Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVIII, Number 34, 15 December 1943 — Ka Olelo A Ka Lahui Hawaii [ARTICLE]

Ka Olelo A Ka Lahui Hawaii

Mamua o ko makovi hoopuka ana aku 1 na mea 1 kakau la nlaila no ka hoopuka aku no ka pono o ka lahui Hawaii, ke mahalo nei makou i keia makamaka i ka lawe ana i kekahi manawa kaawale ona a kakau maila i kekahi mau mea no k« pono o na makamaka heluhelu o keia Wahaoielo a ka lahui. Nolalla eia malalo iho nei na mea i kak-au ia'maila. I ka Lunahooponopono o Ka Hoku O ,Hawaii, kahi Euanelio Hawaii i koe o keia Paeaina Hawaii e hoomanawan'ui mai nei i ke ola ou e Hawaii. E oluolu mai i wahi rumi kaawale o ka kaua wahaolelo no keia wahi poo manao e kau ae la maluna: Me ka mahalo anui:

t He Hawaii piha au i hanau ia mai ko'u mau kualua mai, i hele I mai mai ka Mokupuni o Hawaii, i kokoke aku hoi i na Puu Haelelua o Kohala i ka Makani Apaapaa. A noho i keia mokupuni o Maui ma Honuaula, a mai ia iaua mai ko'y mau kupuna ame ko'u mau makua, a owau hookahi wale no i koe o na keiki a kekahi o ko'u mau kupuna i koe e ola nei. I ko'u mau la kamalii « hele ana i ke kula, he kula olelo Hawaii ka'u e hele ana m-a *Ulupalakua, Honuaula, O J. M. Kealoha kona inoa. Apau malaila hoi no i ko'u wahi, e nolio ana he kumu Kula Hawaii no olaila o Puleloa kona inoa. A oia ka'u kumukula Hawaīi hope apau nohoi "ke Kula Hawaii, a komo mai ke Kula Enelani, oia ka olelo oia wa a hiki mai ia kakou i keia wa.

O na huapalapala e. a'o ia ana oia no na hua, A E I O U H K L M N P W. O keia ana hua ihua 0 ka hoomaka ana a komo mai 1 na hua palua, pakolu a pela aku. Aole no o k*a olelo hohomi !oa o ka olelo e Hke aku mamua, no ka mea na keia poe olelo Eneiani keia e a'o nei.

Nolaila, ma kahi o na hualielu oia ka hoonui. Piiun-aūe, ame ka Hoolawe. O keia mau ike ame na ike heluhelu i like aku me ke oli ana a na Hawaii, he maikai ka leo ke hoolohe aku oe. Oluolu ka pepeiao, hauoli nohoi k-a manao.

Ua imi ia mai keia olelo Hawaii me na hua e komō ai iloko 0 ka naau a paa alaila maalahi ka hookomo ana mai i ka olelo Beretania, a pela kakou i keia wa. Nolaila, ua poina loa na Hawaii i ka lakou olelo a hoohemahema. O ko lakou ano no ia, hiki no i kela mea keia mea ke ike iho i ko lakou ano, piha pono ole 1 ke ano o ko lakou ola lahui -ana.

Mai ka wa mai o na Hawaii naauao ma ke ano hou, a ua īho mai a i keia wa ua nalowale loa. I na i hooikaika ia makua mua i piha i ka naauao e paa 1 ka olelo Hawaii e kula pu iloko on-a kula olelo Beretania, i keia la ua kaulike no. A pela no i ka pono Kar!stiano e ao ia nei, a i ke kiloi ia ana o ka olelo <a keia lahui ua manao ia he olelo ano ole wale no. Kii maila" ke Akua ka mea nana ka olelo a lawe aku la i ka holomua o kana hana i kukulu ai i ka pono i Hawaii nei ma Kailua i ka makahiki 1820, nona na makahiki he hookahi haneli iwakalvm kiimamakolu ka loihi, aole i loaa, oiai, o ke-ia iimu olelo hookahi no laua. O ka 01010 Hawnii ka mua. o ka olelo Beretania ka hope.

Pehea e maopopo at?

E hoomanao i na olelo a na Kaula Alli o Hawail noi. E haaleb ana lw Akua ia 00, A o hoi hou niai ana a e hoohowahowa ima 00. Nokūla, ua hvX>howahowa kakv>u na Hawaii ia kakovs iho, a holo s o a ianei. Ho wahi niok: Hoohew&howa oe ia kaua. A ki'u nei la i ko pilikoko. Ho nioolelo Hawaii no i kakau ia o kokahi nuvu inak\ia knhikw >tat na Hawaii kahiko no 5 loaa aku at keia moololo, a ia keia moololo Hoko o koieāhi Buko a ua holuholu au i koia buko. tTa manaoio 110 au lie Mvv!clo pololoi no koiA v hko ine k;\ RuUla. A maloko o k :s;\ fcukv> kokalii kanaka HawaiL a o Hawnii no kona lnoa 4 i hole mai

Kahiki mai me kona poe hoe waa, no. O ka uioa o kekahi hoe

[waa o Kahikinui, keknhi mahele aina o Maui nei. O ka īnoa o, kana mau keiki oia-«o o Maui, Oahu ame Kauai, a me he mea la o keia Paeaina apau he ohana wale no paha sa nona.

Q ke aha hou aku koe a kakou na Hawan e 'ku nana aku nei? E paa i ka olelo Hawaii a e lawe i Ka Hoku O Hawaii i hooiaio no kou aloha i kau olelo ma--kuahine. Me ka mahalo. Kekahi Mea lawe I Ka Hoku O Hawaii. Ke haawi aku nei ka Lunahooponopono o Ka Hoku O Hawaii ia oe e ka makamaka heluhelu maikai. Ua ike no a ua hoomaopopo makou i kou minamina i ka olelo makuahine, a o ka olelo hoi a kaua e haaheo. ai, a kekahi poe Ilipuakea e iini nei e loaa, a na pua hoi a kakou e hoohemahema nei. " ■

E like me ka. olelo a leekalii mau makamaka Ilipuakea, c like fnc ia maloko o ka moolelo o Opukahaia, e olelo ana o ka olelo Hawaii, ka olelo maikai loa a he" oluolu i ka pepeiao ke hoolohe mai.

I keia la hoi a kaua e ike a heluhelu mau nei, eia kekahi o na Misionari Ilipuakea, ke lawe nei a heluhelu a a'o i ka kaua olelo makuahine, a i ike ia ka makaukau maoli no i ka kaua olelo aloha. A ku iho la_ k>a ninau, pehea la i niakaukau ai i ka kaua olelo, a eia no, ua imi a a'o, a ua heluhelu mio i Ka hiwahiwa a ka lahui Hawaii, Ka Hoku O Hawaii, a 6 ka hope ua loaa ka makaukan. Aloha no paha kakou na Hawaii i ka hemahema loa i ka kaleou olelo aloha.

■E hoike ana kekahi lono no ka loaa ana aku o na moku Kepani i na mokulelo halihali o Awelika ma kr; kaikuono o Kwajalein, me ka hoopihol'o ia ana he elua mau moku kaua mama o na Kepani, hookahi moku aila, ame ekolu mau moku ukana. TTa hoopoino ia he hook-ahi moku halihali koa. līe hookalū moku hou i hoopoino ia ma Wotje. Ua luku pu ia aku he 72 mau mokulele Kepani ma ka lewa.