Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVII, Number 6, 3 June 1942 — Na Iliili Hanau [ARTICLE]

Na Iliili Hanau

(K*kauia e G&orge Kane Sr.) , "<BfeQOIIHIik) ' *_ ! No ka o ke Aill e hooko ia e llke m« jt&na kauoha, nn kann Kumu a'o P^lekam 1 c hooko | keia mare iKaHwilaKo, a « iH* oi*, in he hwohtii arta ma "kā bertta ma'ema'e « k*. mare, 1 ike a ia Koi ma Hawaii nei mai kinohi mai he (Hooao) mare o keia hoi he okoafa>a, aole hol kulikē hē hookahi wali no wahine aole ' ; elua, he hopkah! hoi kane aole a na ka !maJ(e wale no e hopkaawale a'e, a e oki-pu a'e ljol l£c kaula gula iaahia o ka mafe. A no ka o ka Moi opio Lihoiiho, aole Joa makemake l na makua mikanele mahope mal 0 ko lakou hoea a pae ana mai no Kailua, Hawaii, kahi a ka-moi e noho ana la man&wa, mahope . m&i o kona nee mal a npho ma Honplaia i ka īpO, a hooliio ia Honolulu he kulanakauhale poo Kapikala no Hawail tiei a liiki loa mai ia kakou kela la. O na kumu ku-e o kgi Moi oplo'he nui a lehulehu wale, no ka mea, aole keia poe makua Mikanele i moeuhane mua, he Moi opio aliamai ikT"ōlelo Beretania Ka moi o Hawaii. A lohe ponoi k». Moi i na olelo haahaa loa a keia mau makua Mikanele i hoopuka ai. Eha ka Moi a ina aoie ke ahonui o ka Makua Rev. William Ellifi kaomi 1 ka manao o ka Moi opio, mai nei i keia la he Hopmana Bihopa kakmt malalo o Pelekane. Aole na'e ae ka mea kakau o na īliili hanau o ka aina, e hoike 1 keia kee' a kuu Moi ke Alii i hoowahawaha loa ai. Malia iloko 0 ka wehi o ka moolelo o Opukahaia a'u e hoopuka aku ai, e loaa iki āi kekahi mau hooai&i kekahi hapa o keia e l ha o kuu Alii ame a'u e ola nei. Aole no hoi hiki ia'u ke olelo lahui no ka mea, ua poipu ia kakon e na lahui e, ehla la kakou Hawaii ponoi e ola nei. Koe w-ale iho no wau e olelo a'e āi, o ka eha i loaa ia'u lawa ia no ka hoeha ana-i na puā aloha hope a Paiea Nui o Hawaii neL ~ i Ma_ieia wahi hoomanao uuku ioa o- ekolu mau huaolelo wale no, au.hoi e kuu hoa heluhelu o Ka lioku o Hawaiī e imi a huli aku 1 mulea o keia mau hua olelo, i piha me.ke au awaawa o ka hoino. "AHIU PEKANA HUPO!" Ua lawa keia mau wahi hooaiai pokole a na iliili hanau a moepu me a'u na kee aku i koe a kuu I haku Alii ka Moi o Hawaii nei, j Kamehameha II ka Paiea eiua rmai kona unele mai ka Na'i *Aul puni, a hoea mal hoi i keia Ia I kamaha'o e malama ia nei keia i an'āina mare.^

MOKtJNA VI Keanaina Mare Ame Na liiohiona O Ka La Mamua o ka malama ia ana o ke anaina mare, ua hoikeike niai hoi keia la i kona nani kala'e aole kau wahi ao. I ka waiho wale hoi o na kuahiwi ame na mauna kahi kiekie o ka aina, ame na hialaai hoi o na maka i na uluweh uliuli lipolipo o na lau nahele aala o na owawa na pali ame iia kualono kahi haahaa mai hoi o ka aiim, ame kahi mākan! aheahe huihui hoi e kaomi malie iho ana me na ea oluolu mai ka hikina mai o'Honolulu Taona opiopio, e haiihali e lawe pu mai ana hoi i na mea ala 0 ka uka o ka Ua Kuahine o Manoa ame ka hko lehua o Pauoa. He lua ole keia mau hiohiona kamahao e ike īa nei ma keia la a ke aloha pumehana 1 noho ai j 1 keia au i li*ia. i O waho ame loko o ka lialepule ua hoowehiwehi $a me na uluwehl like ole o ka waonahale o| ke kualiiwi e like me na ruia maa j mau o Hāwait, ma kahi' o ka Awai i kahi o na paa „mare e hoohui ia pai, oia kahi oi loa aku o na welu i hoohiluhilu ia m<? na pua like me he ala ala ke anaina Huko 0 na lau nahele lipolipo o ka waokele, inaiuuii o ke aia o na pua i hoohi\v-ihUV:i. ;u mo nn oa av\la liuihui hoi o ka pakil amo ka mailo iauii o Koiahi. ame na lau nahalo hke ole a'e apau i hili kaula ia i hooAXThtwoht ia hoi h<xikahi no olelo i ka waha o ka lehulehu. he ui na mea apau ame ka haiiohano o na paa mare. Na kn hoohanohano o na paa | hoom&kaukau mua ia e ua iualiuaiuue ame na ma- i k\iakano Mikanolo i hoiko aku i i ka lehulehu no ka h<x>maka ana! o h&na no )« maw aaa« a i ka hooki ana iho o ka leo o ka papa [ him«ni, oia ka wa l tke ia aku ai | ua paa ~uarc opio i ke alakai ia j w aV o na makua mamua o kn Awai mo ko laua »iau nmkua nukauelo pakalii me! ko laua mau ku aoao, kaiu a k& | TVVkano Rov. Williai F ii» e kali mai ana no laua. E aki j W'ia ana hoi e ka makua RcvJ

Birigham, a o ke iiāne marē u*Ain oukua Rev Asa Thur-i stln, be»tman (ku aoao) e u£ali aleu oj» hol mahope me Jtel;yltcuh ; llms pu ana hof me na mlnoa% •oluolu e hooalil lhd ana iha w papaiina o ke kane mare opio, M«- ita makuahlne Mrs. Sybll i/L*M*ley Biaghaxn hoii i alakai ae ! ka wahlne mare "opio, e. hlHnal ana «Aa me ROha ilma akau m& ka poohiwi hema o ka makuahine Mrs. L.uey Croodale Thurston, ko[na mama hookama» a na oplo hoi i alakai la aku ai. imua o ka makua kahunapule Rev. William .151lia, Iloko o ka paa Jole eleeie pihji

o ke kane opio me na mlklni llma keokeo, ame ka wahine opio hoi i īloko o kona aahu plha keokeo, j mr ka po — mare lihllihi keok«o loihi e ūhi iho ana maUma v kwm puOj t» hala iho malalo o koiua mau poohiwi mahope o kona kuu a liala loa iho ilalo i aneane e pa iluna o papahele, me ka po-ke pua pikake k/okeo aljala i wiii ia me ka ilima na pua kahiko o Uawaii neL ame ka lau huInehune hoi o ka ieie palai ma ka lima o ka wahine opio iloko o kom mau mikini-lima keokeo^

Oi&Lina paa mare opio e alakai ia ana xio ka awai, ke kahua i hoomakaukau ia 110 iaua, na-kela mau hiom kanaka opio ni e hiamu iho ana maluna o ka oiwi kilakiia o ke kane ame keia mau liiona waionohia nohe# ui hoi o.ka wahine opio, i hoohamau -aku i ke anaina holookoa me ka iUhia anoano me ka eehia nui. A ka Moi hoi ame ka Moiwahine i haalele koke .iho ai i ko .iaua wahi i hookaawale īa e noho ana waena o ka ohana'lii, a hele pololei aku la a ku iho la ma kahi kokoke i ke kane mvire_ ame ke Kahunapule ame ka Moiwahine opio hol ma kahi pili aku mahope iki o ka wahine mare opio, ka mea nana I hooilihia loa aku i ke anaina e hoopiha ana ia loko ame waho o ka halepule. Piha i na kanaka, a-

ole wahi kaawale, he kanaka ma na wahi apau no ke ake wale mai no e ike ī keia ano mare, akahi no a īke ia ma Hawaii nei. A i ka makaukau ana o na mea apau no ka hoohui a mare ana i na opio, oia ka wa o na mea apau i ku a'e aLiluna me ke eehia anoano i ka wa a ka papa himeni i mele mai ai i ka himeni mare hoomakaukau ia ai meka leo hooinaīnau o na paa,mare ilo» ko o na teo meroldia o na kaikamahine opio, ame na keikikane opio e ku laina ana mahope o ka awai o umikumamalua ko lakou nui. Na keia mau leo nahpnahp ui o na opio i hoopilia aku i ka anaina me ka eehi-a nui aole waimaka paa no ka hanohano ihiihi 0 na paa mare opio, a i ka hooki ana iho o ka papa, himeni i ka lakou meie ana i ka himeni o na paa mare. Oia ka wa i halii iho ai o ka meha anoano iliiiia pu mainn» o ke anaina * holookoa, aole pu hoi 1 lohe ia ka nakeke koele ama na hamumu, he malu mehameha pu, e lohe ia ai ke koele o ke kui pine i na e haule iluna o ka papahele, ame keia mau hiohiona maluhia kamahao lua ole, a ka makua Rev. Aaa r Thurston hoi i alakai a'e ai i ke kane mare opio i mua o ke Kahunapule Rev. William Ellis e kali mai ana no kea■po ana mai i kanā mau paa mare opio, a ka makuahine Mrs. Lucy Goodale Tliurston hoi i lawe ai i ka wahine opio a haawi iloko o na lima o kana kane e aku ai, a ke kane mare lioi i apo mai ai i kaiia wahiue « mare aku ai, a ka makua Rev. Asa Thurston hoi ame ka Moi, I lawe ae ai i ko iaua wahi e ku ai ma ka aoao o : ke kaae mare a pela hoi me ka ( makuahine Mrs. Lucy Goodale Thurston ame ka Moiwahine opio ] Kamamaiu ma ka aoao u ka wahine mare, o kekahi keia o na hiohiona hia ole i ike ia ma keia la kamahao o ka mare ia ana o keia inau pua'lii o Hawaii, maniuli no ia o na hiohiona ui ka wahae opio ka Moiwahine ame na m&kuahine Mikanek-, me na minoaka oiuolu e hooalii mau iho ana meiluna o ko lakou mau papalina nohea pakahl. 4 (Aoie i pau)