Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXI, Number 42, 23 February 1938 — Ka Kamehameha Huakai no Maui [ARTICLE]

Ka Kamehameha Huakai no Maui

fO koia mooU'lo <• pili ana iKa Kunn liameha līuakai no Maui, na hooloaa ia mai ia makou rnni ka m<'.a hanohnno Henry Lineoln Hol.«tain o Maui aia J. B. ī)ixon o Hilo nei, a o kokahi ona k'iu m<*a hou o ka Hoku o Hawaii, a oia ka makou o hoopuka aku noi no ka pono o na makamaka holuhelu o'ka Hoku o Hawaiil

Ua ho]o aku la o ke awaawa o lao, k oiakou hcomaoi>opo mua ole ae eia lakou ke nahoio aku nei iloko o kekahl umii a w«li» hoi e liiki ole ai ia lakou ke hemo hou mai. O na pukunlahl i hoolako 5a me na kaiiaka na lakou e hoohana aku a malalo hoi o ke alakai ana a lana (Young) anie l)avlfi, na haole i hookomo ia aku ai ma lta puall kaua o Hawaii, ua hoomaka aku la i ka laua hana i keia manawa a hoolele aku la I na elele weliweli o ka make maluna o na kanaka o Maui.

la Kalanikupule e akn ai ua hoo-a ia aTiu la'kona mau puali ko« mai kalii palahalaha aku o ka aina na ka hikiiia o Wailuku a mailaiia aku no ke awaawa o lao, kalii hoi o na pukunlahi a Kamehameha e hoohani; ana a e luku ana hoi i na kanaka. Ua kaa mua no ka hoomaopopo ana ia Kamehamelia ma o ka lioo-a ana aku i na kanaka ma lee owawa uailikē ia raē kekahi lonela i ka wa e kemo a"ku ai kekahi puali malaila he hana paakiki no lakou ka hemo hou ana mai 5 waho. Ua hoouna aku la oia i ka lono i koua mau alihikaua no ka hoonee ana mai i kekahi mau mahele o na

puali kcva ma ka aoao mai a waikapu a o kekahi hoi mai Waihee i wahi e hiki ai ke ,hoo-a ia ai na lioa o Maui no loko o ke awaawa o lao. Oiai kona mau pualikoa e hot)ko ana i kana "kauoha ame iia pukuniahi hoi e hana ana a e hoolele ana i.na elele o ka make' maluna o na koa o Maui iloko o kf awaawa o lao. aia oia ke ku maila ma kahi kiekie na ma na puu one o Pi hana, a he wahi kupono loa nohoi noDa e nana ma iai, a he ahuwale loa

nohoi na wahi apau apau a ahuwale pu nohoi 'na mea apau e hoohana ia ana maluna o ke kahua kaua, a pela nohoi ua h'iki loa iaia ke ike aku i ka 'neē 'afta o leona mau puaiika>ia. ITapaulele aku oia i keia hana aoke alahele hoi e kaiehu ai i na koe e kupale mai ana ia lakou nei i na e hiki ana i kona mau pualikoa ke hooa aku ia lakou iloko o ke awaawa. I ka halawai ana o kona mau koa me na koa o Maui ua haalele ia na me akaua a ua hakaka lima aku kekahi me kekahi. Ua hookomo ia aku ke ola ame ka ikaika o kona mau koa ame ke komo punana o ka wela 6 ke aloha aina iioko o la-, kou a i awili p« ia hoi me ke ano hoolohe i na kauoha a o ka mea hoi na-

na i haawi mai i ka ikaika ame ka wiwoole a hoauhee ia aku ai na eniem ai kaa aku ai ka lanakila mahnta o na koa o Maui oiai lakou iloko o ke kulana kupilikii ia manawa. tJa hoolele ia aku la nohoi na elele o ka make ena pukuniahi a l ana ame vig maluna o na koa o Maui e puulu ana makahi hoekahi ma ke awaawa o, lao Ua hoounaia ak\? lā he elele e Keeaumoku i o Kamohonioho la no ke ko i ana aku i ua Alihikaua ia no ko lakou haawipio mal lakou a hana ia hoi ke kuikahi, me kona manao o kr alahele wale no ia e hoopau ia ae a leela luku wale ia ona kanāka. f Kahi uae hoi o ka ae ia mai o keis koi a Keeaumoku ua hoole maila no hoi o Kamohomoha Ua manao no pa ha ua aiihikaua la e Wki ana no ia la kou ke ku paio mal me ka enemi. ei» nae he moeuhane palauaielo ia. E m aku ana no kakou ma keia mua iho. Aole nae i lohi loa aku kela auhe< ana o na koa o Maul, a i ka manam i manao ai ko Hawaii nei pbe ua la* nakiīa lakou maluna o na koa o ua kuhihewa nae la manao ana o lakou Ua loaa pu no he manawa i na koa o Maui e huii mai ai a paio me na koa o Kamehameha a ua pa? noho i maloko o ka mooīeio, **ua hookuemi ia na koa lanakila o Hawaii no ka wa mua loa. aole nae ma o nn poe ola i hookuemi ia ai na i>oe kon o Hawaii aka na na kino make no in o na poe i lilo i moepuu na ka make" n*e aole no i loiiii 00 " kuemi ia ana iho o wa koa o Kam?hameha Ua hoakoakoa ae 1a na ko;* o itawaU «ei a puulu Iho ia n neo aku iinua a me he uweko ift a oift nohoi ka! me« nana i ulupa nkvi 1 na o Maui ame ka hiki ok ana mn! iakou to> pu m«{l, no ka mea aoie "he wnhl r lum Uia liUiou ke komo mai Uoko o krin uiau puali, a wawahi nr U» i» nae ikf hooneo knnn nna paha lual na IliPMakoii aku Otal nw? hoi o Ifiho kn n kaa Aku o aku o na o Komohnna. ua ho-« ta nkAi «r» n « hlkt Aku 1 loa o # ilaAn 1 ai h<* «tf»i tansAni a ot nku <"> kanaka 1 <ra*n» n r. m j®!l r

puni ana i kela owawa. No ka nui hewahewa loa o na kanaka i lukuia al ua kau iho la no kekahi kanaka make maluna o kekahi. No ka nui loa o' na kanaka e kau ana kekahl maluna o kekahi ana hele nohoi a kiekie ke ahua a no ka paa loa o kela owawa i na kino make- ua hiki ole i ka wai ke kahe aku i waho a ua pii ae ka wai a kahe hou i hope i kahi .0 ke kumu o ke kahe ana mai, a 0 kahi hoi keia i nui loa ai ke hooilīkaua ana.

O ka ikaika o ka mea ku pale ua hoike ae oia i ka mea i ao ia ai iaia, o kona pahu hopu oia no ka paio ana 'a hiki i kona make ana ma ke kahua kaua a o ka make ana ia ke kahua kaua oia no ka hanohano e hekau ana maluna oia kanaka. He ku maoli no i ka manaonao ke nana aku i ka haawina i kau aku maluna o na kanaka. O na poe i komo ole aku iloko o keia hooili kaua ana, oia hoi na wahine, na keiki ame na poe elemakule ua ku mai lakou maluna o na kualapa me lea nana ana iho ilalo i ke owawa, me ka uwe paiauma ana no ka lakou mau mea aloha, ua wawalo hele aku la nohoi ka leo uwe o ria poe kumakena ma fta paia pali, a he ku maoli no i ka aloha ke hoolohe aku.

He ku nohoi i ka weliweli kenana aku i ka luku ia o na kanaka i' na wa apau e hoolele ia aku ai ka elele o ka make mal ka waha aku o ka'pu Kuniahi i laweia aku e Kamehameha. He manaonao nohoi ke nana aku i na hiohiona weliweli i hekau aku maluna o na kanaka e paio ana no k£ pono o ko lakou aina, a i na wahine ame na mea aloha e nana aku ana. E paio mai ana hoi kela poe no ka hoao ana mai e pale mai i keia poe e komo aku nei i ko lakou aina.

Ua kapa ia keia kaua e na poe kakau moolelo o ke kaua o Kepaniwai o ka mea i kahea ia ai kela inoa mamuli no ia o ka nui hewahewa a na kanaka i make a kau iho kekahi kino maluna o kekahi a hiki i ka paa ana o ka wai a kahe ole aku ai i kai a oia ka mea i kapaia ai o Kepaniwai.

Aia ma kela wahi i kaua ai na Koa o Kalanikupule ame ko Kamehameha mau koa a i lukuia ai hoi na kanaka he lehulehu, kekahi kia hoomanao keleawe. Ua weheia ae hoi ua kia hoomanao la ma ka malama o lune 1931, e ke Aliiaimoku, me ka malama pu ia ana o kekahi mau hana hoomanao, ame na lala o ka Ahahui Kahekili liui 0 Kamehameha na poe nana i hoomalu ia ua mau hana hoomanao la, a 1 kakoo pu ia mai hoi a na lalā o ka Ahahui Kaahumanu.

Ma kekahi po mai mahope'iho o ke kaua ma lao, a no kekahi mau la lehulehu mahope mai, o na ]eo uwe kumakena no na poe 1 make anie ka haulepio ann ua lohe ia mai kekahi pea o ka aina a i kekahi*pea. Ua kukala pu ae nohoi o Kamehameha mahope koke iho no o kona lalakila ana maluna o na pualikoa o :Calanikupule. no kona kuahaua ana io ke Kanawai Mamalahoa, a o ka īopena nohoi ia o ke kaua ame ka hookahi koko, no ka mea ua hoopuehu liilii ia a ua heie a weluwelu na kino ame ke kahe ana o ke koko. laia i kukala ae ai e kuahaua ana i ke Kanawai Mamalahoa. ia manwa •ju nohol ala ka iinl iloko ona ia maaawa no ka hopupio ana i nai Alli o Maui e ola ana ia manawa. TTa ho-!oma-lu iho la no o Kalanikupule me kona mau ukali hoomanawanui malalo o ka malu o ka po, Ma kekahi kakahi aka ae ua ike ia aku la lakou e haalole iho ana i hH'kapakai o Olowaln. a ua holo ae lakou ma na kualnpa Kaalahola a o jv>e nna hoi iloko o ka ohia, malalo iho'o ka pali o Kaj>olaa o kahi ho! o na \vx\ huna ame na luapao kahl o tuuu n* ai na klno make o nn AHI o Manl Mahope iho o ko lakou i>eo nna ma- ! loko o kela mau ana o PQia I kftkftf. & ! un kokoke loa lako\i e loaa mamuīi 0 ke ak& o ka pola o ka aahuula Uoko o ka wai e "halana ae ana malalo ae n ko lakou wahi e pee ana. TTa holo jM!I rc la nohoi keia poe ma na ku*Inj>a o Wnikahaliihi ia lako\i 1 holo aku ai mahmao Poonahoahoa amr M. na mana wal o Tao. n hiki i ko lakon hoe a na nkn mi-.kekahi wāhī m\;\ wiku r Krkiwo\n a maHail» aku » 1 k<» «n« nui o Kapnnh» » o kahi hoi ? waiho na o fco twui knpunn TV hoomaha ik? iho lakou maV,fta n hnawi nna hot Ika Inkou ma» pvV t *r> 'inkon mau fcnwak>ia r hc* no ko n paWeana na hoi mai ko t*fcon mvi 1 rnrm! msl tks\* \ p««*