Ka Hoku o Hawaii, Volume XL, Number 3, 9 May 1945 — NA MEAHOU O KE AO NEI [ARTICLE]

NA MEAHOU O KE AO NEI

LOAA HOU AKU LA HK KAHUA PAAIIAO

1 Ua holke ia maila ka lono no ka 1 loaa ana mai nei o kekahi kahua hoopaahao e ae o na Kelemania ma Belsen, Kelemania i na pua"likoa maialo o Keneiaia Sa Miles C. Dempaey. -

He kahua i ku i ka pelapela a ūa hele nohoi a ku ka maea, q me ka manaonao. Ua loaa ma kahl' o ka 39,000 poe e kamau ana no ke ola ame ka helu ole ia 0 na poe i make. XJa piha nohoi ua kahua ala i n*a ano ma*i like ole, a ua ka ke ahua o na kino make i kanū ole ia, a pela me na ahua lepo kahi i kanu ia ai na poe make. Ua loaa aku nohoi na lua nunui 1 hoolei ia ai na kino make iloko i hele na kino uliuli. Aia pu malaila na keiki-he 500 o l-akou-iwaena o keia poe pio. E hanau ana na pepe malaila i na la apau. Ma, keia mau mea i hoike ia mai, ua hiki ia kakou ke hoomaopopo iho i ke ano ame na hana a ,aa Kelemania. He hoomainoino a he ku i ka lokoino ka lakou mau hana. Nana ole e i ke ola makamae iloko o ke kanaka a ke Akua i hana mai ai. Aole pela na Amelika, he kanu ia na poe e make ana .me ka maikai. E malama a hanai maikai ia -ana na pio. He hoohana ia* na'e hoi na pio, aole na'e he hookikina ia a i ole hoohana ia no na hora loihi o ka la. Ma kekahi mau hoom&lu o kakou nei,'he uku ia na poe pio, no ko lakou hana ana ma na ka,hua hoomalu. Aole no i ka nui loa, aka, ua lawa no ia, no ka mea he loaa na mea maikai apau ia lakou. KA POINO O KA ENEMI E hoike ana kekahi lono kaua mai Europa mai, ma kekahi hooili kaua lewa mawaena o na aoao huiia me na Kelemania, a ua lūku ia he 1720 mau mokulele Kelemania. Mawaho ae o keia huina he 282 mau mokulele enemi i luku ia e na mokulele Amelika o ka mahele kaua ewalu.

Ma na hooili kaua hoi mawaena o na Ameiika ame na Kepani, ua luku ia he 2,200 mau mokulele Kepani mai ka la 18 mai o Malaiei a hiki i Apelila 18.

O ka nui o na enemi i make ma ke kaua o -Okinawa, ua hiki aku ma kahi o ka 9,108 a he 391 i paapio a o ka nui o na Amelika i make he 1,482 he 4,750 i eha a he 1,756 i nalowale.

Ua pae aku ia sa pualikoa Amelika ma kahi mokupuni o le, he 4,000 a i ole he elua mile me ka hapaha mai ka mokupuni aku o Okinawa. Ua kukaia ae nohoi ka radio Tokio no ka hoopiholo a lioopoLno ia ana he 393 mau moku kaua enemi e na mokulele Kepani mai ka la 23 mai o Malaki. Ua hoiko ae na Kepani no ka hoopiholo a hoopoino ia ana he 21 mau moku halihali mokulele, he 35 mati mokukaua, he 55 mau moku kaua* mama ame kekahi mau moku frn»B e ae o ka mahele like ole. Ua hoopiholo ia he 44 m»iu moku Kepani, a ua hoopoino ia 78 mau mpku enemi iloko o iia mahlna mua o ka 1745 nei e ,8» mokuleie o Auseturalia. f Eia na Auseturaha ke hahau inei a hoonee nei ina Kepani mai ke komo ana aku o na lako ai iame kaua ma ko lakou mau wahi L hoomoana nei ka hana aku nei.

PANAI IA MAI Ua hoike «u» o Akimaiala Nimitz oka hopena o hoka\i nwi mal^r g oka Malielo Kam\ o Amolika n\a ka hoololo kaua aaa aku nwluna o Okinawa anio ka «lokupuni Ryuhyu oia i\o ka psfliai ana iv>ai a ua i ka lakou hana ma o k>a hewpiholo he 15 niau mokvjkaua iikaAok nao kohiio r.a moku kaua Amolika nunni «ka, o na mokukaua tuhj olikepu- na mokv» kaua luku auio na ®oku halihali mea kaua, . Ua hoike ia ae ka K v lo

kawalu ana mai o na mokuleie Kepmii ~a hooiei īho i ka iakou mau puka pa-hu maluna o na mokukaua AmeLLka, a o kela mau moku kai hoopiholo ia. Ua pa ma» no kekahi o na mokukaua nunui, a ole nae i nui ko lakou poino, Ma ka aoao nae hoi o na A»nelika, he nui a lehulehu wale o na mokulele Kepani i luku ia i iūki aku maluna o . elua ,tausaiu. o ka nui o na moku Kepani i hoopiholo ia ua oi pakeia loa aku ia i ko Amelika mau moku i poino ai. UA KOMO AikU MALOKO O SES£UNA

Ma na lono i loaa mai ua komo maiia na. puaiikaua Rukini maioko o ke kulaua kauhaie o Berelina, . E iike me na iono i hoīke ,i.§. ae, ya komo mai na Rukini ite eha mile me ka hapa mai ka pa,lena mai o waho «o ua kuianakauhale ia mai ka hikina mai.

Eia nohoi na aupuni huiia o Amelika, Eaeiani, Canada ame Palani ma ke komohana aku. Aole nae hoi lakou i komo aku iioko o Berelina, eiā. nae ke kokoke loa aku la no iiaila. Ua lilo maiia no kekahi mau kauhale ano nui o Keiemania i na aoao huiia. Ua hoomau aku no na mokuleīe 0 na aoao huiia i ka hahau »na 1 .ua.kulanakauhale la me na tausani o na poka pa-hu. . Ma na lono hope mai e hoike ana no ka puni ana a ua kulanakauhale la i ka hoopuni ia e na pualikaua Rukini. Ma ke kukulu hema o Kelehe mau mile helu wale no koe a hui na pualikaua Rukini me na Amelika. I na laua e hui ana ma ka hema, alaila e nee papa aku ana laua a hiki e ke komo . ana i Berelina. Eia nae hoi he kahua akea no ia a laua e neo aku ai, a e kaua aku ana hoi i na enemi e kaua kue mai ana a e kupale ana hoi ia Berelina.

Eia na Kelemania ke paio m-al nei me ka ikaika 1 loaa īa lakou, e paio ana hoi no ka lan&kila ame ka make. j KA POINO O TOmO Eia rio na mokulele nunui o Amelika ke hoomau 'iaaila i ka lakou hahau ana maluna o ke kulanakauhale o Tokio. U*a hoopalaha ia kekahi hapakolu o ua kulanakauhale la, a ua -a ia kekahi mau whi ke ahi, a e ike ia mai ai ka wena ma. kaM o ka 100 mile ka mamao aku.

Ua hoike pu ia mai no ka pa ana aku o ke kahua e ku nei ka hale o ka emepera i na poka pahu a na mokulele Amelika nunui.

LAWELAWE I KA HANA AI KANAKA Mahope iho o ka lilo hou ana mal nei o Guam i na Amelika, aia no maluna o ua wahi mokupruni la kekahi poe Kepani ke pee la ma kahi e loaa ole aku ai i na koa Amelika. Aole nae i noho wale na koa e hoomoana neī pia Guam. Eia no ke makaala nei.

r No ka loaa ple a na meaai ia iakou, aole e hiki. ia lakou ke hoomanawaiiui hou iho, o ka hope ua lawelawe 1 ua hana ai kauaka.

Ua lawelawe lakou i keia hana maluna o kekahi Kepaiu kiwila ame kana keīki <v 12 makahiki.

I kiaohi ua wawa wale i& no, a mahope Sho ua hooiaio ia, mahopo iho o ka haawiplo ai\a m&i o kekalii oia poo a hoike mai i aa mea apau, iniua o kekahi o na aliikoa ma ua mokupuiu la o Guam,

Ua hoike a« o Lukaneia-Ko r\ela j Bernard S. Barron, h« loio no Nu Yoka( a 6 ka poonui hoi ma Guam o ka ninau ho >holokolo ioihaiia koa o koia mau gaahao, |aol« i hooholo tlua pahaa |«uiu kai\alcu o hookolokol ia, ola hoi ho mau pio kaua laua.

Halak> o ke kaiiawai l&liuU he niea pouo o lioiko mua ia ka loho ia. Sepatua, a uo ka moa o Scp&nia ka agona o lapana, No ia kuiuu, aok e hiki ia Ainolika ko hookau koke i ka hoopai mahuia o na i>aahao, Ma kckalti jv.ai\awa ao uei* ua kukaU a'e o Sej.wavia uo kona hoopau aua i Ko mawaena ona aiv.e lapana, inamuli o ka luku walo ia ana o koiua uiau mkaainana n\a x;a aina HUpinok Mo ho moa aia aok no e ku'e īuai o Soiwiia i ko4a

lIOOLELE KAUA NA Ī AKE

i. Ua ioaa mai ia, he iono mai Chungking, Kina, no ka hoolele ana aku la o na pualikoa Pake, aka, mai ka ikaika ioa maluna o na Kepani ma Yiyoung, Uek-ahi o na kahua hoomoana o na Kepani e hoonee aku ai i ;ka lakou hahau ana maluna o Jt,e kahua mokulele o Chihkiang. Ua haiiau maila na Kepani ma kahi o 35 mile ma ke komohapa aku o Paoching a ua hooauhee ia aku me ka luku ia ana he 400 Kepani." Ma na lono mua i hoike ia mai ua hiki aku ma kahi o ka 100,000 mau koa Kepani m-a kekahi mau wahi _o Kina e nee ana no ka hooili kaua ana aku maluna o na kahua mokulele AmeUka.

kakali na aoao huiia U-a hoolele ia x a'e na kukaiolelon radio ana mawaena ona Rukini ame Beretania ma na kahua i paa ole ia e na Kelemania ame na puaii kiai 0.. Mekia , Keneiala Robert Maeon, e hoomakaukau ana e hui aku me na pualikaua Rukini. He ekolu nmnawa a na puali kiai i makaukau ai .e .hoonee aku i ka wa i loaa mai ai ka iono radio, ma kekahi mau wahi ma ka hikina aku o ka, mahele kaua eiwa o na Amelika. Eia na'e ua nalohia koke aku np ia. Ua ioaa mai nae ka iono me ka moakaka loa, mai ka. mahele kaa kaua mai o na Rukini.

Aole na'e i koke ia kahi loaa aku. a.ike kahua o na kaa kaua Rukim- Ua manao ia e halawai aku ap.a keia, mau mahele kekahi wahi. O ka po wale no ka kupono no laua e hui ai.

LADANA—Ua kauoha <a.'e" . o Hitler i kona mau loa e lawelawe i na hana kaua lele malu.' O kana mau kauoha e like me ia .1 loaa mai ai i na ,Beretania 4 e kauoha ana i kona mau pualikoa e hahau aku i na w&hi palupaluna aoao o waho, mahope mai ame na laina kelepona-i, na he mea hiki ma kona e hoomalu nei.

Ua hoike ae oia, i na hiki i na Rukini ke lawelawe ia hana, ua hiki no ia kakou ke,, lawelawe pu ia hana, i a'o ia mai ia kakou e na Rukini i na makahiki 191244.

PAU KE KAUA ANA NO BEREUNA Ma ka Poakoiu o kela pule aku la, Mei 2, i kukala a'e ai o Ilamuku Stalin o Rusia no ka hiolo ana o Berelina. Ua hoomaka ka hoolele kaua ia ana maluna o Berelina mai ka la, 31 o Apelila aku nei. I Ua kukala ia ae ka lono no ka haulepio ana o Berelina ma ka !radlo SEoscow mai me ka hoike : pua ana mai no fca paapio ana Ihe 70,000 mau i ka ;wa i hoomaka ia e homaemae i ua kulanakauhale te.

Ua hoike ae o liamuku Staliu no ka wsuho ana o na Kelemaiiia maloko o Berehna i ka iakou mau inea kaua a ua hoopau i ko lakou kaua kue &n& mai.

O ka haulepio ana maila o Bcrelina ua hīki tuai ia he hookahi pule m&hope ilio o kmia hoopuni ia ana e na pualikaua nmlalo o aa Hamuku 2hukov , ame Kauev.

Ua ttoik« a<? o o Keaeiala \YehbUu£° kokalū i paapio pu ae tu« ka nui o na ko* Kelemania

e ae. Ua haawi ia ka hoailona lanakila mai ke kī ia ana he 24 manawa m-ai na pu he 324 mai.

Ua paapio maila nohoi o Ilamuku Karl Rundolf Gerde von Rundstedt, ka alihikaua Kelemania inua ma ke kah.ua komoh&na. Ua kukala ae oia, "Aole he waiwai o ko Kelemania hoomau ana aku i ke kaua ana."

UA MAKE O lUTLER He nui na lono i wawa ia ae ,no ka make ana o Hitler. Me ka ! hoike a'e a kekahi poe ua make oia mamuli o kona lawe maoli ana no i kona ola ponoi, a he nui wale aku na lono e pili ana i kona make ana. Ma kela mau pule aku nei ua loaa maila no na lono ua make oia. Mahope mai ua loaa mai no ia lono aole oia i make, aka, aia oia maloko o ke kulanakauhale o Berelina, e alakai a e hookele ponoi ana nohoi i kona mau pualigx>a no ka paio ana aku i ka enemi. Aole i hiki ke hooiaiO ia ia mau lono i kinohi.

| Mahope mai ua loaa moi ka ;lcaio ma o ka radio Hamburg no iko HiU«r make ana a ua kaa aku ka hookele ana i na inahele i ka'ua Kelemania malalo. o Akimai lala Doenitz.

Ua hoike pu ae nohoi o Peresidena Aruman o Amelika, ua make o Hitler ma o kona lawe ana i kona ola ponoi.

Ua hoike pu ae oia no ka make pu ana o Kuhina Goebbels, ma o kona lawe ana no i kona oia ponoi.

Ua hoike pu ae o Pereaidena Truman t ua loaa mai iaia ka lono no ka make ana o Hitler mai kekahi poe. mai ana i hilinai ai a i hiki ke hooiaio mai i keia mea.

Mamuli o ka, apa mai nei o Berelina. ua haawipio nuula na alihikaua Kelemania me ko lakou mau pualikaua maloko o na aupuni liilii e like ,me Belegiuma, Halani ame.penxnark.

Ma Ikalia hoi, ua haawipio e mai na Kelemania raa ia aupuni. a. ua hoohuii aku ia na aupuni iiuiia i ko lakou mau. pualikaua jno Auseturia ame. Yugoslavia. { Aia ma kahi e aneaue ano, i ka .liookahi miliona mau koa KeleI mania i haawipio maila i na aoao Ihuiiia ma Ikalia. | HAWAL IA KJE KAHUA | MOKULELE ; Ua hahau ia k.e kahua mokulele jnui o lapana, oia hoi ke kahua j o Atsugi, he 15 mile ma ka hema .aku o Tokio kai hahau ia e na I mokulele Amelika o ka mahele P-51, i lele ak\i mai ke Kahua a |ku o Iwo Jima a o ka mua hoi 'o ka lakou hahau ana i Tokio.

He kanawalu-kumamah a niau mokulele Kepani i luku ia a i ole hoopoino ia paha. Ua hiki aku !a ka nui o na mokulele P-51 i ka 132 maluna o ka inojkupuni o Honsliu i huiia u\e na mokulele i hoopoim) ia e na mokulele B-29.

j Ua hookahaha ia aku nA Kepai ai, o kekahi o lakou ua loaa aku {e p&ani kinipopo upena ana ma ike kahua mokulele, me ka nana ;ana ae i ka lele ana aku o na jmokulele Amelika me ka haahaa jloa, a lukuia he 21 mau j 2S mau ntt&ukfe) luiku ia. He elua mau nwku ukaenemi i hoopoino ia,