Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXI, Number 42, 23 February 1938 — KA LAAU A NA KUPUNA [ARTICLE]

KA LAAU A NA KUPUNA

Ua pau loa aela ka hu'i a ma kekahi Ja ae ua haalele iho 3a oia i kona home a holo aku la no Kohala i hiki ai i ke kaūka ke laapau mai. laia i hoea aku ai i Kohala ua kuhikuhi aku la oia i kona Hma l ke kaukaa o ka pane a ke kauka, "Ke aku oia aela, manao au aole e hiki ia'u ke hana aku a oi ae ka maikai mamua o keua. Hcaha kau laau i kau ai maluna o kou lima?" Ua pane aku la nohoi o I.ope Haina, "He noni me ka paakai," a ua haawi maila ke kauka i na olelo a'o e hoomau no i ke kau ana o kela laau ma kahl o" ka eha. I keia laua hiki no ia oe ke ike aku i kahi i muumuu ai kela manamanali ma o Lope Haina, eia nae ua pakele no kona lima aole i okiia. Eia malalo iho nei kekahi papa inoa o kekahi mau laau i hoohana ia e na HaWaii a e hiki ai -nohoi ia oe ke hoopaanaau; | LAUKAHĪ, no /na Maihehe. He hoomahanahana ia a laila kapili iho ma'luna o ka Maihehe. ■ j O ke Pohe, oia laau no ia, a ua like j no kona hana ia ana me ka Laukahi. KOHU KUKUĪ. E uhai mai i ka ! hua me ke au no a i ka wa o makau- j kau ai e uha'i ae i ke au a o ke kohu e hapala ma ke alelo o ke keiki. He laau ea. KOHU MIKANA. He laau ea. KO KEA, he mea maikai no ke anu. MU'O KUAWA, no ka hoopaa ana i ka Hi. E ako i ka mu'o a nau a. mo'ni t aku. PUA HAU, no ka manawahua o ka opu. ILI OHIA, Oia hoi ka ohia ai o ke kuahiwl, he mea maikai no ka puu. MAIA, O lalo aku o ka Ahui maia, oia hoi'he Pola o kona kohu he laau! no- ka. keiki. . , I PUAKALA. O kona mole he laau| maikai ni ka eha. * . 1

0 kekahi oia nohoi ka paakai, noni, ili o ka Niu. Uhaloa he laau ia no ka puu. 1 na e loa a ka eha nia ka puu i Jkekahi Hawaii e hele ana oia e huli i keia ano launahele, I ka loaa ana. e uhuki ana a hoomaemae a pau ka lepo, holoi me ka wai, e oki i ka mole o lalo, koekoe i ka ili a uhae ae mai ke kumu mai, a i kōna hele ana ma 0 a maanei e lawe pu ana. oia i kela laau me ka na'u ana i ka ili a o ka wai e moni. Ma o ka hana ana i keia he mea ia e hoomaemae ae ai i ka puu, a pau ka eha a poha maikai mai noho ika leo. He lehulehu o na ohana a'u i ike ai ma kohala, i ko lakou kii ana i keia ano laau a hoihoi a kupa a o ka wai hookomo iloko o na omol?, a haawi aku 1 na keiki i ka wa e loaa ai na keiki ka eha ma ka puu. (He mea hoonoono ai no kn Uhaloa. L, II,) .Ela aku no ia launahele. He uliuli kona hua ke pala a o kona lau he ai ia a pela no nie ka hua, Oia no ka Popolo. He lnau maikai no ke kunu. Ua liana ia keia e na Hawaii o ke au kahiko no ka haawi ana i na keiki. E hanai ia ana na keiki i wahi e maiVai ai ka puu a he mea kulunn nohoi I ka ai ia i ko'u wa kamalii. (Pela no ā hiki i keia manawa. O kn popolo paha ka laau haule ole i nalīawnii a hiki i ko kakou nei au > E hoike aku ana au i kekahi monloJo a he mea lnoi e kahaha ai oukou. O na Hawaii o ka wa kahiko he laau ka 1 kapa ia ka laau kahea. Ua ike maka nn 1 ka hoohnna ia ana o ua laau la maluna o kekahi hokl, ~*l he haumana ma ke Kula Hanai o Hilo i ka makahiki 1883 a i ole i ka makahiki 1884 paha, he hana maa mau i ka lioomaha an*% o ka makou Kula m& ka mahin.a o Malaki a lie haiia nohoi na na keiki ka hoakoekoa a kukakuka ana i kn knhi a lakou e hoohala nl la pule hoouiaha, Ke hoomanao la au i kuu mnknhiki muu ivui ke kula a helo hoi jna ka huakai hoomalia. u» pii akti makou no K« I u» o Pelr. no na I|€ 31. Oia au 80lt' he alanul e like keia manawa he ala ololi n ho lnra kA pii na o h Itxi, Ua paa pu noho) nUOiou i ka huluhuhi. mau paa ka:nf,n keu. peltt me na aahu amr ka ai. 30 paona, a h£ tumve kaumaha nohoi w ka, huakal loihi e Nk*" keia he waV na I|la mal w.\ akar.l?oa «e n« keiki \ hoohoso-4h<> la no ka l*oeloU i,ko m»»koirwahi e hoo-

1 hala a! ! kā wa hoomahn. a ua koho ;ia e hel» 1 no Puna. Ua lawr; j>u aku iiOiiOj makou ina k<-i& huakai h'- iiale pe» a ua kiaa pu nolioi la makou kefeshl holoholona hoounnuna; a ua kau aku nohoi ka makou moa ai maluna o ua holoholona la. I ka makaukau ana ua heie aku la makou no Keaau, PUna, he eiwa mile mai Hiio aku a he wahi nui hoi o ka i'a, niu ame ka alani. Ua kukulu makou i ko makou Ha- ] lepe'a malaila a i kela ame keia la e f hele ana makou no Kalapana. Ma kekahi la ia makou e hele ana fma ka makou huakai hele ua halawai j aku la makou me kekāhi kanaka » j he hoki hoi kona ua ha'i nae kekahi I wawae malalo iho o ke kuli, a i paa Iwale no kela wawae i ka ih. O ka, i makow kumukula kekahi me makou ia manawa a 1 kona ike ana aku i ua hrt?i nei ua hele aku la oia e nanp a ua oielo maila nohoi ia*u e hoike aku i kela kanaka he mea pono e ki oia i kela hoki i ka pu mamua o ka hoo-» mainoino wale no. Ua hoike aku la nohoi au i ua kanaka nei i na mea a Olekona i hoike mai ai ia'u, a i pane no ka mea a'u i hoike ,aku ai i ua kanaka nei "he akaaka, oia hoi ua akaaka maila oia ia'u, a ua pane maila nae oia penei, "E ihoi hou mai oukou e na keiki ma keia makahiki ae a e ike ana no oukou I keia hoki ua ola keia wawae a me he mea la aole i ha'i." ■ '

f Ua luliluli ae la nohoi ke poo o ' Ole koha ko makou Kumukula. Poo Iho keia pane a keia kanaka, me kela 1 manao kanalua no nae 110 ke ola o kela wawae o ua hokī la, aole nohoi he mea e hiki ia makou ke hana aku ua hoi maila nohoi makou. Ma kekahi makahiki mai ua hooholo j hou iho la maleou no ke hele ana aku no Puna i ka wa hoomaka o ke kula. t Ōwau nolioi ke liikimua o na keiki 0 makou a o ke poo o na keiki he 20 a i ole 39 paha i heīe ma kela wahi' a ua loaa aku la nohoi ua kanaka nei e kau ana maluna o kekahi hoki a e alualu puaa ana i ke kula. E holo ana nohoi ua hoki nei e like me ka I mama 1 hiki iaia me he mea la aole 1 eha, a o ka hoailona wale no o ka [ ēha oia he *kohu lina 'poepoe "'ā puni ua i wawae nel 1 ha'i. I Ua ninau niaila nohoi ua k..fiaka nei no Olekona a ua hele aku la nolhoi o 1 Olekona a ninau aku la i na paha o ua hoki la no īa i ha'i ai ka wawae i , kela makahiki aku. Ua pane maila 'nohoi ua kanaka nei, "Ae o ua hoki la no keia." I Ua hookahaha ia mai no makou no keia. mea, Ua ninau aku Ia ma|'kou iaia, "Pehea oe i hoola ai i kela wawae eha?" Ua pane maila, oia, "He laau kahea ka mea i ola ai.*' f Ia wai la lakou i kahea aku ai, aole

i maopopo ia'u, eia nae ka mea i maopopo ia'u i na e ninau mai Ukkou ia oe i kekahi ninau o kau pane oia no ka "Ae." Ua maopopo no ia- eukou o Samuela Spencer, ka Lunahoomalu o ke.Kalana o Hawail. Ua ha'i ia kona uha a ac?.ie i kau ia ai a hiki i ke ola ana, a ma ke kahea wale ana no i kekahi mea a me ka pane ana ae i na nihau he ewalu a i ole umi paha, Aole lo'a he laau i kau ia - a ka o kela hilinal a me ka hoomaopopo ana no kou hoola ia. Ua manaoio loa na Hawaii oia au i kela ano a ua kuluma lakou, aka, i keia manawa aole, (E like no me ka pau luia aku o na Hawaii kahiko i ka muke a pel%,no i nalowaīe aku ai keia mau hiea lipuu.

a aole he hoomnopopo ia aku e na h:inauna o kein au, He kakaiklUni lōa na poe e malama nei 5 kela mau L.! H.) i Aia aku no ia mahek' i kapa ia kekahun» Ma kela Uoi e hoea mai ' ai kekahi kanaka a e nana hoi i ke I kulaua o ka meu i loohia i ka liwali a ma o ka haha aiij* « hmi al] iaia kr hoike mai i ke amo o kti mal' n ma kahi hon ka mai. ' i Ke hoomanao la au'he eono ko niu- ] kou nui 1 helo mai ai i Kula o' Kamehnmeha nei mai ke Kula Hanui' mni o Hllo. <TKiVuvne Kamika kekahl Hokf gia puulu, eia tu\e ua noho no oIA nolulu « komo lloko o kt Mu.kai umlalo o Ilamuku K M. Ma ku makahiki 1905. a i yk 1903 ua V>hi« iho U oīa t k;t uawa-l liwaii n ua kahea ia he eha lUttU kwu* ka akamai ola mnu la no kft luiiaa Mi\a! i kr -\no o ka ma'i t iukau iho maluna ■ o Kikan»' Kamika t?3 mina ae kela* iv.au 'kauka ii maoi>opo 'akou\o? k\mui o 1;;t pihkia o'.a hoi ui\ J>a» y loko] o ka naan a o ka mea w&le no e jv»k<;'c! ai oia ma o ke oki am. : A<tfc nohoi he hSiinfti o Klkant Ka | sV.ik-i I\me \\ *hhu- ! kft ln\na h* - ] v,a eia p.oho! na k*ru\l& U ke (nu] i!,o U kona ikaika no U r>v,i e %

t' ' ■ keia ma i. O ka hope loa o makou nn |tceiki op i}oi he eono makou. ua ilu> I mku la njiakou a ua lona aku o!a e waliho ana ma kahi inoi 1 iloko o kuhma ■ kupiiikii ioa. Ua akoakoH U'" la ma« I kou a kukakuka iho la i ka makou riva t« hana a)cuk at 1 loaa ni Itr ola i fcr-ia | i he* 6 makou Nolalla. ua hwuna afc>s; ; Ut makou i kekaW nwa no ke kii ana | !<* h<* l<x>a mn kcta t hnnn hftha ho*a mnila nohol oi.\ \ft ns hM#> akn la a haha i ki»ta Kan?.ka «awaliwaM ma ka opu a ma n* ao- «©. Wftlhrt]>f Iho o kana hnn<\ an;* t?» K1 I«*n Kamlk* '.ia jv* n '* m*fl« *** f ! Un tnflot#r * na *a»fca leelmM o konn rom> nnau wa Ar>h? | fw*h«l he *aht mnnaolann non» 1 VHnl ' mannwn a.lta ? hot «p nu 1 ltnnhftV a I !>*<*! hwi rn«t Tca !na\! Tna ola | ! f ft! sna 1 Innn mnloha! Ve klno a | lf«u Itona Nw» a hoomao{v*r»o Cj |hflrt »M ho tn kakwi )tt hool» in!* i| fna «o!<» alaHa + *na «ln *• ! ! Va olā ' hoau- a hsM »*u U a u* *«s J \i\ ol ,>>'.? *!..«:> h.va hw a' v \,'t m«\, i-u*! I.r nsw vt! 1n #| | k,UVA h*«Mt e*ftV ! f*\v> ' ' |