Ka Hoku o Hawaii, Volume XXV, Number 46, 26 April 1932 — He Kaao Hawaii no Laie-i-ka-wai [ARTICLE]

He Kaao Hawaii no Laie-i-ka-wai

I .■■■:.■ '■ ■ IV A B0 keia paea. ua ana e lor ko ke alii manao, ia man&wa r,ooptika «ina a lte alii i olelo pa;; imua o kona raau mea apaa, p«nei no ia "Auhea oalou, m&i A T alaaa ou kou īloko o kua wa hīāmoe tas' hamum a na <j, a i n a e wala&u, h o alii aimo%u, e pau Kona aimoKu ana, ina he alii aiahupuaa, e pau ia, a ina he konohiki, a lopā pah? ka irea' nana-i hahai kuu okk. paa, alaila, o ka make ka uku." Oia iho la ka olelo paa a ke a-I.fi 00 ka mea, ua makemake loa ke alii e loaa i?ia ba hia.i.oe loihi i kamu e iauna hou ai laua ma ki rao&uhane mē Laia i-ka wai. A pau k$ k'i alii o!s!o ana no keia mau mea, a hooinaka hou oia e fe : amGi\ aole nae i loaa iaia ka hiamo« a hi;d i napoo ana. q ka la. lioko o keia hana a ke aiiī, aoh naa o : .a i tai aku i keia mea # i«e nei ma ka moeuhane, ua hnna loa ke aui j koaa hoa Kukt naau manao la ho; oia, aia a loaa hou aku, ala'la, hai aku ī kona hoa kuhina nni. A no ka makemake loa o ke alii e loaa ©au iaja Ka moeuhane mau no Laie i->.a wai, kauoha gt ia oia i uona kuhha nui e maxa 1 aw». A noiaiia. hooiale koKe ae la ke i na mea manaa awa o keaii' e maiua i ka awa, a makauKau ko ke &Ui makemaae, a laweia iaai la, inu ?ho 3a ke aiii m« ioua kuhina, a wai la ka ona a k.a twa. Kau koke mai la n££ iluna o ke alii ka halk;ir, rJoh« o La ? e i-ka-wai f me he mea aia ua launa kiHo mamna. Ala'la-, ha--pai ae la ia wahi eieio ma ke Imeie pe&ei. ' :K.a« m»»i ana i o'u r el Ka haliali'a nae lehua o Puna I lawea mai e ka lau mskar.i E «a ahe makani puu ! ena o ka laua' Hia-moe ole loko ī ka r»itia— mina I ka tnake»a!:e-e. ' I aku la ke kuhina o ke ali», mahop? iho o ka pau ann o 1« mele ana. *'He mea kupanaha, aole hoi au wah'ne a kaua e nohe ne'l. aka. iloko o kau mele e helu feelu nei, rae he wahino la kau" I ma'i !a Ke alu- "Ua oki ns oleio a kaua, no ka mea, ke oki mai nei ka ona o ka mva ia'u. ' I'oko oia manawa, havi .aku I'-i ke alii ī ka hiamoe nni, o ke oki no ia, no ka mea, ua poina loa k» hiamoe o ke alii, ua i-ee oU* «o a'M ua ike ole ke al'i i t manao ai. Ho-jkahi po, hookahi i-o o ka | moe ana mama ka op.u '»s a o ke , hiii. Olelo aku la ke ;.l.iikoni.| hoa kuka. \Ma keia ona awa o; kaua, au'e i waiwai " ! I mai la koaa hoa kuka. ' Pehea la hoi ka waiwa? o ka ona awa?. Ka ; aoao.ka «napo.ko.na waiwai o ka malmna " I mai la ke a 1 !?, U,n paha oig, o ka ike uku ka hoi ila ia Liue i ka-wai, alaila, \T£iWiM n>i oua ena o ka av*a Mahope iho oia unnaA a, n;au auu \f> ke alil i k v i ;;va a hala r.a lu he nui, ua Uae pihs tue hookahi OiiKahiki. tae jiiO aiii i ike \ ka waiwai o\> hana Jana, jsciai ? a # hoopau ?to ;a iri ia hana. Mahope iho o ko Ue a ; a hoopnu ana iu> ka iuu uwa, aßuui r>o « hi> eku.ke alii i waa a: a IAU ■ \a-',vai ma ka a fet» 0 !lcua hvxiusu a: 4 a *

i « inu i? fe. i 4 t .ku 1a r,o noi t e aiij i ke kuKia o ka»a ana i kana v vaj p<a, r,o ka mea noi % Lu o'koiiaPwa piamoe la laua kaaiai;;o aea, no kei* mpii mt'U, a!giia, hoomappopo loa ae !a ke in j e Lolo i Ua\jvaii e.ike, Laie-i-«a-wai. ia wi ka hoo ?uka ar t a o !aCn i o e'o, heohoio no ke kii la wdi i wa—> h'ne aanre. r ' 1 ka pau ena o nu !.' ino, » hiki mai ka manawa no ka holo moana, kauoha :\e la ke kuai na i n a kgpe n a wa a o ke ah i, e 'ioomakaukau : na waa no ka iiulo i Hawai' ia po iho, i«t rca - n ?wa ke koho an.\ a kē alii i na hoawaa kupono ke hoio pu, ko ke alii ms»u īwikuamoo^ponoi. o ka napoo ana o Ka la, kauoha ia Ua poe nana un oke a!ii a!Tifc r.& kiK>kjio hr. : , he hikl i <e a'ii ke heie i kana huiikai- : A i ka wauaao 1 ku pu'ka ana e sea hokuhookeieWaa," kau aku la ke alii ame Kona kui;ina, na hoews»a he umikumamaopo, na bco♦fele eiue, h« iwaka'ua ko lakou maluna ona Ka'ik«a. a hoio Ia holo ana a !akou ma keia holo ar,a, hiki mua lakou ma Na : nakuli, i Wa : ariae ia wauasc, haa ieU lakou ia wahi. hiki mua la~ kou i Mokapu, a mulaila lakou i noho ai he umi la, no ka <cea, ua ioehi? lakoa e*fca ujc, o'e ke hoio i Molokai. A csu na lā he imi, ike maopopo ia aKu la ka <nalie, a maikai :';a moana. īa oo iho a ao, h;kī i Polihu?, ma Lanai, a malaila akq,hiki ma Okumehane. a no.ka maKaui ino •a !a, ua noho lakou malaiia, a 'i la $e, lian!'--le l'akou ia wahi., hiki lakou i Ki'pahulu la la* c Ia lakou ma Kipahulu. hooholo ae la k* ai'iioleīo e hele waw&e: mauka. ama na w&a : ria kana L <a Ma kahi nae 3 lakou'i n«ho ai, nai ka uoe mihalo no Aiwohikupua n« '-e kan3ka tnaikai. Haa'ele lakon ia Kipahulu, hiki akou ma Hana, mauka no ke al : i ne kD.ia kuhina, ma na'waa ho r,a kalioka. Ike a!n r.ecc.hele ana, he nui ka poe i ukaii ia laua' no ka makemake ia Aiwohiku—j pua Ia lakou i hiki aku ai ma ke| awa p~ae waa o j Ilnna, he noe ka pos i lolū.ni mai e ma•laikai i ke alli. no ka pakela o ka

maikai. 1 ia Aiwohikupua toa nae i hiki: iku a', e iieenalu qiej ana na j <ane ame na walune i «a .na.lu o PuW.e,-aia nae ila'la kekair Kai: is»raahme al i. maikai kaulana o biana, o -Hmaikanialama ūena

inoa iloko Hoi o *iO iauii ike ,an*t t ua kaikamahine ahi nei o Hana, , aiaiia, «a hoopuul ia k« alii U-pno • ame kona kuhina e na kuko, ;< o«a no hoi ke kumu o ke Aiwon<ieupua ma noi o anu malai.i: a A pau-ka heenalu ana a ua j<artjaai«a, ui ka nahi pa« ! ya o k*-> Hinaikamaiama hoe &v : > o nalu ia i p®#?, a hoopelo'ei ;nr.i 'n ! «a ana a ke ka»xau*aV".i o »'•« j mu t?a wai o Koaiaka, KaUi ho: a j Aiwohiiapua ma « noUo i ke k&ikamah:»*» alii n;u % auau ana i ka wai o Kimn»ka, u* 1 hoopuiwa ia alii ka:.f. :vrcj «ona kuhina ? ke kuko ino- A uo; !ia iu,ki mah'. &Vu ke " h»nit ok# alii ia Aiwohik ... »■ «ookaawale ia laua a:ai « Hmaikama'ama o auai ; , Uua e piiiiia uia ka manao. Ia Ai«ottikypi:« ma I tu\.;r.uVa »t H hvjkaaw*ue :a iaua u>- ko iiie aiii waniuo H &hi e aaau s l*i*ii&. pane aku la k« \ a jiū«o, ' bi nA*Vi, lit ho;.o in jolua hol U* wthe iiupa, Ulo *ho hoi vtu. hv* Uuhl i'.oi aa&u ,« , jVci aVa ho ha!o a mc*\ U ;■ : i u :.o !,c\ & N\a,h: r.. -. > ( hoi, iho U r.o K& \\ulv.

u ; J3O . hol e hgie. i'iuie no. ina be makeoaake e eohu a ilLi, a n>> hoi n«i noho .ina/? • ... A no oieio a ke alii wahine i &āu ia kf kuiiiiia, ike alii. "E, .pono hu ka maaao oke alii Wa— iiiae, no ka Hieii, u& aeākemake loa cii;i \v,<hine ia oe." 1 tr.ai la o ohikupua "Uia makemaki' au ; ko alii Wahine, i o iia- m-a, Kt; iea nei au i ka oi loa e koau aiaikai inauua o Va'u aiau \valjiiit mua nar.a i kama— " ..liaiii, Lka, u.a. iohe oe i ka'u hoo — hik' p--\a a,j.a. ao'e au e lawe mai, 1 kekahi Wiiniii;. o keia mau naeku i wakine. i;a'u n No k«ia oielo a Aiwohikupua, i aku kona kuhina. "V% laa oe do keia iiooiiiki au 4 alaila, e afao jna'u k3 wahi&e a kaua/' * Pau K^'a c kanaai'.io liilii ana a iaua, h&e aku ia faua i ka hee — ia iaua e heenala a«a. aia hoi, ua hoopuni ja rnai ia ke" alii '«ahiue no Aiwohikupua, a u'a nUi po« i hoopuui :-p»» ia no ka umkomaKe i ro a!u kane. A pau ka auau., wa.,a laua#' foo? s.ku La !aaa . inē ka aianao • kau inaluna o na waa a hoio* aku, aka ike aku U o Aiwohikaoua i ke au.iwahinw ft konane mai af.a, a nianao iho ia ke aiji. Ka&e malihini e hele ' aka, ua lil.o mua na. ky aiiiwahine ■ke ka•hea e honaae laua, A h ki^o A;v\chikupua n)a k&hi o t?e aāi A'ahine. ksu na iliii a paa «a paa papa. uinau mai ,ce "Heaha «e kur»ii. piii q ka niaiihihi ke make i k« ka^aaaina'/'' 1 aku o Aiwohikupua, ''he mau waa kaulua ko'a kumu piii, aia ke ian.t aiai la iloko o k® kai. oia Kumu pi'i nre oe."; I m«i ;a ke ,# a«le he maikai o kou : kumu pili eka mai'h'ni, hookiihi no pili '.nama loa, oia na kino no o kāua, īna e make au ia oe, ahila, e lilo wa«. nau, ma kau hana e olelo mai a;, wau e heolohē ai. a e heoko ai hoi, ma ka ntea ku — I>Ofco nae i sū heoko aku. a ina vhoi « make oe ia'u, alaila, o oe no ika'u-, e.like me kau haka ia'a, |pe'a no āu e hana ai ia 03~, or-e'ko

naho i'Mani nti. J A no keia olek 1 a ke oliiwahine koohuio t?oke ao la ke aliikane i ka o!v!o. ap. lea h&haa &na «i I.iua i ka -papa-iĒua, mak€ o AĪ— wohikupua. Alaila ' !rai !a ke a!iiwahlnB« *'Ua ia'u, aohe ou kui*u eae e pili mai ai, a ina nae he kaika'na koa, aHila, ec aku* au e plli hou Kaua." A r.o keia i»au olelo «naikai a ke «liiwahme imaa o Aiwohiku— pua, nlaila, hooholo kcse a**ja o'a i kona m;uiao na ka waha I no. Iloke o fco laua manawa kamai ::c. hoop.'ka aku o Aiwoiiiku— pii» i Uena niinao o k« a'ii- ! w2.hU>tf. "iie L?ni |ho*. ia ua piii j .\o n*\ ku'u n:e oe. :i ua mai j .;ai r.;, ,a<a, ktua o Uuna : ;vvlvv\ a;u a r.m xt ui ya uiai kuu ku»k;M ka»pu!ii ia Hawai», eo ka hoohiki \kvi wamaao liir' hoU> ana ir;r v-f\, s ,s o wau e } t*una o na wahine « jae, »iu no apuii: v a.i, alaila, jfcai:a »vna ehko ii,l ku ī n.akema ■ho o';ko m*' ka kaual* ! «oi, a hoi ka hee-oiū anao ■ t u msk<?, e!u : ;>. ke kaa ! o H ,a mua a v u set a&u oe nia — i f.r.a, e r<he ee • ?ne k»i n>ak>h<& loa a•-o <? IHo I ■ k?kah:' ni«-a « ae, ac> hei e hana ; 'K) i mea pnr,o * Veakea ika kaua heouiki, a īios mtj : v\xr..ii kvu huaKk.i mak&ikal ' ntr.i, t>ho©*.v ? si k« V«mu i hei ' * *v.ī, ;\c*t < s <? i n;a\,tvsv • v-r .>f» i hoeko > ka u *r.aa k*v:ch% o lnk £0 ia," % ; -■