Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVIII, Number 46, 8 March 1944 — Moolelo No Mrs. Jennie Saffery [ARTICLE]

Moolelo No Mrs. Jennie Saffery

Ano. e lohe kakou 'i kn moololo o ke ola o Mrs. Jcnn|e K. Snff<ry a ka lehulohu. i :i ohann i kahea aku ai a S ole kapa' aku ai iaia 0 MAKUAHINh: SA.FFERY a i ole AeaU' JenniCj a ua kahua - aku hoi kana mau moopyna na keiki hanauna kane a wahine o TUTU. 1 Ua hanau ia o Mn#< Jennie Kaakaanaaiahi Makekau Saffcry ma Paoohi, Lahaīna, Maui nw ka la 24 o Sepaiemaba 1801, a mai pjha iwhoi ke i na ui-.t i oiu a htkf iluko oia malaniu. O kona ninkuahine ola no o Mary Molikahiwa Swinton, nona kH- maku.akanp a o kokahi o na K<ippna k&ne o na meika o Kohala mua ioa e holo ana ma na kai mawaena o Hawaii me Enelani. O ko Malikahiwa he aliimai [ Kailua, Kona mai i kapaia o "Ke 'lii Makekau o Nuuanu" a i ole 0 APELA KE'LIIMAKEKAU O NUUANU, ke .kaikaina o "KALANIKINI" ke kupunakane o ke Kamaliiwahine Kāwananakoa, Senatoa Kgimokila Campbell, Mrs. Munel Amalu ame Mrs. Beatrice Beckley Wrigley, ka mea nana 1 hoomaka mua i ka Auwai i Hamakua 'ma iloko o lulai 1910, mahoi>e iho o ka manawalea ana aku o Jtona makuahine i ka huina i ol aku maluna o ka elima tft'uBani dalā no ka eli ama i keia auwai e hooinaka ana mai na kuaiuvv r i laai i uka aku o ke owawa o Waipio a ae i kona wai e kahe iloko o ka Auwai o Hamakua 'a iioko aku o na lua hooki'o wai, a mailaila aku iloko o na- auwai liilii no ka hookahekane ana iloko o na malako. O na poe na lakou i hookele i ka hana oia no o J. J. Jorgansen (Enekinia). Mr, J. Laird, ke kupakako, ame na hoahanaU Crosson, ka punka ame kakauolelo,

ā"pela nonoi me Mr. Jack Low, ne ieupakako hou anu no. Ua ola nohoi o KUKU a 1 ole Kupunakane Makekau no na makahiki he elua ka emi iho 1 ko Makuahine Saffery nvau maKahiki/ a ua ola nohoi o Kuku MĒUKAHIWA 110 na makahiki he 103. Ua make nohoi oia ma Lahaina, a ua kanu ia 'nohoi ma ka pa ilina ohan-a. Oia nohoi kekahi o na kumu niiia loa o na Kula Haw&u ma Lahaina. Ua loaa mai ma o keiā hoohuna ana he umikumamaha mau keiki, he 8 liaikamahine ame 6 keikikane, o na kaikamahine oia no o Hattie Naahienaena Makekau i pauaho e mai, 2 HATTIE Makekau (2) i maro ia Charles Mahoe, ka hoahanau o John Cummins ke kupujjakane ~o Mama Clark Rawley. He mea ano nu\ nohoi ka hoomaopopo ana o

Charles Mahoe kai kauoiia ia .no ke ki ana he 21 manawa i ka Pu Kuniahi maluna o Puowaina i ka wa i hooloiiia ai ke kino p Moi Lunalilo mai ka Lua' Kupapau ma Mauna Ala, Honoiulu a i ka Hale Kupapau i, kukuluia ai ma Kawaiahao, Honolulu. O ko Charlcs Mahoe kokua nohoi oia no o Charlie Makekau, -ka mea nana i hailuku he 21 pohaku, no ke keakea ana i ke ki ia ana o na pu no īwalakua-kumama-kahi uianawa

A mahope wo ua niare aku la o Jennie ia William Gale Saffery, he paniolo pipi u'i o Ulupalakua, ke keikikane punahele hoi a Kapena Ekimana Snffcry, kapena o kek&hi o na moku e holo aiia mawaena o Kapal&kiko ame Honolulu a hoea ioa m*ai i Olowalu, Maui, e halihaii ana i na pah'u gula nu ka Hui o Poka. Maliope iht> ua hookohu ia ae o Ka-

pena Saffery i Lunakanawai no Uiupalakua. He hoaloha nohoi oia no Kapena Makee, ka Haku hana o ka Aina Hanai Holoholona o Ulupalakua. He lunanui noo William Saffery no ka Hui Poi Limalau «n Waipio, Ka\ipalenaia, no ewalu makahiki. O kekahi o na hoahamau o Jennie oia no o Malie, makuahine o Mrs. Mnrv Sa\'ferv, o noho mi me makou i keia mau la. O kekaiii Iwahanau aku oia no o Mrs. Tanutr Pīeliu Rocard i mare aku ia Joseph Recard, a o kekahi hoahauau uku oia no o' I umnla a Kaahumami i Imale ia Ah Po. ka Pako ku-k*l uo ka Halemai o Ka Maihko Pai-, onia, Laiuuua. O kekaiu o kana; kaik«aniahlno oīn no o Mrs. 1.010 Alameda. O kokahi hoahanau oia! uo o Lrt.-ie i tnare i& Jotm Dun-: ean, stan;i aku ke kailianuihme o Mrsu Albert Ontai o Lolmhui. •Mkul, a o kekahi hoahanau liouj aku oia o HaUieiepoiu i male j akn ia Hall. !■, oaluir.au o Henry Hall, o Honokaa mamua. I O ua keikikan? he eono oia no o David Hauola» nvond. i male aku ia Miloka Kan»na hoi ke kaikamahuie o M»cj, i hoea mai

!kc I kona anatc i panalw mal, ] Aiu iioiiiii o iiauiuui i ht-:le aku uo Ene)«ni. Ho kelkikane ] iiwu tho no <j Abelu. Makekau ,i 1 inale aku 1 Eunioe Howārd o Los ~AiijgelfcB.

He eiua nohoi mau keiki % Mrs. saftery, oiā no o Mrs. H'attie u S. Reinhardt, i noho kumuj&b no ke Kula 0 Kapuiena xnafeiua no 35 makahiki, a mahope mai ua hoololi ia mai no ke Kuia Kiekie o Honokaa ame Hoomaka mua, a ua noho.kumu malaila 110 eha makahiki, ua like hui nu' 39 jiukahiki o ke noho kuniu O kana keikikane o Ti<Kioia puka iiiai ke Kula Kiekie aiai u .Makinaie, Honolulu, ā hoi mai a nolio hana me ka Hui Hanai Huloiiolona a Parker no 12 makahiki a niake nohoi ma ko makou lionie hookuonoono.

Ua kamaaina ia nohoi o Makuahine Saffeiy e na kamaaina o ka Moku o Keawe a ua hoonaa ; uao ia Sia ke Kula St. Cross ma no elua makahiki. Ua haaieie īho oia no ka hana ana me Mrs. Emiiy Baldwin Atwater no elua makahiki. Ua male aku oia ia Mr. Wilham G. Saffery. Ua maie "nohoi o T4odore ia Sarah Lindsey, a mai ia laua mai ī hanau mai ai he elua mau kaikamahine oia no o Sally ame Jennie, i hoea mai hoi no ka ike ana i ko laua kuku.

He Wahine haipule ka Makuahine Saffery. Ua haawi aku oia i kona maii'awa iloko o na hana o na ekalesia ma Kapulena, Kukuihaele, Waipio. Ua haawi aku oia i kana mea i hooiliili ai no ke kokua -a no ke kukulu ana i na halepule kahi hoi i makemake nui loa ia ai no ka pahonohono ana. TJa hoea aku oia iloko o na hana Hoike Kula Sabati ma Imiola, Kawaihae, Kapulena, Kukuihaele, Waipio ame Paauhau, a pela nohoi ma Kalahikiol-a.

He makuahine makee o Makualiine Saffery i kona ohana, i kana māu moopuna hanauna, kane a wahine, a ua aloha nui ia nohoi

oia e na poe i kamaaina iaia. Ua n.akaukau mau oia e hookipa mai i na poe i nele, ulakolako a ua makaukau mau e hanai ia iakou ī na manawa ap-au. Ua makaukau mau oia e haiiai i ria keiki me na kanake ame ka mea s ono. U'd, makemake pu hoi e ike e hauoli ana na keiki a e aloha aku ana hoi kekahi i kekahi. Nolaila o na kamalū, a o ka oi ioa aku o ko Kawaihae *a hauoli i ka hele ana mai e ike ia Kuku, aole jvae ; 110 ka īke wale ana no iaia, aka, ua lawe maila e ike oia i ka lakou mau mea i kakau ai a i ole kekalii inau haawina e ae i hana ia maloko o ke kula, a i oie „i kekahi mau hua manako. He mea haule, ole nohoi ia Makuahine S-affery ka -na maloko o kana kiha'- . vnu ana

i na ano xnea ā ce ole a pela me na kumu laau hua Mamuli nohoi o kela h-ana eia ke ulu nei maloko o kojia kihapai ma ka Aina Hookuonoono rna Waimea na Pua like ole ame na kumulaau huaai. He olelo mau oaa, "Ona lima palaualelo aole he mea o loaa, aka, o na lima paa m-au i ka hana e hoohua mai ana i na hua o kou luhi ana a e hoopiha ana hoi i na pa maluna o kou pakaukau aina me na mea aimaikai. \

He mau niakahiki lehuiehu i kaahope ae ua noho laua raa Piiholo, Makawao, kahi hoi a Mr. Saficry i īwho liana ai ma. ke ano ho lunanui no ka H'ui Hanai Holoholona o Haleakala. Ua nialama pu oia ia William Saffery, MakainuL mua o Maui, a pcla noiioi me Emily Saffery Wilkins, nana ke o Hattic Kaleinani Saffery, i Kumupoo no kc Kula o Kawaihae mai 1937 a hiki i ka 1944. Malalo o na a'o ana a ke kauka, uu hoi uku kona kupunawahino o Mrs. Jonnio K. Saffcry a noho me ia ma Kawaihae, a hiki wale ihu la iio i korw make aha.

He ako nui nolioi o Maluiahiue Saf£ery i na *iiea hoonaaiiao, a i aa wa e hiki ai iaia ke hele i na lialawai e heks uuia oia, I'h niiilan\;\ pu oia ia Jonnio Saffeiy, ke kuikamainne a kona a H}itUo a he mea kokua «ui hoi nia ka home, a i ol«j ma kekalii mau hana ona e noi ia ;\ku ai v hmivi. Ua uialania pu oia ia Poni, hi' niaiuipe nuu loaa kiuia koikikano o Oharin£ Hall, a uu mala"ui ;-vh,vj Ua &a£fory i ua koiki ala. \f& malama Pu oia ia OiUai he kaikaniahii'.e a kouf iioahanau a Lelo amo Ka!oa. kaikamaliino a kema kaikur.wno a <jharlio. Ho l\H\>sidoifia pu nohoi o Makuahino Saffo|-y' no ka AUaliui Kaahumanu o Hamakua no iwa-1 kalua a ua Kwa nohoi! na poma.kai J na wuhino. Hc| lala vMa im ka Jfiu; Halo ona Atii j o ililo a ho Ala pu hv>i n\> kaj iim ivaaiiumanft o llilo- ]

He makuahine maikai loa hoi oia ma ka home a he kupunawahine maik-ai pu nohoi.

He kumu a'o maikai loa n-ohoi oia, a ua makaukau mau e alakai i kana mau keiki iloko o ke apo o ke aloha kekahi i kekahi, a e huki like an-a hoi, a e hoomaopogo ana hoi i ke alahele oiaio o ke ola -ana ame ka hana ana.

I ke kau wela o ka 1931, ua ukali pu aku oia ia Otto ame Hattie Reinhar<lt no ka huakai no Kapalakiko no ka makāikai ana i na ohana ame na hoaloha. Me iakou ua holo pu aka kahi Raymond opio a ua hauoli loa o Makuahine Saffery i'" s lea huakai ma Kaleponi. Ua helewawae maoli oiā o na lepo o Amelika, a ua ike maka hoi i ke kiilanakauhale komohana kauiana o ha Mokuaina Huiia, Kapalakiko. ITa loaa pu iaia he manawa no ka makaikai ana i ka Hale Hooleleleo Eadio, KPO maloko o ka kak 0 na Hoahanau Hale. Malaila pxi nohoi oia i lohe ai i ka hoolele ia ana o na leo himeni mai k\a Hui KPO aku. Ua hele makaikai aku i kekahi mau wahi like ole. a ua heie pu aku hoi e ike i na keiki a Emma Pogue ke kaikuahine o kana kane, ame ka lakou mau kihapai mea kanu ke Piki, pea, palama, ame ka al-ani liilii Ma na wahi ana i hele makaikai aka ai, ua lawa nae hoi a ua kc kona ilßi no ka ike ana ia Kaleponi, a ua huli hoi mai i ka aina me ka na ana o ka manao, Ua hauoli pu nohoi ka manao no kg hiki ana iaia ke hele ma kele huakai. Mv*mua o kona paualio ana mai ma Kawaihae ma ke ahiahi Poaono, ua koi mai oia no ka hoakoakoa ana aku o na lala o koiia ohana ma kona moe niai Ua hoopuka ae oia i keia mau huaolelo; "E kuu nioopuna kuu kaikan>ah-!u\ k*„u-a Uou iwal ia'u, E haalele anu au ia otua ano." E hoomuopopo loa i koia: "E alolia kekaiū i kekalii 1 m wa apau. E aKiha i ko olua mau ohana. E aloha i ko oiua mau hoaloha. ALOHA. Ua uapoi iho la na maka o Makuahine Saffery a moe ilia & i ka moo luxn!o. Pmu Iho li&iiA O Ktw« Ola An».