Ka Hoku o Hawaii, Volume XXV, Number 36, 16 February 1932 — HE MOOLELO NO KAWELO KE AHI KANANA O MANOKALANIPO A O KA HOA PAIO HOI O KAUAHOA KA MEEUIO HANALEI [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KAWELO KE AHI KANANA O MANOKALANIPO

A O KA HOA PAIO HOI O KAUAHOA KA MEEUIO HANALEI

"E Kawelo-lei-inakna, e j.ae a'i»ahana a ka- lapa. o Puna Na mal:a o Halona iUina ' Kuu h*ku, kuu lawaia alii o Kaua:." Aole ho 5 kahi aloha No ka pohaku i kaa aka ftei Komo hewa ko' a waa Pau hewa ka"u i'a me ka'u V:» Pa« h«w& ko'u kapa me ko u »tlo " - Kai ao he koa r»o ka la nui Aole, he koa no *a la iki Wahawaha i ka laau mai Ho ilii ho« ke kihapai O lit noho ana " a Kat3Jli Noho i «alakala o Puna Lilo Pana ia keeleha Li!b Kona ia Kamalaaōa Lilo Kooiau ia Kalaumeki Pau ka aina i na koa ■ Mihi i ka hune o KauluiU na ■ ■ AloHa iia hoi wale e na p«- | ■ kli —« >■■■: j Ne!e eaa pokii i ka aina ole j ■■"■■" la. ■ ' ' I

A lohe o Kaulaiki ma._ pane 1 *ku la lā*ou. « aho eo Ka^ loi »ofc® ana 'me Kakuliihewa.j he fti no i kaio moa. He ele loai Ha hol ktt holo ana mai nei.me Ua patt ka aina i na k®ft, a 0 keaha U Va Kakoa " • Koiaila minao iho la lakou e bo| i Oihu a haalele ia Kawelo, a| e ke koiou wale no e hiki ole ai o kft nele i na waa e hoi ai. ī ka ikeaaa e Kaehuikeawakea uft inake oa pwkaua o lalo o Wailua, pii aku la is iluna o ka puu o, Nounou, a hai aku la ia Aika—' «aka ika eiake aaa o kona mau j Pūkaua olalo Ma keia pii ana a Kaehuikeawa-| kea iluna o ka Daa o Nounou, uaj ike aku la o a paha aka l* ia ift Kamalamā. E Kaaalama iki kmi nokU K»tt >okii e, kuu pokii. Alaila, olelo aku la o Kawelo "Aia R*hi pokii hoahanau o kaua ke pil maiie ala ika puu o Noanoō, • alualu aku oe & lo'aa ta, alaila, huki mai oe i kahi nalo, wawau akii'oe raa ka aoao, a huokua &ku i'aia, a mai hana iao nte oe iala.'' 1 *a l#ho aaa no o Kamalama i keia kaaoha a kona &a'kunaßa, ua kuupau aku ia oia i konāj mnma (A ua olelo ia he 'kftnaka koa, a he kukini mama n,&o)i BO o Kamaiama ka po«!l puna kele.o Kawelo.) U K«thuikeawat«a nauea ana ma ka ooono« ole ae ei* he kolohe k« b* i» mah»p'e ona, he halula a«a kana i iohe, a mau ana o hope o ko2a Oj ka mt.lo hoiijQ ha maka u ia Ka malama, ua uana oie 86 18 oia i i t«aft malo. a anehe ?.e lo e wēhe ftka. Ika hemo ana ft iaia i aneh« aku ai e kuupau i keea ma®» ti loa» ®ai 1* ** °P ! 0 kona aoflA i «ft liaftft we'- ® Ka»alf.ma, a po Uol« ikl te īa in* o** limao Kama'am®, a hookun m iku 1« o Ka*ha : »fc« awilken c ho! » imia o Āikanala. i kft hoea ana o ke Uukinliwii o Aikftna*& a no Ra hilahiīa o I\a •iuikeawakea, ua 1* kona alo ilalo a moe il«na o ka l«po. , Ua ninau mai la o Aikanaii «ii k«ia inaa ottlo. ā

"Ahua a pana," a pan*; fco walio "he hoolōno koonei."

Ua pane aku la no o Kaehui— aw&koa m© ka hu'i no o kona s!o lialo np ka hilahila.

"Ca pau loa kakou, aohe kani ka « koa aku, ua pau loa ika mak«, a o pnkaua ua make pu mt na kom o ke aiiū"

Owai ns waa, a ®wai ke koa nana i o*u pukaua amt o'u mau koa?

O Ka»nalaTta la hai mua ana mai i ka wa e lana ana na waa i he kai, a i ka pae a»a i uka, e'a ka o Kaw«lo no keia e moe nei iloko oke ope nioena, a ;ia*a no i 'uku a® na koa e kokoke ana i koaa wahi e naoe an».

He ponoe hoakaka iki aku ka mea kahau ma ke'a wahi.

Ika wa i lehe ai o Aikanaka, ■ua kii ia.o Kawelo i Oanu e he!e mai e kaua me ia. uz hoom&kau-

kiu mua iho la oiā oaa ka hoakoi koa ana i kona poe koa lluna o *ka pua kaua * Noenou. Ua kahea oia i na kanaka koa apau o Kaaai, e hoakoa&oa mai, a o Kau*hoa kekahi i kaooha ia e Aikanalia e hoi mai « noho pu me ia iiuna oka pon ka»a, ahe m*u koa kaulana e ae no keieahi i akoakoa «ai imaa oke Alii Aika— naka. ■■

Us &®olake pu «o hoi o Aikanaka i na &e& e pono ai tt& noho ana oluna oka pau kaua* U» piht maoli ījo ka puu leaua o Nou nou ina kaaaka k.oa kaulana o Kauai. a u% lawa paha keia h©a iiaka sna imu? o ka poe helaheli a e huti ae kakou a ho«maopopo i na mea e hana īa an*.

Ia K&ehuikeawaKea 'e* liQik<s ara i keia mau 'tnea ok« alii, ua ku mai la kahi maa koa o Ka , 'hapepenuiamouo ame Munq, a.noi mai la i ko alii, e I«ua ame eiua lau kanaka koa ko !ho e kaua hou me ka poe pae hewa o Oaha, s e hookuu pu i» no hoi o <achiiKeawakea i alakai no laua Ua »e maf ia no k? a!:i, a kauoha ae la eia e lawe hou ia raai i maio. no k.a.'na l-.ukini. Ika mskaukau ana o na mea apau, ua iho aku !a na koa Kauai me na koa o !aua, a i alakal la hoi e ke ku - kini m.ama a Aikanaka.

I ka hoea ana ilalo o ka duu k&ua c Noanou, ua hoomaopopo koke nai la o Kawelo aoao he oot saua keia e iho mai ana, nolaila, ua lmha ee !a no hoi ko K.a <?relo aoao, a o Kamaiama no hoi ke a'akai, a ua nee mai !a no lakou « halawai me ko lakou mau ( hoa mokomoke o ke kahua kaua 0 Kanialama no affle na keīkl hooKama a laua kai nee a«is ne k® kaoa» ua noho no o K&Weio i mea halilo Ike kulana hooneei kaa& a ka f nemi. | I ka halawai ana o na aoao d aa ike aku !k no o i ke| o kona pokii ma ka ooihe, a oa :uku ia aku !a e Kaaaaia ma ma na puftr.ua ame na Voa o Aikanaka a pan loa i ka 'Wke, a o Kaehumeawakea wale no fta rrea i liooHau ia aku i eh?ilo"o. *" I ka hoi ana « Kaahaikeawa kea a hoea imua o ke Alii Ai&a— aaka, aa ninau kotc mai la no ke alii. Pehea ke kaaa? Ua pau !oa ko kakou aoao i la make, a uwau wa!o ne koe f hoekoe i* mil r,«i i ahailono, Ao'e ksla he feaaa ēlak-, e ah? rrsao!) ne, lua e iou maī 6 Kimalawa 'ikknaihe, aia he umi e ,p«ka ika ihe. alaiia, mnalili ka 'ihe a Kamalama. | Ia Kaehnikeawakea f hoik* [ana 1 ke*»a m.v/ c!e!o ike a'ii. ta lile iho la ? a i mea fcoona®ki«ki ioa eo kekahi mau Hnaka koaUa kn niai !a Vsvia imua e ke Alil Aikanaka a līk' ma? !a !aus ikaika aia laua e maa'ili a : k* ihe wela a Kamalama, io la iiioa e ke ? a nstu o Wa'a lieeikiō ama Moom«wtb.

Ua īho aku la laua »e &o laua mau lam kaaaka elua a i ka hoea ana i kahua kaua e ku naakaakau mai ana no hoi o me kona poe, u o ka hpoili iho la no : Si o k(« kaua.

Ma keia kaua ana, aa hooaoaepopo io 'a no ke koa t«a>U o keia mau k*na»<a, a hs akamai nui laua i ka oo ihe, ahe akamai pu no hoi Ika »16 ana. U» hiki )a )aaa e bou ika ihe aku ka pua mauu, a he ku ka he ku ka nalo (aole *o ike akamai. nai wale a kana maī.) Ma seia kaua ana 'nae a lakoa, ui pau na koa o ua mau pukaua nei o Aikanaka i ka luka ia, a ūa koe Wale no laaa a na nee mai la no nae laualmua a hikl i Ra wa i pa aī ka Hma « i ka laau a ehs, aaa eitii "neai ia oia : hope, a koe aku la o Kamalama ame Kau!v?meki e _ku papalaa ana m* na koa Kaua! Ua hahana loa mai la ka hooil! kaua ana, a aa emi hope mai !a o Kamalama, a us» aneane no e make i na koa o Kau-ai.

I ka ike ana o &&welo i ke ano | nawaliwali o Kamalama & i ke ! toa wiwoole o Kaulunaski, ala'.la, i paha ako la o KnweU) pf nei la hookaao Kaulmnek' ihope Pohu ke kai, malina ke au , Hoolana kā waa ite woi Nalo ko lia ka puu o Kamae Ine eha a na wawae Ka aku ta ( Ke kai Ua koa nui nei o K amatamg. I ka lohe ana © Kamalanaa 1 keia paha a Kaw«lō, na huha Iho !a oia, a hoi aku la, Iko rna\ ia o Kanew&hineikiaoha i ka hoi aku o Knmali»roa ( oielo aku la oia ia K*wete.

E, ua h%hu paha ko kaikaina ia oe, eia aku !a ke hoi naal 10. A ike io o Kawelo ua h'ihu io ke kaik&ina, alaim, p&ha aku !a ia penei E a mai ke ao na o Koolai? E a mai ana ma N;hoa Ma fta mo!i mai o Lef.u ,, i Ua iko la pulu ko kahawai Pu'u a'u lehua i ka makoa Kahelta wai se hanini nei i kai' He mea e wai p.ui nei o uka *"e o nei ka 'eo o ka pihaa Na kuu kaikaina punahele Na ke koa »ui o Kamalanaa e R K&malama kuu pokii e Ho' m&i kama ou lia Nolāila paha ka ikaika ole.

I ka lohe ana o Kamalama i rt*iapaha a Kawelo, ua huli hou &ku le oia imua e kaua hou ai, a hui pu &e !a no hoi o Kau!umeki me ia a nee aiia !a e k«ua hou me na koH ltaulan% o "Kauai. Ma keia kaua hou ana, ua kwa hoa ko ka lanaki'a mTa'ka aoao o oa koa Kauaī, a «a emi hope ?uu U o Ka

me kona mau koa a Inea 1 'imua o Kawil?, a ut uha; mai 'a 1 no nn koa Kaue! a ku ana imua o i Kawelo. 1 I ka ike ana o Kiwolo ua hoef» 1 0 Walaheeikio ame kon.a kokoolua ona, na p?.ha mii la o K'awelo la Walaheeikio pen«i ii Waiāheeikio, « ke k«a hu tana A»t hoi kan wahine o tu« traikuah ? no . Oka hanai a MalaiaXa'a.oi 0 kau wahine hoi u^«. I Jr? !*fee ant o Wa'aheeīkio i |ke*a p*hn hastri wahlno a — 1 Wslo, ua «anao iho la o;a ra malfcVn o Ka*v°to ?aia, a no ia inaa, .«ra pī? loa te la kona ane h uvc. a parte al'u la oia me k® aro t ! :«nr, Aole paha wan e tri) ka Wah*'nt a koa, o oe no H'u a ,nako at oe ia*u, a AiVshaki» U e hal aku ia oe ihma o InMo'#. 1 a noho *ho t»o I Kautf e ti nr* «o i fea!o t A.ale i psu ! * !