

KuEkai n kn« kaik*-* BJ*biDB o lt*"'hikl ma mii o ka * mika® ole ae !* i fce rt«B l»pa o k« *B«oe nii !a- t?" H*i *k« U 8:* kftikam»hifle "He b**!t*i 1 aaai pei w«« i ka bāaDB ia«Q i* Wahie?»a, na aeaoa me k«* kaoe, e h»1o *f i Kaa&i e kau* roe ''A.xk*&aka.'* ĀUiU, P«ha mai o Kil«D*iE«h*iUa*, penei: E o e ka ka hatia% laao e iko k*n« He kolea ko kan?, h* waw4*| liiiii > ; H« *lil» ko kaae he bo1ohc!o lahakai ] Paia e *e kai nun e hiaa «r&!t aiaao • He d*i pumaia ko kao#, ka Ika ik» &% puhala k* kpne, he aa kiota Ku m t* Uai a r kaßA 1 k* ma koakare * H* aoi *® ® ai !ana a lalo S pa M Kod& E»»Ie e kina ; E p* ka Moae aule e hina H* hio* ao'a no k» aalii ka asa kani aka* ps no I kfe iohe *na o KBw«h'ne s kiache I keia P»h* « * a R »ek«a—' kan«> oUlo ak« iR <'«- "O m oielo £• 1». «* l®b* i* nko h m e k»e ti D « *olb f nfctow*U'UU. U 4 J mai ia ka>akoak*n» M He kw ka i» u ka pap«»ao" lthe, sia ia ! Kooa, aia *»<J* »'K**Uo nel, us I# i® afc» 1* ® e ** koplnaha it tMU° M I «*i i* k* r kaikaaa«kir* A*?e « «*lo i *• akua : ®apa f ktm kane, t li JUUāīkiiB, U " |

Nia«V h<»u mtii ta noakaakana. "Heaha kou atn is k&ma o R». h:ki atit tß?i o t .kaik4*ab.*c» o *ke ahiah» pn«!ct>, oke akua lspa: o fe« aniaa& nei ia'ka boa lik#.'* I afen la k« kais»*Ahina "I kii t»»i o»! au ī m«« k'kon pana iola a kaaa. r>a m«qa cn* ai i Kaua' iapi U kikaoA-ku-'* Aiail», psha hoa ■£! o Kaloaa» ' knhailaao paoe': M*kehewa ka eoel o k<>u c*ikp ' m(>iiiaa I ke f kan« paaa ?ole Pfiaa i ka iole »• ku ka hai $da*i mai na'o ca ka oankua heaowai Paia i ka iol« a i» ka hal ai >'.vu «a ka waKiae eti P(īu ia iole akn tta hs! «i X'a Kamalawa. nake-kaikek» psnābel« _ i ka io!e a ka hfi «1 Xā Kaaeiihnwe, kabl i ooho r ! 1 hou aku la ie kaikamahio* "U nti tcau elplo au" na lohe U noni la d« e"tuß kan«, * uaio," I BS«i ka aīainakae "Ai, uo a ulu.'o oe k-a'a i haeau hi akila lene ua kaea mi aa-" JS*iHun ivou oasi 4a aiakuakanp* o fce heiiu u o ka aiūaū. '"Ilhah» ka huaka' a ku« ksUat«ahius e -*ka bioi haa inai?" 1 aku ke , **aaahlue "1 ki; saei Qfi ao ikf k- i bi»a waa a kaoa n« aaaaa ne - kua kaue, e holo. i<i i Kauaf e kaoa i » ia AUanaka. 1 ' Ia wa «paha. hou mai U no ta kane, i>ea\i ; ■ ■ . Makeht>wa oo hei ka tt.aM t kus k&ikaoiahiue • I *e Kane kaa wai< la Kaa eku »a i ;a waa a wnihe i kaualiile \ ' ae la i k». p'. ? ea aka holone • Fau i kalua Luhi hewa ke U io o koo kaf— s»a a'.iae la I ke kaae kua wa a e. m.a. keia olelo a ka makua — kaot, jba pane bon eka U uo kt kfcj*am|b'ae, ktia. ipaii tl#]o «u • kau makiaEaoe, lohe : ► ak« la ao ia • fc»u k&iie, aoU e . oalo." ■

I mai },«* ka J)vak««kanr| Aie no k&na lohe, a |fe o waho e k» inai nei e nooiuiie «laila a><nM e lawe aku a oleio j<ua '' Ma keia oleio ua. lul.K; u Kaiiiaiauia, a holo aku la In'a kabi e, c- p.-e ai. Iluli ia ee ia 0 wiiio o k«iliale, ;v6le nae i-.joāa kekahi mea hool-he mawaho. A i ka wehe 6!ia, ae o kai«o, n». hoi « inai u Kamalama a hiki i Kuuauu, a Ji.ili ;..ku ia e naua a ike aku ia i ka pii inai o Kanowahine— ikiaoha mo ka m.ikimkane amo na i-aikoeke ame <<n m«a uo apau loa, alaiia, hoi awiwi aku ia oia tpe ka manao e hoike la Kawelo i na mea apau aua i. iuhe ai, iio na elelo. a inakualiuho.wai o Uua. A ī kona ku' ana ma ka'pa' 'o k;i muliwai'O Apnakehau, a maq-ua nae o kona hoikf ana aku i na oielo ino a Jvaionaika--, liailaau, aa paha uiai ia o KawtJo i, na olelo a koiia makuahuiiowai I 1 oh'loai ma l*o..lau, penei ka p:;hs -*«a: - E oe ku ka hanunaiaau a l'aua i ko kaiw He ke kane he wawae liilii. lie nlili ko kaoe he holoholo kaha ■ - kai 1 paia e ke kai nui hina wale no He puhala J:o kano he aa kiooa Kti no t*a !āau a kaua 1 ko niakua kane He nui no maHuna a Jalo K pa ke Kona aol«> e hina . F, ]>a ka Mone ho!c e hina B pa aole e himi He h»na no'u no ke aalii ku maksni Alaapu me l a lepo olalo. -•# A natl ka palm »m a Kaweio, oieio akn o Kaaiaiania ia Kawelo: ,4 Krlikuli, he kanak» loho uo ka hoi oe i ka olelo keua hoi oe ia'u e hele i kila wahi makumaka ole, a iiio hoi au i niea pee w*lo niawaho f .hooloiielolie 01010 ai." L' hoi ana an o ai. he pololi ko v il wahi a Kam*l;un:i. Alaila, konaakn la oia i ka laoa a : »>itupuu la Pik«u. k»hua i ai, i i'a, Laue mai la ta hookaki kauaha ku uuia puu leaiii'kanaha Uuilau puaa, ni ih.> U o Kar*ial;i/na a . lanna, a i ka pau at;a «o o kana *s t»na I»iki mai la ko !*ua makuAhuiīuw.u niw l a wahiiie aiuo na kaik-H ko ] u. 1 ka ike ana o Ka lo n» ,*.k. t ; .%U,» i'iū ia j Kawok' eliko t!io u.i ■ -«l;n a k;t !*.uikuahu!:<»W»t i Kv»o;:tu :ne ia no h>ū i ..!vh> hoi i oUīlo mua ia ae nei. I ka pau ana o a : a aiia a KawoK'. oKI-. aku o K.sU»tnvahir,vtk»oha• ī k« lua—• kuakaue. "A;.t hoi paha la, e oieiu āku ar,.t s , .atv, ,t.-le e nelo K;t L ! e n k-.o «J » ■ o kn n»s, So wkna ike h.n.a K ' t '' f 1 r.ku k.i nu-J koakan.v " |

4> .\r-, 'akah 1 ' no wau a ike ike kano lohe o kau t jn* Koohu e olelo ai, be , tohe ania ko Kona uei." huy aka o Kanewaliineikia-] . olm.i.*)ina. kai\® ia , Kawolo, e pono lakon e ai mua a maonā alaila kaku laau. Hoole mai la o Kawelo i keia ok-'o '* kn wahine, nie kaolelō paa a kana wahine pene'i:'-• M E i>'pu. ut>i a.uaae?he jiuaa kalua." No. k'i'ia 01.-lo a K'awelo, na ukinki ln;i iho l:i kona makiiMhnnawai iain, h pane mai' la ia Kawelo. E "kaa la*u e hoi mamu>»e like me ka markomaki' o .ka hunoua. Lia huli aku U o laau i kaua keiki la Mauiakekai a kena akn la eku ae me JC#>wolo e kaka laau ai, a lohe o Kawel'o i kt-ia kena a kona makuahunowa; i kona kaikoeke, ]>aba aku la oia penei; 0 ke kuma o ka haumana beie ae i waho e*a 1 kohu ai ku.lealea ana.. Tvia ko Kawelo manao ma ke'a " ni« hoi, un makeiuako toa oia e hoo--kati i ka hoopai maluna o ka-naak'ua hunonai »0 kela rcau olelo ino iaia ina Kooiau, no ka mea, qa : ukiukī l 4 a.i k.aiw kak paUu o .Waliieeka—> ' pka . .'. A i ko'lakou feu aua h® ekolu lakou ala, a o Kawelo' hookalii no niakona ioao. Ikā hoomaka ana n'i; e kakii mai aost o Kalonaikaha»iaau i kana laau me kf». manau e j.>a 0 -Ka.welo, c hue lepo ae ana o Ka— Svel'n i khna lain, a pa aku la nia ka aoao o Kaionaikahniīaau wa'ho an-i . i ialo, a kapalih aku la ka niane o ka ,a i ka ike ana o Kawelo 1 keia o.ka• .nakuahuuowai. . alnila,. paha ,mai l* o Kawlo penei; Kii.lawelawe !a riaa hoi ' A make aku la oe ia Kuikaa īa llooKia, ia K aakna, ia Kāaalo .:. K ik.e auanol ee ika aao hoopai • . a Maiailua . Ka iaau e. wali ai ko paa awwae . 1% oki :ii o ka nap hoopai I? īk.- aoni' i oe p.popo I Ka moa i hmai ia j ka la—e • ' Apunpuu k.a l*>i>o A akaaka» ka liulu , Me he moa kau uwahi la A ei na hulu Uookahi no pftku ani a ka nioa mahi - <■ - . l'uko ana, puko ?.na.

Ika ike aka oka w®hin'e a Ka— welo i keia poiiio o koba makua—, kane.',; Ua U mai la a n ,4 m iho i ka ».ai i.ka īnaknnkaiio, ik» po--hala ana ee o kona makaa'ka-iio, alaila olelo aku ia ia ia KeM'elo, o fca hahau auaiho 'ia nō iao ka laau, aolie walii i koe la ea. Mahopo o keja hookuku kaka laau aea, ua keaa akn la o Kawelo 1a Kamaiam? KiUa\jmekj, Kauluiki ina e HoJo i I'uulaa e noi i w-a w Kakuliihown, ko alii o Oahu nei ia wa. A hiki iHknn i Punloa, n : naiv mai lao K'akuhihewa, "heaha kaou—■ Kou." ī-aku.o Kanewahineikiaalia "l kii kai mai noi niakou i nmu waa no makou." Niuauhou uiai 0 Ka— kuhihewa "I waa aha" P;ino hou > aku'ka wahme "1* *vaa no Kawelo e holo ai i Kaum, e kaua ia Aika-» naka." A lohe o Kakuliihewa haa» wi mai la ia i mnu waa no Kawelo e iioioni, no ka mea, e noho ana no 0 Kahiihihewa ine ka makau ia Ka«welo, o kipi iahi, nolaMa, haawi i waa 110 Kawelo e holo ai, a noho loa ak.« i Kauai, A loaa na waa, he mau • kanlua, hoi mai fa lakou a p>o nō ma Wai— kiki, a hoomakaukan iho la ho ka 11010, a holo no ia la. Ia w* hoo—. laau mai o Kou kekahi wahino a Ka welo e holo ]>u i Kauai, hoole aku o Kaeaelo, A i ka makaukau ana 0 iia mea apau na ho!o aku la laieou mai W-ai-kiki aku *i>ae 5 \Vaian;»i>, a i k# pae ana malail.*, kukulu ilio la lakou 1 keiau no na nkua o Kewelo, a paa ka lu'iau, alaila, houluulu :ie la o Kawelo i na akuai ona apau, a eia ua akoa. "(> KaiieikapuaU'na ame Kulanihehu. " Kaiai ee la oKa - welo 1 ha akua of.a a luna 0 ka heiau 9 paha aku la penei; . E KaneiAapualena ; H ku 0 hele kaua i Kauai A ulo a noho, a hoho a ulu. Ma keia paha ana a Kawe'.o, ko lili aqa ka hulu nioa iluna oka lae o ko akua ona, paha hou aku la ia n kuu akua maua 110 hoi Mal o'u knpuna mai E KaUnihehu, e ku E hek» kana i Ka«i»i—a. Makku ilio la keia nkua. aole i ko (ilt kona hulu 0 like me ke akua mna, ano keia me», ua i»nlia aku la o Kawelo penei; . }\

0 da aktm uianu 010 nei o*(i—a Mai o'u mau Uui>un* irai a, AUiU hopu ikv> 1» o Kft\wio i k& l»au *na iu Knka:*, n «e i\ pnha akn t« jvneii a tuuke hku Ia i* Ku?k&a I» Hookaa, U Kaakna, Kaalo 1 IC ike ananoī oe i ka nno lioupai ai Maiaia 1 k* iiiau o wali ai ko a\i\\ao E oki ai o na ka hool« , K iko »u;uioi oe ai><'i>o j I ka ruoa i hauai ia i ku !a ji A i>unj»uu ? ka iopo \ A akankaa k<\ liut-u ] Mo he nioi kuu i ka u\\ thi !