Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVI, Number 10, 2 July 1941 — He Kaao No Pumaia [ARTICLE]

He Kaao No Pumaia

(> Pukoula e piM la me ka wunihao kahi noho o Paniaia, iua kona, Oahu. O kana hana he hanai puaa jne Hana wahine. Aia ia laua lie umi pa paa, a hookahi puaa pnnaliele loa ia Puniaia, he puaa anana, he puaa lilo oii ia hai, he puua hanai a make pu uie Puuiaia. No Kualii, oia ke alii nana ka heiau o Kapua e waiho. la ma ke komohana o Leahi puu e naha ala ia Mamala. A paa ka heiau, kena aku la o Kualii e hele i o Pumaia ala i puaa. A hiki ija eiele, ninau aku o Pumaia, "Heaha ka eukou huakai?" "He puaā, i olelo mai nei 0 Kualii i puaa no ka heiau ia oe, e haawi ,mai oe." "Ae he puaa,", peia mai o Pumaia, "aia ka pa puaa'. Peia no ke noi hoouna anā a pau na pa puua he umi a Pumaia, a koe itana puaa punahele i minainina loa ai. Kena o Kualii i na kanaka e kii I ka puaa, a hiki lakou imua o Pumaia, ninau mai la o Pu- J maia. "Heaha ka oukou o ka hele ana mai nel?" "I kii .mai nei ma-! kou i ko puaa I koe n lawe, pela mai nei o Kualii." "Aole e loaa ia oukou, he imihaia ia, kai no palia he makemake puaa kona, aole ka." Ia wa. lalau lakou 1a i ka puaa, a iawe me ke aumeume me Punmia, hookahi keia lie nui lakou la. laia nei ia lakou la, pela ke aumeume atui a liakaka maoli, Hookahi puupuu a Pumaia ma ka akau, hookahi ma ka henia, pau loa na kahaka i ka make, a koe hookahi kanaka. Oia kai holo aku a mua o Kualii olelo aku. "Ua pau lou makou i ka make ia ia Putnain, a owau, hookuu ia mai ia hailono i lohe oe." Ia wa, kena o Kualli I na koa ame na alikoa, nie ko lakou mau makaukau ap'au lon, na mahiole, na ahuula, na ihe, na pololu, na mea make apau toa. A makaukau lnkou e lic le niai e kaua me Pumaia Haalēle iho la keia la Pukoula, nee aku In la ma Kewalo, o- kahi ia 1 hoouka a! ,me Pumaia, malaila i luku ia ai na koa ame na alii o Kuaiii a pau lōa i ka make ia Pi* maia. Hookahi i pakele a lohe hou o Kualii. la iohe ana o Kualii, bahea oia i na alii a pau ame na koa apau aine kona akua o Kanemuka. Ta nee aku la o Pumala īa Pawaa, ilaila loaa o Kualii uui, o ke kauu iho la <u> ia, o «4 Kou na nilil ka ma'ke la Pvīmaf«, a kōe o Kualii me ke akua ena. Kaumaha o Kualii i ke akua ona ia Piimaia, ia haawi aha i ke akua. paa o Pumaia i ka hopu ia ma ka mana o ke akua. Na ka nui ioa o k"ft huhu. o Kuaiii ia Pumaia, pepehi ia iho la ia a make alako ia a hiki i Kapua kiolaia ilalo <> ka lua, malumi iho ka iwe make a Pumaia i luku ia. Ma keia hoomainoino ana ia Pmnaia, ua wale ku iwi auwae, a ua weluweiu no lvot. -N'n ka waliine a Pamala. Nr>ho iho la ia me ka iaiia kaikamahine opiopio i ka haie, e kali ana i ka hol mai o ke kane, niai ka aui anu o ka la a ke aumoe kupono i ke kuu. No keia hoi ole mni o ke kane .olelo «ku la ka makuahine i kai kaikamahine. 'Ta make i>al\a ko nuikuakane. a«>le pela ia e hele not, i ko a<> no hoi " la iaua o kaniailio aua, Imlulu ana nmwaho o ka hale, me ke kahea uuil e welie ka puka o' ku hale, kii aku !a ka waliiue a. wehe ka puka. ala hoi o ka uhane o Pumaiia. N<> ka uhane o Puuiaia. Ta 01010 ia iloko o koia kaao, he ol aku ka ikaika o ka uhane mamua o ke kiuo, ua nui ka poe i īuuko i ka u-. hane, uia keia ihooniuku anu e ike ia ai. i Ko ka loa o aa iwi o Pumuia o pili anu t ka wahu, noluilu, ua poih> oie ke olelo uie ka leo. he luiwa. nawann wale no lue ke kulii ana o ka limn, nia o a maa noi ellke īue k» kuli. Ōielo mai la o Pumula i k« wuliine. "t'-u-iho ka akau ihoka hoiuū, pau lou I ku inake." 1 aku la ka wahino» "I'au ia oo i ku make?" ivK" hoopill ue i «a iuipa pulhna a hooie mai. I aku o l'Umaia i ka wahine. "E ku kaua ia'u," Ae aku ka wahine. Uwe ae ia iii he aahu kapa l iiiea o Wii-hi", inannni ka uhane o Puiuaia e laj>u lapa ana, muhope ka wahine, a hiki laua X Kapu» ka heiun u Kualii, aia malalla kona lu» i kiola ia ai Lolo akw la ka uhano o Pumaiu u luna |x>no o ka lua lapuiapulu, o na kial «rt no ka im\t. ua huli ka ia, k# kau o ka po, Ju»Se aku lu ka wa hine a iiiii i ka !uu. haha iho la, e «l>tt atta ko ki«o o ns kunaku i inake. Hawanawana malla o Pumsi;t. uio k* pale o kn limu. \nu o :i aiaanoi. aia ia ilulo ponoi o ka lua, Hana Sho i« Īm pōia. s !oaa ko kiuo o Pumu ia, um weluwolu a luHvUiiU ao la >a a loko «> ka aahu aiuo ke n har.A H>o Ia a liaawo, hoi suai ia, A h?ki luun t I» Imle, hx>u m*i la o Pumala I ka waUluo juo ke k*H»tkuhS c n.i Hiwa Haio o ka hale, o *whe 1 ka «iwna, a kohl E Uia uo na, { i ka jvoo huli kupai-au ke ho uo, liaua ?ho ta ka wahiuo e

like me nn olelo a Pamalu, a ao ae la, huli ia mai una ke kino o I'uiiiaia, a liiki i na elele i ka waiiiae a Pumaia, ninau mai la. "Aole oe i kii i ko kane a lawe mai i keia po?" "Aoie au i ike, aole no hoi i hiki, ua make ka o Pumaia? Aialii no au a lohē ua make." A lohe na elele, .maopopo aole I kīi ka wahine, hoi aku la lakou. I ka lua o ka po, hiki liou ka uhane o Pumaia i ka wahine. Eia nae be kumn i hiki ai. Nana aku la . ka niakuahine i ke kaikamaliine a pane akū. "Ua, •> kaua ka hoi ka mea aioha o ka s\vi koko, aole o ko maknakane o ka iwi koko ole." I mai !a o Puinaia. "Heaha ka olua e hamūmu noi?' "Aole, e mea wale' ae anft no maua i ka make, ao!e ou | oka iwi koko ole." I aku la e Pumaia ika wahine. "E hele ka koū, e welie ia'u a lawe pu." T*iī aku l:t lakou īiiāi Pukoula aku a ka unkee 0 Pauoa e hele Ia a hiki i ka wai o Alekoki, liialaila aku a Maemae, pe. la lakoa i pii ai a owakawaka kai no o &e kakahiaka nui, hiki lakou 1 Nuuanu . . . Aia ma kela huli o ka pali o Nuuami e lou mai ana, i ka iho ana n ka Hoowahapohaku, nana aku i ka hikina o ka pali o Nuunnu, aia iluna pono, i ka welelau <» ka pali oia iho. aia iiaihi he aiia. Lele aku 1a ka uhane o Pumaia a atai)a lapaiapft, pil aku la ka wahine me na iwi 0 Pnmnia anie ke kaikamahine a lukl, i nana aku ka hatui he ana. Noho iho la lakon ilaila. Eha la i hala, pau kahi mikiai a ke kaikamahine. pane aku ka makuaMne. "U, o oe ka hoi ka mea aloha o ka iwi koko, heie mai nei kaua maliope p ka iwi 1 koko ole. haaleie aku nel k&ua i ka ai me ka ia." la po ana iho. moe laua a ala āe o ke kakahiaka nul, e kū ana ka ai. ka ia, Ua waiwai. ke kapa, ka pau, na inea apau loa. O keia uaau mea a pau loa na ka uliane o Puanaia i jkii a lawe, niai kai o Waikiki aku, hookahi po mai uka a kai o ka aina. aku he po, pau loa ka ai. ka hoiohoiona. ka ia o ka loko ka ai e ulu ārva. Pela uo ba hana aoa 0 ka uhane o Pumaia, a hiki i ko Kualii mau aina ponol. Pau loa ka waiwai, na ma,#a huamoena, na mahlo)e, r>& aimnlu, na. Ipu ame na huawai na mea a pau loa o lea haie arae ka aina. No ka mea, ika po, 1 wn moe o oa kanaka, lawe o innnaia i ke kino a waho o ka hale. waiho moe oe a.aia ue lioi nku 1 ka i hale. aohe na pono oiokō, ua pau ia I'umain i ka lawe la. pela ka ai o | waen«, o<uu& e ula una, o kd io \v«\; ■ V*~\ | No keia hana a Puiuaia. ua lako | loa ka wahine ame ke kaikamahlne. oolaila, kaniuhu iho ka wahine, penei: "U, nui ka waiwai ia kaua, a hookahi hemahema i koe o ke kanaka ole nana e laweiawe māi." Lohe no o Pumaia. kii no, loaa ke kanaka lawelawe o wahine auie ke kaikainahine. * No Kualii. Nul lou kona haohao auie ka ninau i keia alhue ike oleia, aia he kahuna e noho pu ana ine ia, nana 1 hai mai ia Kuali. "Aole na !he kaaabrt e, o ko hoa pnio o Pvmiaia. \u» mnke |te kino, o ka uhane ia e hele nel, eia mu\ ua oi ka ikaika o k« uhane mamua o ke kino." Kokoke e nmke, inu e uoonoo pono oe, alaila ola "Pehea e ola air waht a Kuaiii. I aku ke kahuna. "E hana oe ekolu hale, i hookahi liale no ka wahine me ke kaikāmaliine. i hookahi no ka wāiwai ame ka ohua. il hookalii no na iwi o Pumaia. A }ta& ka hale, kii oe i ko hoa paio a hoilmi iuai me ka malama pono, malama o maliu mai ko hoa paio, ola oe." Ae aku 0 Kualii i ka olelo a ke kahuna. Ma keia olelo a ke kahuna ia Kualli. u« akaka wiile no ia ia Pmuafla. o Kualll i na mea « pa®T«*. ia w«, pane ako o Puenaia 1*1« wahlne ame ke katkaum IHhe. e hos i kai. Ae mai ka wahl«o. "Ae. e hoi kakou." Hoomnkau ka« iho la lakou e hol l kat. īa lakou e hoi iwai ana I ke alanul, leaa aku h' i i\a kanaka o Kualii. A hiki lakou U Kualii la, ua hooko ia na a Pirti Uw, us oluohi ame lta noho pu lakou ia wi.