Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIV, Number 26, 25 October 1939 — He Kaao No Laieikawai [ARTICLE]

He Kaao No Laieikawai

Mokuna I Ia la o lakou i hiki ai uia Waianae, kauoha aku ia ka Makuula i na kunaka e noho inalaila a hoi mai oia mai kana huakai kaapuni ana. I ua Makaula nei i liele ai, hiki inua keia iluna pono o Maunalaliilahi, a ike aku la keia i ke anuenue e pio ana uia Koolauloa, e like me kana ike ana I kona mau la iluna o Kalalea. . A hiki keia i Waiapuka, kalii i malamaia ai o Laieikawai, ike iho la oia aole he kuleana kupj>no o ke'la wahi e noho ia ai e nlPalii. I kela nianawa aae a ka īlakaula i hiki ai ilaila, ua nalo mua o Waka ma kahi i huna ia ai o Laieikawai.

I ka manawa nae u ka Makaula e kunana ana, alaila, ike aku la oia i ka aleale ana o ka wai i ko Waka lu.u ana aku. Olelo ilio la ka Makaula iloko ona. "He mea kupanaha, aole hoi he makani o kejUi luawai e kuleana ui la hoi ka aleale ana o ka wai, me lie mea la he mea e auau ana, a ike ae nei la'u pee iho nei." Maliope iho oko Waka noho ana ma kahi o hōi luaila oia; aka, iS£ ae Ia oia maloko o ka wui i keia mea e noho ,ana malunu iho, emi hope hou aku la oia, no ka mea, ua nianao oia o Kahauokapaka keia mea ma kae o ka luuwai. Hoi hou aku la o Waka a noho me ka moopuna, a hiki waie i ka moiehulehu wale ana, a hoomakakiu hou maila oia me ka manao ua hele aku kela mea ana ī ike ai ; aka, aia no uā Makaula nei ma kana wahi i uoho.mua al, uolaila, hol hope hou akh la o Waka. Fa noho nohoi ua Makaula nel i«a kae o ka luawai, a moe oia malaila n ao ia po. I ke kakahlaka nna ae, i ka manawa niolehulehu,' ala ae hi oia, ike aku la t ka pio a ke anuenue i uku o Kukaniioko, i haatele kela la wahi, a kaapunl oia : ia Oahu, a ma Koolanpoko kona j Imomaka ana e hele, a ma Kona ae, a mailaila ae a hoea i Kwa; a hikl ioa i Honoiiliuli, a ike aku la ua Makauia nei i ka pio o ke anuenne l uka o Wahiawa, a pii aku la ola a hoea loa i Kamaoha, a malaiia oia i hooaumoe n! ma ia po a ao ae, n I ike I kana mea i ukall mal al. Mokuna II A ne'le ua Makaula nei i ka ike auu 1 kana mea e ukall nei, haalele ilio la oia ia Kamaoha, a pii aku la a hiki i kona kau ana iluna pono o Kaala, a mai laila aku oia t ike ai i ka pio mai o ke anuenue ma Molokai; a haaiele iho la oia ia wahi, a kaapuni hou ia Oahu: a o ka lua ia o kana kaapuni ana, i mea e hiki ai iaia ke ike pono i kana mea e huli nei, no ka uiea. ua ano e ka hana a ke anuenne. no ka holohoioke ana i kela wahl kela wahl.

I ka wa a ua Makaula nei i haaioie i ia Kaala, hlki mua nku oiu iluna o Kuuniooakane, aia hoi e pio ana ke anuenue 1 Moiokal, e ku ana ka punohu i uhfp.ia ia e nn ao hekiii. He ekoiu ola nel ia oia Kuamoi>akane, a ua mau nohot ka uhipaa ana a ka ua me ka moe. I ka eha o na iu ona mainila. loaa he waa 0 holo nnn I Molokai; knu abu !a ola maluna 0 ka waa, a holo ku la a like o ka moana, loaa na mea Ino t na men waa, no ka mea, ua aiuinia laua 1 ua Makaula nel ho ka hiamoe, a me kn alaln niau ana 0 kahi puaa, a 0 0 0 mau noiioi kahi moa. A no la kumu. ua kunou aku ta ka mea uiahojH> 0 k.i waa 5 ke kanaka iiuna o ka kunīako, o hfttf!nili i ka waa a e hoi hou i iiope, a hi>onoho hou aku t kn Makaula i'Oahu. « hoio iike ka tuanao o un mau kanaka nei e huii hol hopo hou ka waa, a eia bae hoi ka Makautn ko hin uioo nēl ia maaawa. Hoohuli ae la na mea waa i ka waa i hope a kau hou ka ihu o kn waa no Oahu; i;i nianawn aka waa v hoi hope nei, hwliuo! !ho !n ka Mākaula 1 ka pa ana a ka niakani nia koua papallna, 110 kn niea, na maopopo iaia kiihi a ka n\akant l pa aī l ka holo ana niai Onhu «0, r manao iho la oia, mnkai mai k« inakani 0 j>a uei.

XolhH«, ka»kas w&o iuHk». !īl;i hoi o ho! liou aira t>a tra» i Oahn: !a n»anawa nalu Hu> 1h Māka«lB 11 ot i V.\mm o fc<Mn hol !io» sna o \va« 1 o;Vhn. Aka 00 koosi ui«lv» J iusko v !k<> TR;\<»ix>fH> 1 kn hsn;; a m nwa waa, p-;?* 1 R*« ta oU 1 koßs AIiMA ?H K\i!fcsnw<*k«\ ttooi!l mat t ks ino mil tn«luna <> ks» īal» o i>ulo av>a l?oko tt>o, kok*» w«i!a kn St\o nu! ** lakou. s k»u nktt !s ks wol! maUl »* o l>» «10« *rss N n<fin*wn hoa!s *t 1» ha 1*1» nrl. **K kols kanAkA «> n»oo «*n o »!a ao tvo! paha op. ksl i\o fto jwt*o k«\i ! kftu »m\ »! iuh !«n* o ko B*«na vaH s ! k& 0 ka

tnoe no kau me he uiea ai& 1 ka alna." Alaila, ala ae la kela me ke ano hoomea mea, a okuu iluna a oana ae lu u iko eia ka waa ke liolho oei no Oahu. Alaila, ninau aku 'a oia i na mea waa, "Heaha iho nel keia h&na a olua ia'u e hoi hope nei ka waa? A heaha hoi ko'u liewa, o ko olua hana uua J>ela;" Alailu, puue uiaila ua mea waa, 'Ua uiuhua uiaua no feou hiamoe aiue ka alala īnau o ko wahi puaa, { u me ke kani taau o ko wahi uooa.i uoiaila, kuiikuli; īual ka holo ana īuai nei ke kulikuli a hlki i keia ma-, nawa, ua pono no la hoi la, i na la hoi e hoe aua oe', eia uae hol, aole,; . he uioe waie iho no kau." j I aku la ka Makauia, "Ua. hewa j | «lua i kuu manau; 1 na o kuu nohoi | wale uo ke kumu o ka hoi hou ana i o ku wua o kakou 110 Oahu, aiaila, i ke olelo nei au. ua hewa ka inea iiuna o ke kuaiako, no ka mea, he uoho wale iho no kana, aole ana kana.'' la lakou e kauiailio ana no keia mau uiea, lele aku ia ka Makaula mahope o ka waa, a liio iho la iaia ka hookele ana i ka waa, liolo aku ia iakou a kau uia Haieolono i Moiokai. I bo lakou pae ana aku mnlalln, nla hol e plo ana ke anuenup I Koolau, e iike me kana Ike ana I kona mau la maluna o Kuamoonkane, a haalele iho la kela I na mea waa, aia kona Ilnl e ike I kana uiea I ukali mai ai.

Ca hele aku la keia a ua hoea aku la i Waiaiala maiuna pono ae o Kalaupapa; a iaia nei malaila, ike maopopo aku la ola I ka pio ann o ke anuenue iluna o Malelewaa, mu kalil mhinihi e hiki ole ai ke hele ia. Aia nae malaila kahl i huna ia ai o Luieikawal oia ame kona kupunawahine, e like me ke kauoha mau a Kapukaihaoa ia Waka ma ka hihio.

No ka mea, I ka Makaula e hoio mai unama ka moana, ua ike mua aku o Kapukaihaoa I ka Makaula, a me kana mau hana, nolaila oia 1 olelo mau ai ia Waka ma ka hihio e ahai mua ia Lai?ikawai ma kahi hiki ole ke loaa.

I ka Makaula I haalele Iho ai ia Waialaln. hele aku la ola a hoea I Waikolu Ilalo pono o Malelewan, no ho! « plo ana ke nmienne l kahl hlkl ole lala ke hele aku ; aka, ua noonoo Iho la oiā I kekahl manawa, I wahl e hikl at e ike I kaua mea e ukali nel, a walho aku I kaoa kanaenae i hoomnka»kau nEiua ai, eia nae hoi aole he hiki.

I kela la a ka Makaula I hlkl aku ai ma Walkolu, a ia po iho, hlki mna aku la ke kauoha a Kapukalhaoa ia Laielkawai ma ka moeuhane. « puoho ae 1a oia, a hoomaopihpo Iho la ke> ka. Alatla, hoala aku la o Laieikawni i konn kupunawahine, a ala ae !a nohol kela, a ninaii maila oia I kanu moopuna I ke kunm o keia hoala ana.

Hai maiia bu inoopuna, "ra hiki uiai nei o Kapu aihaoā 5 o'u nei ma ka moeuhane, e oleio mai ana, e ahai loa ©e ia'u i Hawaii a hoonoho ma Paiiolk a malaiia ka kaua e noho ai, peia mai nel oia ia'u, a puoho »e la wau ia, a hoala aku ia la oe," la Laieikawai uae hoi e kamailio ana i ke kupunawahine, hiki iho ia ka hihio i o Waka la, a ua iike me ka ka uioopuua i lioike aku ai iaia, a aia ioa ae ia iaua, i ka wanaao a htlt aku la e like lue ke kuhikuhl a Kapukaihaoa ia iaua ma ka moeu. hane. ilaalele iho ia iaua ia wahi, a he ie aku la a iKwa i Keawauui, kahi i kapa i ai o malaila laua i haiawai aku ai ute kekahi kauaka e hooiuakaukau ana i ka wua e holo aku ai 110 Lanai. Ia laua uei Iha , iawui aku ai me ka woa waa, oklo aku la o Waku, "K uo aua auel w, ia maua e kau pu aku me 0« ma ko waa, a holo aku uia kahi au i mauao ai e hoio aku?" Paue iuaiia ka niea waa. 'Ke ae uei wau e kau pu olua me a'u lluoa o k& waa, aka hookahi no hewa* <■> ko'u kokoolua ole e liiki at ka waa.*" I ka luauawa a ka 111 eiTwaa i hwi>uka nmi ai i keia oleio "i kokvn> iua" hoewaa, ua wehe ao 1a 0 Lai«ikawai i koua paie i uhiia ai koua mau maka. uiauiuli o ka luakeumke o ke kuimuuwaliuie e huua Uhi i ka i;a LLUHHiUiia lue ka ike oleia mai e ua uu>a e ae a hiki l ko iaua hlkl ana i i'aUuli, aka t aole peia ko ka moupuua uvauao. i ka iuauawa nao hoi a Lilleika wai i hoiko ai i koua uiaī koua huua ia uis e koua kupu iuiiluU ae Ui ke poo o ke kupuuawahiue, aoie e hoike wak kuna iiHHipuiu i»ia iho, uo k& aiea, e UIo iiku «uauoi ka uaui 0 kaua moopuaa \ won wa!c l&. 1 ko Laieikawai wehe au& ae L ka ulu HKika, aku ia ka moa wa& i ka ol kvlakol& 0 k»'. he leMea* uwiuiua »> na kaikaiuaMae k«ukaualii 0 MoU>k&s aiiuuU ame pu uo kekahi. Aia hoi, ua ht»v»kuik mai ka taoa *a* e koua Mīil uui uo kaua mea e ike aei. No ia i»*>a, ua uoi aku U U we*

waa i ke kupunawahine, me ke oleI lo ana aku, "E kun loa ae oe t na ! maka o ko moopuna mai kona hoopulouia ana, no ka mea, ke lke nei ; wau ua oi aku ka maikai o kau mlHmiH, mamua o na kalkamahine kaukaualii o Molokai 'nel ame Lanal." I maila nohoi ke kupunawahine, "Aole e hikl ia'u ke wehe ae laia, no ka mea, o kona makemake no ku huna ana iaia Iho." Xo keia oielo a Waka i ka mea waa mumuli o kuna uoi. ulalla, ua hoike pau ue lu o Laleikawal iala mai kona huna ia ana, no ka mea, uu lohe aku lu ola I ka olelo a ke kupuuawuhiue,, u Laielkawui kai makemake e huua iaia ilio; aka, ua makemake ole kela e hyna. A no ka ike maopopo loa ana aku o ka mea waa ia Laleikawai, ua lilo ia i mea hou la ua mea waa nei. Aiaila, kupu ae la ka mauao ano e iloEō ona, e hele aku a e hookaulana aku a puni o Molokai, no keia mea ana e iini nei.

Alaila, oielo ako ia ua uiea waa nei ih Laieīkawaī ma, "Auhee olua, e uohe olua i ka hlile nel, aa olua na uiea apau o loko, aole kekahl iu«a « o ka ltate u<?l t» olua, o olua i»»Soko a iuawAhv> o keirt waW/* » A uo ka hoopuka aaa o ka mea waa i keia olelo, alaUa, olelo nku la o LaMkawal, "K ke kamaalna o maua, e hole loa aiia anel oe'? Xo ka nien, ke Iko lea nei maua 1 lto« kiiuoha honuu ana. me ho m<*fl !a o

ht>lo ]oa ana oo?" 1 s»ku la ke kamaalna, "E ke kai-1 ksuiiahine, aole pela, aole au e haa-1 leU' Kua ta oiua: aka. t uianao ao | nel au e huli i kokoohia no l u e htv ] nku ai !a olua a pao akn I Lnnal." ] A no keia olelo & kti moa waa, t ] nku ha o Waka i k<> knuiaaina o| laua/"i na o ke kumu !a o kou hol?] ana i kauoha honuu al, vh j I »a nioa ] apnu o kou hV!t> !a ia:uta; alaila, J kr i aku nel >vau. ho tiiki h\ nuum J kē kokua ia nt:i ka Ihh l nna. T> ] r:i hookaumaha ia "mal kn mea, wna i koia niaw oWlo a W;iks\ \ oH v - J 1o nk« al īala, j Va oh'h* uku hv oia iniua o n:i | lualihini, "Aoio o*u inanao e hoou ! nnuna aku !a oiua o kokua nml la*uj ma ka hoe pu ana i lta w:ia t no ka| mea, he mea nui olu|i na*u> w j Aku nav hoi, aolo po>a ka njanaoJ oka uiea waa no ka hull nku l J kooHm hoo waa pu mo !a, no iuoa, uu lnHiholo urui kona nis\nao no ka hoU 4 aku a kukaU \ ua nioa| iU»au o piU ana la ī,aleikawai a ;mnij o Molokai, Iku hooki uua tho o Ukou J kukaioleH' yu luui, haaloie iiio lnj ka mea ia Uu.a n<% & hole sVu. la o Uke mo kaua l liooholo a"; \J kinolU lloko oua. J laia i hele aku ai, o konn wahi ij biki tauA aku &i oia »o o Katuaa ha, a hooauiuoe aku nu iUU* ■» iaiu e helv aua e k&laU het. oia i ka wahiue uT o .Ma kekalu U «e, a lua ko kftks ( hiaku uuī, ioaa iaia k* wiaa e &u& i Kalauj>&4s\. a k«u aku U uwluua o t a \\asi, & 4>a«> vuua ola mA* l'eh kuc\u a Vioca '.oa &ku i WaUau,, a iuaiuiiK. 1 iho W aku. W'&iko <u kiihi » ka M&kauU e uoho aua, , 1 kau&ka nv4 4 hoea aku ax Vioj Waikolu, u& U&la iuus UiiiiU kīi Mk | ksu';s uo ak» hoi, ( o k* U«na luau « ua k«nak;i nel o ( k« kuW.a uuu uo k& u'» 0 L&n'ikA J wal, j *AoU> i , 4