Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIV, Number 34, 20 December 1939 — Moolelo No Aukelenuiaiku [ARTICLE]

Moolelo No Aukelenuiaiku

MOKUNA I AUKELE ME KONA MAU KAIKUAANA LOKO INO O keia mooleo o Aukelenuiaiku, oia kekahi o na moolelo kaulana loa ma Hawaii nei, o Kuaihelani ka aina, o Iku ke kane, he alii. O Kapapaiakea ka wahine, na laua na keiki he umikumamalua. E hoomaka a na ka olelo ma Kuaihelani. Eia na inoa o na keiki, Kekauiaka- ] lūi.uiiiiku, Kuaiku, .Noīiuaiku, lleie 1 ■iiiku. Kaimkapuaiku, Heaaiku. 1.0-noheaiku, noheaiku, Naaiku, Noiaiku, Ikuma ilani me Aukeleuuiaiku. lie mau kane ame Kaoiueaaiku 3 he wahine. O Auki'leuuiaiku ka niea nōiia keia — Mai ka hiapu a ka uiua ponoi <i Aukeleuuiaiku, u ole o lku i hii* ao- i le i lawelit\ve. aole hoi i lmoim. ka. iiuia uo kekahi n iukou, a<-'ly uo hoi i hoopunahele. A ia Aukelenuīaiku, malaiua o lku. lawelawe a hii, J a liooili i konn kapu aiue ka aina I' uona. A 110 koiii imna heleoAukeleuuiaiku i ko lukou niakuakaue, uii liuliu koiiM ui;tu hoalianau i;i ia. a ua imi hi kou i niea noua e make ijai. Walu a ko lakou kaikuaana )oa, j . u iviiiiiakaiHiiuiuiku ; 'Kupaiiuialin i ko kakou niakuakane, la'u hol 5 ke | keiki uma, aole i hooili yiai i kona i j kapu anio ka itiua, ;i i ke keiki lio- . 1 pe loa. istia ka e liooili iii." ;

j O ka huna nui a na kaikuaana o ! ! Aukelenuiaiku, o ka mokomoko, o i ka liakoko, ke kui kui ame na mea j I ikaika e ae, :t ma keia mea, ua lilo ! iakou he poe kaulana 110 Kuaiiielehnni ma keia -hana, n o lakou ka oi iu ku ikaika īna ia haua. A ua.hele lakou e kaapuni ma ka aina a ; puni, aoie mea aa mai ia lakou. la j lakou e kaapuni ana i ka aina o | j Kuailieiani, ka uiana iiku ia ka i- j o Kfii'n»!iikikiuu v <'a ,n<» Kinmi j Jia kannka. U kona ikaikii, he ulia-1 j ki wale no i ke kanaka a liiki hi- ' kou noi ilāiīa, liooknhi no puupuu i waiho ana ilaio. Kaapuni ia kou |a puni o Kauai, a oiie mea aa ai I mai ia lakou. ia lakou nei ma Kauai, kui a ku | la ka iohe, ekolu o Oahu kanaka " ikuika lou. t> ksi iakou uiau inoa, | <» Kaikip«auaiie;t, o Kupukup\ike- | haikalani, o Kupukupukehaiiiiku. Aohe puko momoua o Oahu nel in I j Uikou, A liiki lyI»ou i v.)aliu nei, ha- j i k<»k<» iho ia lakou, iiookahi no puu!puu, waiho aua ua iuau kauaka aj I la o Oahu nei ilalo, a haalele iho | la kou- Ilelo īakou a Maui, e noho ana o Kakaalaneo ke alii o Maui. hakoko no make no >a lakou nei. Ia lakou ma Maui e kaapuni a na, ! kaulana■ mai la o Kepakailinia i ka ikaika aim- ke koa, e hlki ia ia e haihai i ke kanaka, a oia ka oi o llawaii a puni. A lolie lakou i kona kaulana i ka ikaika, makau iho la iakou u hoi mai la o Kualhehuii. A hīki lakou i Kuaihelani, kukulu ilio !n hikou L na hnna lealea a pau lon. ka haki'ke. k;i n.nkomoko. ke kui- ! kui, kn honuhonu, ka pulieiu'hene, ' ka kt\ olohn. ka leie kawa, ka j pahee anie na hana e ne. Ma kela j mau iiana ienlea a iakou a pau loa. ua iHHmhi lakou t inea e hele uuii ai ki: hiiiou liailiainn o Aukelenniai- j i ku, j»v'pehi lakou iaiu ;t nia- j i ke. .No ku uiea, o Aukeienuiaiku, | ua paa loa ia i ka pulama ia i ko | lakou nuikua kane e Iku. Ma ke nno I j kapu aiii a mo ka pimuhelo loa. ( 1 Ma keia notvo aua o Aukelenuia j ' iku, ua lohe ia aku la ka piha uwn u iiu kaiiiuaaua oua, e ieaiea ana,, alaila, ninau aku la o Ankelenuialku ia Iku, ko lakou niakuaknne "He pihn ah;t keia o ka? e nwa k'. '. a\yk.i:: t ' "lle | hakoko." "Peiien ia mea V Klua j knnakn, ku iluna, kulni kekuiu 1 ] kekahi, a hliui keUnlii, alaila. nwa !■ ku sha. Ola kela pihe au e 10ln 1 » hi , i ka uwauwa mni N> "A!a!!a, t aku ( !« Aukelenuiaiku. "Makemake wa- \ 1 ■,< " ? r.i I Oiiiii.iHU iiiau ai ikv> (iikou ut;t kua- ■ j kane. Alaila nonol a kn ia ia e iho j

l.uaKano 'Aoie op o lho.' 1 ' i aku o Aukelenuiaiku. "N<< ke iiha'/" f luai "Ra "Mamuli oe make i ou innu kaikuaanii, no ka i uii liooiiiKuhahi ou kaikuaiUia fa oe e noho nef," Ninau aku la o Aukelenuiaiku: "Helihii ka hahi i honniau ai?" I aku ka niakuakane: "He hala. oia l?uu Kooili a na |Tke Mīpu~TTon anif?ē"l7upuni, noliiila, mai iho oe, o niake auanei i ou mau kaikuaana." 'A haln he ana alalla, Tolie hou ia inai !a ka pllia uwa hou, iioIle o Aukole nuiniku 'i lvat aku 1 1;o lakou makunkitne, n<?> keia 100 rnvn hou. Ko rp In ia a Iho maln o naj īui iii, nie ka ike ole o ko liikou niakuakane. Aia nia M lima o' Aukelenuiaiku, he pua e jtaa ana/ A hiki o Aukeiemiiaiku ! ka hale o na kalkuaana, kaka iho la oia i ka pua. ie!e aku la ka pua al;nm<i i ka haie poo knjfe^aana---A fea pua a Aukelenuiaiku iioko o ka hale, liilau iho la na kaikuaana a olelo Hio ia. "knnanahil ī o ka liakou pua he pauku, o keia puii hof he owili." !a !akou e o'ielō ana/ lalau j keia a ko kakou o Auke lenuiaiku i ka pua, a olelo mni la: "Aole keia lie pua e, o ka pua no iuai la kekahi kaikuaana o Aukelemiiaiku." Ia ia e dlelo ilna ,lalau mai 5a o Keknmnkāhimiinlku,' ke Ikaikuaana huhu o h hnlhai ' la i ka pua a iihisihnkl toa, Mivhiope o ko lakou ike ana I kn pua, | hiki mai !n o Aukelehuaiku imuo o | iakou. a ku iho la niawnho o kn pa l o ka hale. iā AukPlenniaiku e ku i ana malaiia, nana-aku la kona kaiI kuaana a pau iaia, he mea e ke ka[naka maikai. l'« like kona ili me | ka maīa pala melemele, a o kona | mau oiiohl maka me he opnu maia i la o kn hua ann o ka \vn hou, a he ! pololei hoi kona kino. aohe puu, ! aolie kee, aohe ona mea like ai. ! Oka lehulehu e piha ana, niahalo a k« ia lakou i ke kino o Auke lenuiaiku i ka maikal launa ole. la lakou e mnhiilo ann; hn hoopīhn h\a f in ko lakou kaikuaann mua loa i ka hulm uo Aukeienulaiku, a ano e ne la kona mau helelielēna. Alaila, kena aku la ia i kekahi o kona mau iHuli ilio, e heie a ku. e ninau ia Aukeleuuiaiku i ke kuniu o kona iho ana mai. U ka inoa oia men o Kuaiku. A hiki ia iinu'a o Aukelemiialku. ninau ak» ia; "Henha kau huakai o ka iho ;tn;t nanY' l aku 0 Auketenniail?u; 'i ka lealea," 110l aku )n o Kuaiku. a f ke kaikuaana hnlni o lakou a hai aku la, A 1o!ie ia. hoouna aku la ia Kuaiku, e heU> a e kuai aku i hookahi puupuu ia Aukelenuiaika. laia' i heie ai a kui ia Aukelenuiaiku, aole i hina, aole hoi I eha o Aukeie nuiaiku, aka, o "kona lima ka i hnki. fcui hou leekahi Uma, haki hou no« pau ioa na Jima elua. A pnu ke kui nna in Ankelenuiniku, lenha akn Ja hoi, ia wa o Aukeienuiaiku 1 hopu aku ai a paa i na iiina. pol»o_ae la ia a kiola nkn la 5 ka ne kai, A 11» na mea ai>an loa i likaika o Aukelennlniliu, uwa ue la- [ kou a haaieie a olelo iho la. "Aku j hi wale no mea I hina a !. a hai ai na iima o Kual.ku.''* A maliopo o keia. puka liou niai keknlii kaikuaa iih oiin me ka manao e j>epehi ia Aukelenuiaiku. He oi ia ma ka hakokx> ana, iiuna no hai ke kanaka, j» ia Ankelenniaiku aohe hina. nohe ehn. A īfee iho la ia aohe hln« o Aukeleiniiaiku, hol aku la, ia wa o Ankeienuiaiku i lalan al a kioia i!o. kn nke kai. Uwa ae la nn kanaka. <Ao!e i i«i«)