Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVI, Number 4, 21 May 1941 — AINA HANAI HOLOHOLONA O ULUPALAKUA, MAUI [ARTICLE]

AINA HANAI HOLOHOLONA O ULUPALAKUA, MAUI

(Kakauia e A, K^&anham) (I Hoike ia e Inez As ? hdown) - ' r- - Aia kela ano me ka manao, e no ke ano pohihihi a ano kaaō ma Ulupalalma, ka aina I hanai holoholona mil ioa ma Maaii . Malia paha hoi no kona ano mamao loa. akUj a he kaawalfe loa mal na > aku, a i ole ta no Ite ano ka- ! hiko pnha o na hale kkhiko ame na klhapal e houmamal\ria ana i na kmaula&u i lawe ia mai mai ka Mokupuni Norrolk anie] Auseturalia' aiue na'ululaau te ulu rnni malalla, i ka wa kahiko i' hoomaopopo ole ia. Malia paha, o kekkhi, ua hoea mai keia ano pohihihi mai ke "Akua ua mai," i kekahi kii i kalai ia maluna o kekahi kia lioomanah Wliia' ha, i loaa aku i na poe parati ama i kahi ka wa i hala fe a i kau ia ae ke ano he kiai no ke leihapai. He lehuiehu o na Hawail i kau aku 1 na mohai pua ma kona kahua i ka wa o ka maloo o kk ālna. A, ala nohoi Ita K|le o ka Mol kahi hoi o na alii e hooaumoe ai i ka e klpa aku ai ilalla no Ica ma-" kalkai ana; i ka hale *kupapau nani nona na pani puka i iakaia ā o kahi hoi i waiho mua af na kino o ka ona ame kona ohana kal hoomoe ia aku no ka hoomaha ana i na kan apau; o ka pukauwahi kiekie ame kekahi maū wahi b na paia o ka ha-le-wili ko kahiko. a i kokoke loa e nalowale mamuli o ka ulu ia ana e ka limu ame ka nahelehele. O ka hope ioa aia na moolelo o na "la kahiko" i ka wa a "ke Ka pena" e lawe ana i ka uwepa i ka la ame ka hoohu ana ! "kana poe limahana no ka hana'nni e like me ka hana ana I ka punawai me ka awiwi, a i kapaia, mamuli o ka ha inakn i ka wellweli, o : "Kiikahnelo." O na poē i haiawai aku me ke pauioio ma Makeua nu 1 ua lio <?e i hiki aku ma kahi o ka hftnerl no ke kau ana aku o na mallhini mai na moku kaua mai, na poe o koho-!a, ame na moku piliaiha nohoi mai Honolnlu mai. A me na luan malalo o ka ulukukui kahiko o elua lalani e ulu aua a aia malnna akv. paha o ka eiima hanerl pop 1 painn a Inu, a hula a him*>n! nohoi, * i kekahi manawa me kekahl alil e koiuo pu mai ana iioko o na hann hoohatioli ana. ' XJa hawari|wana pu 1a ae, ola t»o i na mooleio o ka Lhane o Makee' | no ka lmli hoi sna ma! i ka wa - j xike ai na puka o ka Haiekupapa'.i i ma ka aumoe o ka piha makahiki o koua make ana -r-ua lohe ia aku kona hu!i hoi ana mai a kaalo ma na halelio, a ka halewili kahiko, a komo iloko o k% kiha-a pai pua a o ka hope loa iloko nohoi p k* hate. Aole ka he Mki i ka poe ke hiamoe no ke pahupahu o n kApuiii wawai' amo k.>i u-pa ■ na panipnka i ka a *a "uhnnr" j e kaahele al 1a loko n ka hale, a i peia ka me ka hiaiuw aua o kekahi ' T r.o;i iloko o ka "luml lapn" e M tumi I 1a nna me kekahi kāomi kaumaha j ma ka umauma " { O aa uiooielo lohulohu i hoikeiā I o r.n hao!e si»p na fTawaii, a ma- ( hope mai e na poe o ka Hiki mai. | kamea oana e hookomo mai i ka maeele mahope o ke kila. a i o!t> I ]>fha ma "nft kaao Hni RT\a | no ka Unl aaa no na la o ka wa i < l.ala aku! ' O ka mea o!a_1o mĀoli. o ka iwo? ( maoii o keia i leamaaina | mua aku oia no o ]gonuaula a i hoolimalima la aku e I līl i ka ia M. ,T. Nowlein ame | R D Burrows. I ka M. H. 1845 u; j lioololuii ae ia 1-. M. Tovbort mo V- v ' nn nln ko. ka halwW. na holoholo i na a pela «al» ak\i, i\o ka mnnaw* i o mo makahiki uo |SOO.OO o K. ' Ta manawa ala mr, knW i o k* ? Softo ek«, | Mahope mai «a lilo o Oeorse j i l'.oaiiUi no Torhort, ! pft:;paa iaua mai a u a kn."' | ae o Torbert i ko Macy Maheie amr i Kuieana. M.-.'iop- i-.iai ua T\o*»a mai hr mn I n«xn-A no ka hoomalolo ana a i j hoi i ka wa a Tor*x«rt, $ jvoho at ma i lUUii o k« uioa JhU d;Ua. a u.a ! p*M*s» akn k* iratw»i !a V V ¥hr* } wtt, a fuai ia Ers»rett xja lilo ak« !s ] O K.-uH>na I o k« mok« o kohola **Malno M w** a j ho aku o Uih»lnft i ka wakahiki . ;&4i, I a kk- ia aku «>:a e | k*k*Wr k«k*» l*aW a \\h !a | i tik» o ka «lna * *a hoa o j i « *u»ho tho la oia * nwho-i* 1 :--..r u.. holo Ak\l 1 k<wwo aku la o 1« olhana ] «a a ua kaiiioha akn !* \ kana * * . kiUi uīa MaXckv.kcks o >vo'. :vis ! » w*w«»h Tt* oos wau m* 1 kafetkt ta «Mnawa a «a | ot« i Hawaii l Wom» V450 j an» i t*!«nta ka«!an*. ka ! mua ws ka othana !a a | Imh* mai ma ano kanak* ma | iiiWO U3ūi&>. i'li?'' ' Ata t»ohot ka h\it a *««• * o. M \riiM*. i *m* fea ho&huu mi o ji» liua m&u "w

hooholo la no T<a hol" ana I T?a A>ti Ma ka la 23 o lanuali, 1856 ua kna! maila o Kapena Makee ma Ice kukala ana i ka aina mah{ o Tor- w bert ma ulupīilakua, Maui. O kee 'ke'ka'hl o ha mea mua !oa llfcs' h'ookomo afeft mal, ma ke pil)I ō ka mahele kiekie. Ua komo pu aku la oia iioko o Tca hana uwl'waiu a o kana "wSfu T>ata o»6* ,f he kat. I WrTBSiS «a hd6fr**aTWtt ae la oia lioopulapula !ka mahTlto a Torberf at> ke oo ko o kft ■fWM ISW ar lvoounft ?n aM 'rns Vrf lffl m«kelc© if»a Wonottiln; "" "'

Ua hanau ia ota ma Woburn, Mass. ma ka " k 24 o JToVeffiM>a,' I*l2, a malee ! tca fa K o WpKema*" "ba, 1579. O lEona mau hooiiina altu oia no o ame Mrs. PuaTding,Mrs~'M?j L. W. Kilehen, Mrs. D. Noonan. | Mrs. Gebrge Herbert, Mrs." E. D. Tenney &me Mrs. F. P. Hasting:s. 'O na'tffēa i'ioaa mai ia An-' J g«B MaePhee, ke kanaka hana! pi- ' pi o Waiomlna, i kona manawa i 1 lawe ae" ai i ke kulana lūnanuf ma ! t*lupalakuā i ka makahiki lsbS, 'ma' ! hope iho o kona holo pu ana ale'u me Isbena Parker Low no Wonōlulu no ke komo pu ana iloko o na līana Holkeike O ke Komohana AWu Mua'Hlhko o ke TeritoH i ka maka" hikl 19<>T ? O kuu makuahine ame a*u pu rioho! kai ukali aku ?ala a un noho 'makou i Tlupalakua malako o ka hale kahi oke kihapai. Mahope mai ua hoea maiīa o Kauka T?aytnond i ka alna hana! holoholono a mahope mai oia ua hoea maila o Mrs. Raymond ame ka laua keikikane me Harvey, ame ka Mrs. Kaymond kaikamahine, me Vīolet Makee. O Mrs. Raj-mond, he kaikamahine oia na T)o'wrgett a ua mare ia Ohar!es Makee a ua hooillna ia nia! o Ulupalakua. T r a noho iho kuu lunul makua-. kane ma t. T lupatakua-mu ko ano he lunanui a hlUi i ka 1910, a oiai } lu-le ai ma kekalii tabati uo ke kj ki manu kolohala ana me Alikal Do-n'sett, a ki hewa a ku kona lima] hema. Ua aku o Alika ia Kauka ame ka hoaloha o| kuu luaui, ia T,ouis von Tempski, i lunanui o Ka aina hanai hololiolona \ o Haleakala ipa Makasvao. t i U;\ kokoke t loa e malu 1 ko Xm-> kala von lio lioohei pipi puualiolei j ma kela heihei o iwakalua kumama-i liaia uiilp uo ka ka huea.mai ma ka, moe ma'i o kona lioaaloha. Ua ok.V ae o Kauka Osmer i ka lima ma ka aina hanai holoholona a mahope I oiai ua Uoihoi aku la i kana. mea \ ma'i no ka halemai Malulani ma j Wailuku no ka ana aku iaia |.maialoo ka nialama maikaia aaa na i Houhanau ViHkina, e uoho ana lioi | ma ka h&lemai. | l ] a kanalua Raymond no { ka hiki oie i kekahi kanaka lima i hookahi ke i ka Mna hanai I holoholon», nol»«« xm iml akn 1 Vej kahi ]umtt\uf okoa aku. Mahope mat i i ka makahiki 1921 ua hele mai oia ! a koi la Mr MaePhee no ka lawe I bou Rna ae i ke kulan» lunannl « | **huk( ae i ka aina hnnai holoholoi ua mai loko mai o ka lua," j T*a alolu» nohoi o Mr, MacPluv 1« ; Ulnpafekus. a ua ho! hou »ku 1a | oia a noho liana me kona mau kel j ki iianiolo kaliLko» me Kiuau. Hai pakuka auio na poe e ae, sm«> Va | hiapaiolo o ko kipukaiU me tku« | Furdj o Hawaii, a ua lawe hou ta j maiia na pipi ahiu o ke kuahiwi a i ua hoouiu hou ia na pipi o ka m& ] lieie maikai, j Ua buH hoi, mai au mai ke j mai o Dana HaU ma Makekukeka : i ki* kavs ve!» o !?SS » aole nohoi i i «oho lo<hi iho malaila ua loaa msl \ laii ka hoomaopopo ama no ka ma » k«make an» o Kauka Raymond e ' lu>olHo aku i "ka alna hanai holoho S lona t kuu luau! a <» ho! ana no Ks | leponi. Ua ike tho 1a nohol kuu lu ' «ui makuakaīie aole i losa !aia ke ' no ka "hoonp^ wa i kas ink han*l e l HVf mp kaiu 1 a! f hoo Iko aku, a«a UanA la *** kj\hi wnn;4ol\i*ī SA TtSXilf PaUlwui. ■, V « kuai «e «ohoi o Mr, ' J keia «ttt* hanal holohoimi*. * , Ueomauao ia kei* hoololi me k«»k* ' hi !uau nv,< ka I* *tak*Wkt H«>« ( « i mmlamala'maUlo <» «1« ! 1t«1 \ «* 1« o ******* )U» kviA i puka al o Mv FNI ' wal *«!* wal «* t liol mnii» ois a k* «ItanM holoheiona a pw *** 1««« j m#kvuVsno

pt'rJf. otaf , ola e hoomaamka āna !"tt' ano o ka hookele ana i kela wahi a mahope mal ua lawe ae fa oīa f ke kulana lunanui a ua nee aku la .«.M keia miflaya he lunanui o ka alna^ h&9|yL Gpve a H. "AT * | I na ia i aui aku ua hoomaopopo ..ia k£ia yrahi o ke "Kihapai Rose"i mamuli o o& rose nani ame na kihapal kamahao i hana ia e Makee. Ua kauoha pu aku nohoi o Mrs. no ka hoomau ana nki? 1 *# Whapal e like me mamna, a 5 k*ia maanwa ke nnho ne! not>of o

Mr. atßē"Srrs! I>:<!wftrd PaWwin m«-' Ta"HaTrW«irtāffiS a eia no ke ku nel "kela kahna nani l_o_ Maui::.""l 0 kekahi mea ano nui matotK o [ Kela hale kahiko oia no o na' ranf i puka ua pena ia e Hke ine iia Iftohiona o ke kihapai a me Maui pu nohoi. O keia mau'meā i'pena "la, toa ko'u lolie mai, ua hana ia e %ē--kahi mea pena kil ma ka inoa n Suong. Ua pena pu ae nohōī olft r ht; kii ma!una ae oke kuaāf»u oka }uakml Kakollka ma ua kahua 1a 1 keia lā he kakafkahi"loā'riā piahiu a of na plpl amf na, kaa jjipi ua pau ko hoohana ia ana no ka mea he ma! i k«i ke alanul A hiki 'no jka ma-1 kahiki 1907 ua halihali l&ko meaai a na pono o ka mai Makena mai maluna o na pii, a ua hoohana ia na pijpl kauwo a hiki i _ka makahiki 1325 no ka iaye aaa m&i i na pipi ahiu mai na kualapa mai a pela nohoi mai aina &ku Lulu ia e ka panini. JEAa ao na keiki paniolo,ke komo nei i na likini loloa a hiki i ke kuli a ua oi aku ko lakou makemalke ia. mau likiui mamua o n& palulu ioloa ame jia,, kamaa huki hila kiekie. O ko lakou mau papale oia no »a pap&ie lauhala aole hoi o na 'pap&le Kaieponi." O ka hooiii aua i ka pipi, ma o ] k* iioau aaa ia lakou a hiki \ kahl o ua wa&pa eia uq ia k£ hoohana [ia neī, ma keka.hi mau manawa ma j Makena, a ua like no nae ia me ke- | kahi mau mea e ae o k& wa i hala, i«. liaawi uei i ke ala no n& mea | auo hou, . . . .. | U* hakiio aku w&u aua fe&ka!i | i na Uora apau o ka po, a pela, oo |au ka liai«kupapau kahiko, tvo ka | ik.« aku i "ka uhane". a poho i w«i« ka oianaol&na, a ū& hiki os>~ ike Uoik euona. Ua ninini aku wau I i ka wai o ka iu&wai maluna o ke 1 akua Ua a ua haawi aku hoi i na $ |iu&, & maiia oia paha ka mea nana , i iawe mi ik*ua a makou i msij kemake nui ai. ] £ like me na mea i hata aku e j H&w&U, aia he mw pohihihi & ka &o paha *' pili aua i keia kihapa? I kahiko 0 nupal&kua.

j KYi>NKY> Aus., May 8 (Ul') — Australia is »unv rtH\<Xs to oriUT lm-vv-i«ins' v f>? āv.s »(Wr country in llie woriJ for cc>U4?eiiiiou in Those grown at Billinuilget. Mu , ihunl>Ltul\y, n\t-:iv U r o 22 iinclies in lougilv. ? inohes in e!runmiferi>urt' \Nvtgli $ -'uii..es.