Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVI, Number 1, 30 April 1941 — KA HALEPAAHAO KAHIKO O LAHAINA ame LAHAINA KAHIKO [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA HALEPAAHAO KAHIKO O LAHAINA ame LAHAINA KAHIKO

(Kakauia e lnez Ashdown)

< E like lue na i hooloaa ia nm i ka moolelo mai o Ilale Hoah'i o na Mea Kaliiko o Bihopa mai ia Mr. E. H. Bryan Jr., mea malania o ua hale la. o ka Halepaaliao kahiko o Lahaina i kukulu īa

i ka M. H. 1851 a J pao nohoi i ka makahiki 185*2. I ka ]

wa keīa e noho moi ana o Kamehanelia 111, Kauikeaonli, i noho uioi ■ ;i liiki i ka makahlki 1854. auo a\i ua luii au a ka[uaiao ,uie ua llawaii o 70 a i.iki i kv Sit maKahiki, a peia pu liohoi nia o ka hoouala ana lie mau Imi'u lehuleliu maloko o ka llale \Vaiho Buke o Waiiuku e heluiielu ana hoi i ua huke kaiiiko i hoolako ia ms\i ia'u e .Mrs. Julk>tto I.»uvis. ka iut*a nuilaiua Hale Hoaliu Buke. ii i;a iuea oiaui maoli o Hawaii UaliLko. i ka 500 A.l>. a liiki waio no i ka mauawa i ioaa ,tuai ai o Ila\v;j: uoi ni Kupena Kuke i ka 1775, ua uwiina uoko o na kaa<> kahiko a lie liami uui ka hiki auu ko hookauwaie ae la inaii mea niai ua mea oiaio mai. K like me ka Forautler o na poe iuua I hoea tua keia mau Mokupuui ua lieie niai luai na aiua e lioopuui aua i ke Kaikuono o l'eresia, a uu Lst«« jtu«i lioi me lakou L lea hoouiaiia luadau> kahiko ame ko lakou uiau ano luaa īuau. o l'aao, ke kaiiuna kauiaaa mai Tahiti īuai, e, e like īue ka kekahi poe kakuu uiooielo, lie kuliuuu Kakolika Koma. L'a liiki ke olelo ae o ka "hoomana pekana" o lia Ilawaii kahiko ua hookuiuu ia uialuua. o ka .uuuiaoio iioko o ko Ka'iikolu, Kaue, Ku ume Lono, a o ke akua iuo o Lucifer, o Kaueloa.

O keia mau ukuu ame iut akuu liilii mai uu luohai aku Ui iia kanak.a i iia leo pule, ua aioliai auie, ua ano koikoi uiaoli uo ke auo, nia o ka mohai ana 1 na kino kanaka, O ka jLUOolek> o ka Wai Halana ua uuo like ole ia uiai ka I>aibala Ka ristiano koe >vale 110 ,y ke kualiiwi ■—-āa -Ue-43 -iiauo.T Kea, a 0 ka Ilale fc&0«, oia 110 lie waa, a o ka iuoa 0 ke kanaka aole o Noa. ULe iuuu kii uo i kulai ia ko na , Hawaīi, a 0 ka "wai heniolele"' (ka w&i kai maemae) on ke klpaku ana i ka ahane daiinomo, a i»ela no uie na Kakolika he mau kii 110 auie ka wai lu'inolele i koia la. O na liana īuaa mau o ke oki poepoe ana, a be lehuleliu \va!e o na kapu e pili ana l na nieuai a pela wale aku. Pela pu uohoi, oiai he ola kamahao no ke AIH, eia nae liol aole 110 he ano maikai !oa 110 na makaainana. Iluiia im Alii anw ua kahuna, lv-'okau iuai laua i ke koikoi o ke ola ana no na makaainana i ko laua wa e kauoha niai ai laua e hana, i ai, l kapa, a 1110 ka mohai ana l ke kino kanuka. Aka, 110 ka hapanui 0 ka manawa ua UauoH mau a me ka hoomau walo ana u aole no he moolelo 0 na ua'i lalia a mahoi>e mal i ke hiki una mai 0 na poe 0 na aina <?. E like palia, me na makika mua loa i liookomoia mai t T.ahain;v .mai ka moku Welinaiona i hoea ma! Pau Mo3s'.ko, i ka M. TT. lS2i? Ua iawe ia mai ka ma'i Lepm iwaenn o na Pake i Uiweia mai Kina mai i ka M, H. ISC«S a ua krtruo mai nohoi kekalii mau ano ma'i leliuleUu jnai na kotu tnai 0 na moku 0 kolioia aiw kekah.i mau moku e ao. T*a holo maila kekahi 0 na inoa o na uHt kahiko a iioea t 0 kakou nel, aka mamuli on ; i 1 liooUlo la at 0 Lnhaina o kona kapikaUi 0 Uoomaka kakou tne KameU.auielui t, l tke $« hot K:i N'iiU ma ke ano ka Napoliona 0 ka Pakipika, a ma ke ano hoi o kekah? 0 na kanaka lianohano o ke Ao nei. Fa Uaiiau ia o KameU-.imeha T Uoko o ka mnluma o Novemaha » ua i!'o Uo! ota ! Aiii koa amo wi \r<wile, a o ka Uopo ua !an:»klta a hoakonkoa mat maUiU> o kana Uoo mahi ana t na Mokopun? 0 Hawaii nel. T kona wanawa e noho nu>i an.i Uo 'ehnlehu kon.'i manawa o V=o»\t m.-vt at 1 ī.ahalna malnna mat o na was |>etelon a e hooUaia ana ho! Ue 'aakaMkl a aku Hoko o kona TT:v lan pt?t <0 k« x\Uot vua ko kaUua > kn ne| ke o K.iti>eUsn>eUa TTT N a t hoopwil ta tM e fca Uatan pnt o k«w;i mau kaukan aTtt au'O n» Uos I<jt\tL. O t»a moa aiio o kona noho ali? ana oia no ka loaa fir.n o k* lloko o Ta?vnatt T7TS a o \:s 'na Kial o kana ttoko o NV\^ Wkh» ota ro a o kona ft«a t TVi*ohwK 14. ITT^ O k<i bolo »Wlt o KftUk:Ui:t'H K^U'.a t 13»* «w Mosm»< \ NlWWrt>S IT*f awe kv. UooUpa ta ar.a

e koia ftTH e bsi Xloi I kona huli hol aii;i iiiai i l>«?keinaba 1788. f ! '.a luku wale !fi ailn 'o na kauaV. Kia Oiowalu e Kai»piiu Merralf 0 k; noku Eleanoi- i Pepeluali 1790, am ka i>aaiuo ana o koua luoku, ka .'au* Arueriean, i ke Alli Kauie- . eia; inku o Olowalu i Malaki 1790, 1 uku panai no kana i hana'mal al ! i n; Hawaii. Ke kiiiuo ia ana o Maui ame ka ! lioo li kaua nui o Kepaniwai ma ke i Awaawa o lao, i lulai 1790 ame ka ! llu ana o ka Tele o Kilauea i No- | vei;iaha ia makahiki no. | I ka wa i paapio ai ka moku Fair i Aineru-au lie elua o Rona mau koi lu. o John Young ame Isaae Dai vīs. (o Keoni lana ame Aikake Ke- : wiki) kai hoopakeie i<i e Kamehaīneha, a ua lilo mai hoi laua i niau hoa kuka nona a i mau hoaloha a ua kokua niai iaia ma na hoolala ana i kana hooneo kaua ana aiue ka hooliana i na pu o ka moku iloko oia mau kaua ana. I Malaki 5, 1792, o ka hoea ana uuii iu o Kapena Vaneouver, a o ka i lua uiui iloko o l'epeluali 1793 i koj na wa i lawe mai ai i ka pipi .mua jtoa ma ke ano he uiakana na kona j hoaloha ka Moi. j lle kuuaka o Vancouver i pllia lue jna inanao hiliuai malima o ka Moi j u oia nohoi ka mea nana i haawi , aku ia Kamehaiueha he hae KnelaI ui i hoohaua ia iho lioiina ko ano; ( he hapa o ka hae Huwali. (O ka I inoa Sumh\irh I&JuuiU ua liaawiia I uiai i keia aina e Kaiiena Kuko no I ka hanohauo o kana hoa, ka Haku I Saudwicli). j Ua holo mui iio o Vancouver no ike kolu o ka .manawa i Hawaii nei : iloko o lanuali 0, 1794. a o ka hoolilo aua ia Hawaii ia r»eretania ka Nui iloko iu o Pepeluali oia makaltm. Uu uu ia ae ka liae Ilawaii no ka wa muu loa iloko o ua kai o na ; aina e maluna o ka moku b ka inol, ! Kaahuinnnu. i ka wa a Kapena Alekanalcoro Adams i hoouna ia al no 'Kina no īiu luina kalepa. 0 ke ku!mu pale a ke Kapenn uo ke poho !ana o ko «lala nu koia holo oihana ! kalepa nna. no ka niea Va aole i ! ike ia mai keia liao nia Kiua. ! I*a hoolele ia .mai na !io mua loa ma Kawaihae ina ke ano he niakana na Kona Hanohano e Kapena Cleveland. iloko o Mei 24. ISO3. ! Ua īuake o Isaao T>avis Hoko o ! Mei 1810. ra huli hoi akn ka Mol |no Hawali 1 l;a mnkahikl IStl s a,| Imahope !ho o ka lioomalu liolomuai I nna. ua laake i nui "ka lā's ol 7Slīi. a ua "koikoi ke kaumaha | lame ke kuniakena ana a kona mau niakaainana." ' C> kana keikikane, o Liholiho. Ka- j mohameliu 11. kai ukali mui n\a ke ano he moi, me ka moiwahine pu- j naliele ine Kaahumanu, nia ke ano : he hoakuka. j O Kaaluimanu'ame ka niakualu-' ine-moiwaliine, Keopuolani, nu uiea !mua nana i wawuhl ae i ke kapu i, ! ka wa o ka mol opio i kuuoliaia ui ■ Jno ka paina pu ana me laua. ! ī ka wu i loua oU> ui kekuhi kuia. ( Je like pahu me ke ola'i a hu ( ka pelo e hoiko ana hoi i ke apouo j '010 o na nkua, ua olowalu ue lu na | ■makaainana o hooho me nu leo hoo ' |ho o ka hauoU, "Ua hikl mul i ku | hopona o ke kapu u ho waliahoo | 'na akua." | | 110 alua o Hawaii iu manawu nie kokahi hoomana 010, a koo wale lio ;iia poe kakaikahi e hoomunu unu, 'mo ka ma lu, a ua hooluio nu alii, 'niM o ko lakou ilni no ko Kristiano 'i ka wa ! hoeu uiui ai nU Misionarl. ■ He iuit na opio Hawaii I holo aku 'no Amellka ma ke ano he mau lui'na a o kekahl ma ke ano lio uiau haumai'.a nia na kuhi o Enelunī i Uou. O kokahi o keia, oia no o HuInielinnio. keikikane a Kaumualii ka |moi o Kauiil, ua komo aku Hoko o 'kii Oihana Kaua Moana u na konio |im hoi Uoko o ke kuun l ka luukulū ]ki i Va r<..l aku na opio o na "Oklu" Jo ka tS>uo <KartsUauo) e hulUmll fa mai \ ko lukou ahia uloha aoka puali mnn o nu Mis!onari uuie kekahi o kola umu Hawaii kal liolo mai maluna o ka moku kialua, jThurutoiis l a lioea ue inawalio o Horo!uīu ma ka la 31 o Malakl, 1820. I Oiai.o nu poo alil upau ua nolw Sak.ni I I.uhuinu niunawa uu ho joa mat';i I Lahuinu uo ke noi una 'no ka ;;o ia aku o a'o, | T*a SUo uo nohol o Kaahumauu 'uuio t mau Altt o ao 1 mu» _KvUts;Uio a o Kooiniolahi ka uma n«a i !>»l>otUo 5a a me ku loau pu iUia iv»tjoi o ka hoolewa Krtstiauo. TTe ♦ehulohu o kola uiuu makuainan.- 1 , Karlv«i ;t ! K » via ku\v« ia ina ku pu I'ina o ka l%kulo- v lu o Wuiuoe. : T*a 'oau uku ka hooiuaopopO ahu ! »•« >ns!o«Hri o ka iuuuao īuaoll o V ;! Vuaolc;o liaina, ola hoi ho "hi lokohi.»" a l 010 ho la hoomal'ii.'ino. a ! oV o ka mati&o o kola |ino;t oljj o T.oto n\a kHu\hl, tuiuuuli »v k;, Hiukulkui 1010 nu\ na wahi o o it.-, mo'i a snuu a* U ī\ \\ohov, hv i.uu i a jve kouio •h«H} «i l.sihrtin« o "like uk' ka rarc«laNo !h,> o ko uno oueauoa a vsa i'ool.auolua r ka haku' nar.i umo na k;<! knanvaVu\ ko V <*»>:. v > n.\ inl! auio, , »«-i !> ■>';■■ k.v\- o ula au;< j,aic' •• .i k" ,p.-' a; ~u o : r,a

, mau watu (a. . : E moe ana nolioi ke alanui akea ' ma kahakal, a e nhlla maf ana hol] ka aoao malalo aku eke ae j hooumamalulā āna lio! n awaawa < me na kumulaau nanl, o'like nio ka j Ulu, e hoomalunialu 'ana hoi i ka-1 muliwai ame ua liule' uptiu ame nal kihajpai. ' j O ka haie alii {m|i ke kahua e ■ ku nei ke kula o Kaim;hameha III) ] hooumaunilu īa anu hoi e na kuinu-| laau a e plli mai una nolioi ma ku , aoao ku loko ra. K ku ann nohol he Pa-pu ma kahakal mumu i , aku o ka hale alii a hoio iou «ku aj liooa i ka uwapo makal aku'a i koia nianuwa iioi ka Hale Leka. j He nui nohoi ka "waiwai liuihui mai na kaliawai mai o ke kuahiwi e kahe "kikeeke ana a lioea I ke kai, ii e ulu ana nolioi iia Jau_ nahele, like ole ame ka ipu aiwaha ame na. huaai e like jne ku >|'aina, uku hoi, uole ka puaa, mainuli 0 ko knua nia na makahiki i lialp koke iho la.'* Ua hlki aku ma kahi o hookahl haneri niau moku 0 koho-lu ame ke : kahi mau moku e ae k e ku auu hoi mawaho aku o kahukai i ka wa hookahi, a o na lulna e hoohala ana lio uiau hora 4«a ka' al'ua e hololiolo ana a o liolo Ho ana a i ole e inu ana a e ai ana maloki o na hale inu waioaa a i 010 me na kamaaina. t ke ahiahi ana aku e pil ae aua ke kiai a kau iluna o ka Pa-pu a hooIkanl mail» i ka pahu' uia ke ano he 'hnailona no na luina W ka huli hoi tina aku no na moku, a "o ka oi loa aku he nanalna lioihol ka Ike aku' i tea manelo ia aha o;na kanaka no luna o ko lakou inau 'waapa." I7a hoohiolo ia ka l*a-pu ma o ke kauoha a ke aupuni i lia makahiki 1854, lie ekolu makahiki mahope iho o ke knkulu la ana o ka Halepaa-! tiao. j Ua noho nohoi na Misionari ma-' loko o na hale mauu pili a hiki i: ke kuknlula ana o ka hale pohuku akoakoa no lakou a o kela'liaie oiu no ko makou Ilale" Holuhelu Buko «1 ike ia ka Ba!a\viua Hale. ' V» ki ia mai e nā luina i piha 1 me ka inaina, a na kiai ia lioi e na' makaalnana, mahope iho o ka hoo-' inaka ia ana o ka Mislona I ka ma-' kahiki 1522 ana hoololie pono 110-' hoi o Kaahumanu ! na olelo a*o a' na knmu u ua hana he imm kanawai e kue ana I «a niau hana la.

I <> ka inun ona hana "lloomalnoi- ] !no o I.aiiaina" ua hana ta e kekaj |ht Kapena lUukle ame k\>nd ' lallu | mitna a i ki mahma 0 ka Uale aiue | ! ka hooweliweli ana I iui ola 0 Re\\! ! Mr. Kiohauis ame koua oluma a. 'koo waie 110 a hoopau ia ke kana ! Iwai. (1525) I ! Ua lioonoho aku o Hoapiii. ke ki'aHina, i na kiai oolea iiaila a o kaj fhopena ua hooauhee īa aku na lui-] !na. | | lka makalūk? 1826 mai ao o aa| ' hiina o kekahi nuiu inoku O koho-l !ia lehuleliu kai hooweiiweli hou ae! 'no ka liiku ana ta Mr. lUehard? a 'me kona pw kumika apau a «a tuw• Ipnehu HilH ia aku maUope ilu> nae] I iiol 0 kekaUi haknka nri -ui.e ka \vo-1 hiwell. I ! ' T ka nmkahiki ua ku maihi'

*ka T>rrtpMn ua 1010 maila o LnkaInoio l'or< 4 ivnl n k!po ō bnl 1110 K;ui'humami :i \ia Vof ak« o "hwpauiu 1 »>a i hoowahnwahaia" a i Ikona manawa keia i hoole al ua' ' !010 hakaka ae na 1 ka liouie o ; I Kaianimoku. "e waiho ana 1 lta na-! Iwaliwali. n i kein .manawa ua hoo-. 'pakolo in o Mr. rWftghani mai ka 'mako mai niai ka I!wa o na kana | i kn i haalole "l ke kmiawai Sts*> k;\ ■ ' maluhia i hope uiahoi>e tho o ka' |ho!o ana ao malalo o Katpo Hone."| ! O ko Aupuni o na Moknaina Ilnl- J 'ia. 1 pane mai i im uwalo mul ua t Inlii anio na nisionari aku 4 «a hoo J ' nr.n n\aila i kekahi niokn kia kahi I ' kmw no ka !KH>n\alū nna \ na hana| 'iioohannaolo a na hiihii o kli>a ioalj o kt>in kit hopona vva pUikla, O' |nn kanawai o ku o ana t U \vaiouii,| kanaka, h \kaka, anio haka ! ka kiiikni p'unpim, a po!a w.ile aku, * 'na malamaia a na hooloho pono ia. J | (O ka Imkaka kniknl pu\ijnm U* 'nian la na kapaia ho U lua** ho hana > !lora nia ka haMlia'l'aha 1 na iwi a J 'nio na n i. a o ka nioa o haulelUa. |:n!a o popohi ia a o ka mou lanakHa. o ki-na no ko koona o kona ola ana), i l'n hoUihohi kakou. "Ilouha na., laiani a!!tt o noho ami .mu •ia mannwa! k aa feu j la t:;a na homo o uu*u AUi le ! ■hniehw ,*\ o na havunuhu &4»au ola ne, v.a w:\kna Trt hiki a\u U uul oJ kan.ika ma kah\ o ka tSOO, e J nkn an;\ a o holo mai aua Ula! 'nv.\- k,ia o aim noUv?l I iui Jkr*v,n o »a kuxaulaitu, a 1 olcJ Jr ;usu lua. u:i liana h<»! ns K ,! i'.a kua liaUAlu mawaiio & 'kn O " | ! r liko uso Vh Min WiUuiui K&ai! | 1 k«Vat al, ia kiki mai, |l vo ,ni Kamoīiaun-liA .V, ai& ,o, tok ; > a o c kahe uu& Uo, *ks iuutlAat uo kah&k&i A e kahe a.- ?• "*h- hoi iUAioke o ua Wī kakn! v.;i ;a;v,ai i U , h.'ipal tv<osiksr,u. k&U> o U VHi o l.olc i keia, tu&u*waj w :i* "i Uh'ku luokupuuī uuku IWi ( s ' ; ■*« M'-kauUi, he WKiii kai'U luu* "tv 1»:-. K'iiu- ku kAOkv>a w&k uo U. „0 V:\ \ A W&U l.Oi »- huuA U| " . '" i v :vu A'Ui* ;* he Wa i

uo hal ao ka Moo. (Xa Moo~he p:i akua, hapa klno kanaka. 11 i h!Kn! k t ? linolo]! ī ko lakou ano e T!ke| iup kn iakou makeiuake a 1 lāv>*eīt nāe liol I ke klno moo.) N T.'a moliala aku la noho! k*a mMI-l i d ! walio a liiki i kul.l n ka lua Irl nl 0 Waiiiee e ku nei I leeīa 1 nawa, a lioopuul ae la !a Mokuula, e a leonio alīū maloko 0 na lb"ko fa a 1 ka inoi, 21 pela nolioi iloko o leekahī 1 alawni a hoea loa i ke kal. 1 l\i a ia kā lunkini o Walnee e 1 Ike ahi i ka makahlkl 1«»3 a na ku- ! kuhi hou ia, 0 ko kula o Liiaehu o 1 jka liooniaka ana in o kt> kula o Ka- 1 mehameha IIT, 11 <> llalealoha (ka- 1 hi hiakini pohaku akonkoa uiiku 1 ! nuihope aku. o ka halekeaka Kepaīni) he hale kula no ia a he hale hai lawai. O Mr. T>H kenson. oia ka lu'na ekalesia o Waiih-i' .i he kuiuu- ! j>oo o na kula, a ua kanu ia oīa ma | ka jva' illna niauka īho 0 i Va hoomaka ia ke kula o Lahal|naluna i ka makaliikl 18S1 a ' haumana he poe niakua ame iia Irel/ki 0 'Hawali nei a pela ī»u nolibf~e*' !na kelki mal Amelika mat, a o W 10l !ōa aku ma! Kaloponl mal I'ka !wa o ke "Kolomoku ana uo ke Outia.« w •; I 0 Kanieliaiueha 11, ka ,tuea iiuna |l "liukl" i ka popu i pa'iiu ina "ku {Ml&loua ilanuali 7, 1522 a o ka nu'pepa mua loa ua pa'iia nm Laluihiu. lluna. (Pepeluali 14, 1534.) U ku iuoku mauuwH jka Diouile, a i liookeie ia e Haku j r.jroii, lioaliauau 110 ka uieu'haku, , luele kaulaua, kai ku uiai i Lahgi r ua m* ke aia uo llouolulu, e hallhali aaa i oa kiuo wailua 0 Kaiueiiameha II auie kana moiwahiue auie kekahi poe e ae o ka aka a ke Alii i uiake aia ko laua alahele īua- i kuikal no Koel&ui, i M v i 4, 182-i. i No ke &aiualitwulili{« 2?aaUle»&-1 enu i hoouiaUeiie i na kuuiakena a-| iue na luuluu 0 ka lahul'kauaka me! jkekahi kauoliu uo ka hoouialu aua! ' a e waiho aku i ka lukou mau leo !pule ia Kar!sto. Ua hookuuiu ia ka Mboua Kako- : hka i Hawaii uei 1 ka inakaiuki 1831 [a o ka pilia keiieiuiia 0 ka j -Meka Mua ua hoouianao ia iho neii ju ua kau ia he papua keleawe ma! ikahi e kokoke aua i ke kihapai oj Mr. «me Mrs. Hanj Tavlor, u e! luki ai ke UeipUeiu ia aku. I | Malvoi>e 0 ka IS2O uul HUo 0 Houolui\i i uwu uuo uui uu ua] huuia. kalepa nu oihaua 10 ke alo alii e pii luahuahuu aua, jOiai ke Kauikela Auielika Jones a-j jme ke Kanikela Deretauia Fu.eliard ? iOliai'Uon i nulio ai malaila. . t"a mau aku no ka lilo ana 0 La-. iiiaina i wahi punahele loa i na aioi auie ko lakou mau makaaiuana, a;ka nae hoi mai ia Kamehameha I u i ka V, a o Honolulu he kapikala i waleno ia no na oihaoa kalepa. | Ua kukulu iiv ka iiale hookoiokolo | i ka M.H. ISG2. ia mauawa ua nui I a 'iehulehu na hale j>ohaku :» o kekalii nolioi he mau h.ale jU;i kukulu h'. ko kula Anfillcaa Sis-' jters nui kalii o ke kaliua 0 ka luaj kini Mekokika Kep&ul e kU uei t Ikeia manawa. O ka hul aiaiiko o, . OampheU ame Turtou, 0 ke ālia |hoohalike 0 llawali me ki\ lioypuka* i ai.a he ISOO koua kopaa a l keia linanuwa oia no ka hut Malllko Pai- ! onia. | la manawa e kaahele ana kekalii ' iiia ka wawae a i ole uiu ka lio 4 ela." | naeo ka hai>anus e. kau aua uialun& :o ka SS Kilaueu, a 1 ole uia ua waa ( a Ikh'u ! Maalaea, a kau aku uia ke |k.;a a hoea ioa i WaOuku. | 0 ka luaklui o Malla Lanakila i kinohi i kukuluia al he /lule j ku akoakoa a puua 1 lsa M, E. 1552, { a noluu uie k& hale 0 kakuiia MaUaila aku ua kaahele j aku \a uu Kakolika tua keU ame kejia waln.e a'o a,ua ame ka j??j>iike!ma ami, a ho Mlii jgw3iol ka aiaua|\ui a lakeu iaō āku tpa kana:Ka 0 ka Lakoii ®i&u k?i aole i& tie | mau aku;i, aka he ui&u wea e hoala aku aua i kij l&kou aooeoō \ ke ' Akua, e like palia uie ke oka jmakuakaue o \ekuM uiea. f Aia iiel he pauawa ua lu aku tu Ka\i)li3Mu 4 V* po uoUoi ka U<louuu ku j;\mo e loua o|e «X k< 0 ia. hwiuuiu lua l|ta\\aU ael & 0 ka pau .aua la 0 ka kaeuaaau k aua., . 0 ua aiil i 'iiui »1« i?m? Ikii 1&S0 a ikip4U4 I s*H\. 0 11, «IIK alUw aUine K* s I puUmi k«. sloi jUU< V«k*)M « !w. , 4s . . ■. I l kli,oU ' W { k»JA*ks, tiubV aka uae jmi u* Vto oifi H0 M 1 i & Loo&ii4M4o. I uei. 0 ki uui)k< 4UH o ,i U fiU&k*hiki \SSt « u o n , }U>k*> 0 iife»otaV ! U Ukui. 0 itf V, 9% t li«Uu Ao «i* lUe u*m su«JuU|lkl k 0 I>4 Ue VdiuilH4 4UW k« jytno 0 aa I aiea j , M*U^h: , iioiw *c U o Ttj f k* ikhUO 4 ,L.i;e < { 4&kff &ksa 14 Xtatu« |k i 0 kA Uikoa 4.\MW>, ** MOe t)|Mi * * aa jl*kvtf* U M

P'l u'ālona a ua ho<ijLaiiiiu.aUuti &i na liale Idu walonu, " MaUope mai, un Uoike uiiuu aku kona kaikualilne, o K'ysu, i ka mala, "Aule„ē WkJ Jtt ūw se kaiia iue ka olelo a & nm. waeiīa o'kaua: * la > al }^' 1 o kona (Klnau)^k|^ r aua t V)}r"i maū>akaaiūpaajte.]oJa ano ao ke aupuul ame t ka Moikuue] ame kona pf>e ukall aku» e ae mm J ka inu waloua ana a j>eia wa!,e aku. Maliope u».! ua y|tajXwa| kajūs-j kalilkl 0 ka uluaoa i ka y>% kj.-, la ! hnalele iu ai a uu emi maila ikn.. aiiaina kanaka, a iloko o ku 1834,] holo aku 0 Kiaaina Hoapiii uuie kona maf*iuiiau ui no ku S na hale haoa waiona &pa». 0 _ka hope oJa no ka.ho^w^le, « hana nm y kukuiu K Uookuuiu i meha IJI h I. ka ii>&}i ā hi# 2S® ua. kakau Ia ke kumukauawai mua^loa^

ma Lahaina. Vn liakauinpA na Kuleana e ka unl ape J*a Uoula J hala ano i luue" 7, lS3o.\i ike 'ia Kumu A.U£>iUJjv Jlawall. 1 I r>ekemflhaJ9, 1912 uu Ike ia malj lbe n upunrf?awatf e na ilokuaiua. TTuita ma ke aiio Ue kuo'kōā u "aole, ho nupūnī e Uiwe ue I na Paeaiiu 0, īlawail net māialo oua'." 1 Fa holhol hoii' i& Wal ke ola 0 ka alna, atiie ke apono fa ana o ksr jnoto lahtt!, "T7a mau ke ea o ka"' ' Alna Ika pono.' w ' **-. 1 kn loaa ana 0 na Wooa gtfla Kaleponl 1 ka mak«hiki I§4S 0 ka mea la Batift f kuVtilu ke auTK>u maloko o Hawall, no ka" inea ua Ve. *he hou la ae he makeke hou no ] hoohua ana maf I na'pono 0 ha Mof«rpwL 1 Ōke kumukanawai he hiol, a hnl'ae nOhoi me ka ' a ka ntot T 6a makaaiuiiua i nu aina j Hoko 0 ua *niea nāna I hookahua i ka liianoKano o ua. aoUo allt ana a KahiehameUa lll." rā hoomaka mai na āiokualii i !ka makahikl ISS3, ai ka 1^53-4 aia | hoi ua hoala la mana no "ke kokua ! ana 1 ka hoohul ana aku "f aa"M<v' 1 kualna Hut!a o Amelika. t?aTcnc ia t aku na Mlsienari iio kela manao» a ti m«nao ta nku hoi e hekau iual |ann ka poino maluna o tia kupu, eīa *lW»*ho! tin nluhwa ka moi t na ho! +e ir«tho ia aku m& hila e 'na aupu' <n1 e n ua hatia maīia nohoi ia me 1 he inea la he punhonua mai mi poī:ltio e hekati mal ana. " ' 1 make 01 a i ka h 15 o T>ekeJmaha. 1554, a 0 kana keikl i hō<v L lh!k!ta o A!ekanadero Lihoīiho, kal . *li!o ae i Kameh&meha IV r | Vk male Rkti oiala Kmma Kooke, L ?he moopunaw!ihtne na John Youns I (Kwni lana), a na keia tnau alii 1 > |knk"nVß \ ka Moiwahine :i Tme ka hanti ana I kekahi mau luuia uo ko ta«a hihui kanaka. j T*a msik? 0 Kamehameha IV ma ;jka la S0 0 Nonmniha, a 0 ko:jnn kalkuaana ae o Keikialli Lot nKamehameha ka? 1110 āe i luoi ma?fta!o o ka Inoa o Kamehameha V. a!a mai ria hakoko 0 ka aoao aola ka houllonā o kona ih>Jho hoomatu ar.a a ua kuahaua ae ,!!n ola i kumukanawal hou I ka M.

|h. im f T ua lioounk iu f*l«i t> Kauka TniU»braßj ! Kinn, Tnla W na Mala?a no ka ha!fis r«s t n\āa h<VjK'»«oj t H>ao ?tw» btx»fce>mo Al!:\ m:il i ua lUuaT O tei t»ofcw f» leohol-a mua !oa t o Va t3:i ho?o nml I aa i;|Lora>\ :x h(V:\ l T,aha!r,a 1 ka ma 1910. n us lohusoh\s i;ohol a flw*a »fcn n.a VaW o -100 s* keia moV'.i o leu ma! ati& I «8 sua' t|»h!W aiMm T len 1?TI u& nalowaht» s%m »a ftxiwo\« o fcoVts !!o\o o ♦lta bM3 m» l:o kal Atvt!o a o \a >. v >- fceta o "hnna o 'kobo\s r.;d tl»k IrftTana nul. 1 Ts mato !t>o !a uiol n»a \>a ]| tt t> tVtwaKi lh<> v; |%a t>o?ho wo* m& v,o o*Ws n.:.Viau\ī s V» hop«f ui ? ««vt o na *Rs«n>baitte&# * r* ?a fto U o K*m&U< \ nia <s ma*e ?v wa \a 1S o U^&W }im | r* tsw ao o t>a\UU K»i**V;vu*_ i nv, v 4 « UttV'lK U>At 'ua Y,oU *wa*<oW A- l \VaVUVkv ~.<. *f* <> 5 . Ha* ajxM\oti\ ! ĪIUH; « ol* I%* U »tto r. vii Kvs. <£ Bfefes4ij *Thi* *V, >v.s! waVA*.*V. «r* Vvnu, u* fc " u av,* o Vf\iM |%1t m K\\\& *V\> f r* v*v u U\) v> *W1 r\o Vs Vvb»'A i'.u 1 u ta?»bA! *»>« iVAĪ\H*H sw Ui W.& v ?v..i Tt or.o>tf% 4W* I^aioi v>.a* "Voi O jc«o#.Vic. st-,^m<- V& lK J kv!i.u& < ltk| >te* V» X*,«s o o*kU. V* TlsV %o B\>&\£^ •* v* *T*Vfrv*v>* *ur o u* !*«** -s **V>U «\u U 14^41 " " * r.< n'sXo o i 50 \ **?",*«*! u*& V& Y.cV<£c I^AU^ '»* Wthv-l U 5» W" ,- >, Va ti n_

kuWaua Cfc#riessīi>», k«ua Lliw.% ku lioim moi, k»j kuuliima 5u U {/uolwaliioe y U lU9& o UUy,kuJai4r ji ua afcu y ? t Ktui)Biilviui}ji»e y )>uw+ hooiliua ] f . Hr y oi.e liwii) n£kalk£i j no ka *uu m, ka* home o Seoag ma mv J»e o%li-lj hinl. j O Mrs, S£onjf, MrBj, A. K, , (I make i ji«ia jai?u)jLwtt) amg Mrs,_ Wiiliuui Ku&i a»e k + ej:abi i>oe e se, o .iakou kala watyue ua Vu ūiyiwuUiiie k h».u 1«, , t> JitK>httiiii o EqmU s»e sa .Mv- $ kuaina Huiia £ ku tt|ukahiki- I?S3 u, oia iho ia ka. Uojpeaa o jis au^iuil * MoL . a - - - •■ . t*a ia ke v I'uu ī"_a i ka mākahiki 1900 uka u>v Uow t p ke ala wai o oiA utoyt eo.* ka oi o u& waki ma Wa|tme-i kona D. C, , 1 Ile kaona * al« iho uo o Lahuiau i t k«'ia U, aka me Ud Keik; Kiu « U .

fe ae i keia 9. "&1 1 *, MW, M mā-H59.-fisiU.Ws,*? M& awkaiUi,, a e naua aku 1 ku ImuuUuo nn kfktthi awo uo Lahaiuu i»u T uii v kukulu ai.a ka hui k<-kah! w,iXil hale hoahu m'uJtiUukv

uuku »<&soiP o ks e &- to &om la.l uaa i fa> k& i , U«i* a.ky-„- , :m ua Jkk? i H« 1 tee kj fc£iuli£ls m . 5 i juoo|||p l]ke olf o liaWAii, M£,M- M>LMW9 wau t . aa iuii v, ko kako» teUa kahiko i ixikl al an kaia&iO»» .w poe «makaikai e iuaa kI be wm&wū pokoltf e helj£ielu ai, oiui iiiakaikai wn i kt*lB ,fflpkwiaifts , oiu. mu la o na A?U awe m. ouiiu aiue k» holpaaa^ Malia o lilo aaai g Hoooiulu 1 k&iiikiOa so b& M"kuairjfl o Ha*aii & luaiia t kau at; ke o iyi u U U* Akj„fiiM lum, &ole e loit ana ka h«e ll&waU., ,sl &yit aohoi he Mi ## - s g e ae ana_ 49 y aa h9, «miww, 9 .ka.hae *uae hoi. api« .e.loU a» ka. Ha 1 waii, a aoie nohoi he ip?g & I?&F<a? J e hīki ai ika 9$ B£,jm~ o ka ftoho aaa xu,e kfe a«o |n>ci>o|uo like ua _&L . mue ua Alii HawaU i JP$ p&i t j?ss , I Karifciifru.o. && i , hale ae mi, a l hiysjp.y h<4 po k&. , 4«d»utt »m ke&u^u-, , ujl hwopuo? 0 k.« kty?tk*l* -i ,|l4UidiXAii. , , _