Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 4, 17 October 1861 — NO KA HOKU O KA PAKIPIKA. HE KAAO. [ARTICLE]

NO KA HOKU O KA PAKIPIKA.

HE KAAO.

O ka moolelo a kakou e olelo nei, he Kaao no ia i hoomaka ia i ka makahiki 3,865, o ke ano nei, a penei ka hoomaka ana. Iloko o kekahi kulanakauhale hanohano o kekahi aupuni, e noho ana kekahi alii wahine, a o kana hana o ka hai i na mea hou, o ka hoonaauao i kona poe kanaka ma na kaao, a me na moolelo o na wahi e ae o ke ao nei, a me ko kela ao hoi. I kekahi wa, ua hanau ua alii wahine nei i kekahi keiki, a he keiki maikai loa kona mau helehelena i ka nana ana, e oi ana i ka poe a pau ana i hanau mamua, a ua kauia maluna o kona poo he hoailona o kekahi malamala ma ke ao uli, a o kona aahu e uhi ana i kona ili, o na ale no ia o kekahi moana nui e popoi ana ma kona mau aoao a pau, a o na kukuna malamalama a o kona hoailona ma kona poo, hoomalamalama ae la oia i ke kino a pau o ua keiki, a he lua ole kona nani i ko ka poe a pau i hanau like me ia. Mamua o kona hanau ana, mokuhana ae la kekahi o kona poe kahu me ka manao e hoopio i ke ola o ke keiki e hanau mai ana, a kuee iho la lakou, a lilo ae la i elua ohana e kue i ke ola o ke keiki e ai waiu ana. Huli ae la kekahi hapa o na kahu o ua keiki nei, a hoolilo ae la i kekahi keiki a ka hoahanau o ke alii wahine i hanai na lakou, a hoolaha ae la iloko o ke aupuni a pau, oia ke keiki alii ma ka hakahaka o ka mea i hanau mua ia mai, a hoino ae la i ka hanau mua, no ka makau o puka mai kana hana pono ole; no ka mea, o ka nui o na kahu o ua keiki la, he poe pono ole, (wahi a ka poe kue mai,) a e aoia auanei ke keiki alii i na mea ano ino, a pono ole hoi. Nolaila, huli lokahi ae la lakou, a hoohui ae la ia lakou me ka poe "kuhikuhi puu one," o lakou hoi kekahi poe kiekie o ke aupuni, a he nui loa ka lakou poe haumana ma kela wahi keia wahi o ke aupuni a pau, a hoomaka ae la lakou e kue i ke ola o ka mea i hanau ia mai i alii, kukala aku la imua o na haumana a lakou, "Mai hookauwa oukou; a mai hanai, a mai hookipa hoi i ka mea i hanau iho nei i alii iloko o keia mau la ma ko oukou wahi, ina hana oukou pela, e hookaawale ia oukou mai ka oihana kaula aku. O ka kakou hanai, he maikai no ia, a nani hoi, e like ana ko laua ano, a me ko laua kiekie; aka, o ka kakou alii he hanohano no ia, a ua hoonani ia oia e kona mau hoailona hanohano, oia hoi ke kii o kekahi holoholona, a me ke kii o kekahi mea holo ma ke kai, oia ka kakou alii, a e malama'ku oukou ia ia." Oiai lakou e kukala ana pela, lohe ae la na kahu o ke keiki mua, a pono ole ko lakou manao, a hooikaika loa iho la lakou i mea e mau ai ke ola o ke 'lii a lakou e hanai ana, a hele kino iho lakou me ke 'lii no a lakou ia wahi aku, ia wahi aku o ke kulanakauhale alii, e hai ana i kana hana, a me kona ano hoi, a apo koke mai la ko ke kulanakauhale alii me ke kanalua ole, a lanakila iho la ua keiki alii nei, e oi ana imua o kona hoa i hanau pu ia mai; aka, ma na wahi kuaaina o ke aupuni, aole i lohe ia mai kona moolelo; no ka mea, aole pau kona kaahele ana i ke aupuni a pau. I ka lua o na puni makahiki o ua mau keiki alii la, a i kekahi la nui; hookahakaha ae la laua iloko o ke kulanakauhale, e hoike ana ia laua iho imua o na kanaka a me na 'lii o ua aupuni la, a nui loa ka pioloke o ke kulanakauhale no laua; no ka mea, ua kue ka maikai o kekahi i kekahi, a ma ia la no hoi i hoomaka'i laua e kamailio pu, he maka no he maka. Pane mai la ke keiki muli i ka mua, penei: Muli. E kuu kaikuaana, (wahi a ka muli) he la maikai loa keia o ko kaua halawai ana, no ka mea, ua kalae loa ka lani, aole hoi he ua; aka, ua lai loa ke kulanakauhale, ua lohe ia hoi ka leo o na manu, a ke moani mai nei ke ala o na pua, a ke holo nei na 'lii a me ka poe hanohano maluna o na kaa, a me na lio, a ke kahiko mai la na moku i ko lakou mau hae e kapalili maikai ana iloko o ke aheahe malie, a o kaua hoi ua lai ka hele ana; no ka mea, ua nui no hoi ka poe e makaikai mai ana, a ke lohe nei au i ka hipahipa huro ana o ke kulanakauhale, a me na mele lealea a na kaikamahine e mele mai ana no kaua, nolaila, ua lele ka hauli o ko'u manao i ka olioli no kaua i keia la. Aka hoi, ua nui ko'u kaumaha nou e kuu hoahanau no keia la olioli. Mua. E kuu kaikaina aloha, heaha la ka mea e kaumaha'i kou manao no'u iloko o keia la maikai, oiai e hauoli ana ko ke kulanakauhale no kaua, a o keia la hoi he la laelae no ia, aole hoi i huna ia ka maka o ka la, i ka puka ana'e ma ka hikina? Muli. E kuu kaikuaana, aole ka oe i lohe i ka olelo a kuu poe kahu i kukala'i iloko o na heiau o lakou i keia mau la i hala ae nei, e hai ana, ina i ike ia oe ma ko lakou wahi i noho ai, a ma kahi a lakou o hoomoana ana, he oiaio, e make ana oe? Mua. E ke kaikaina! Aole au i lohe; aka, pomaikai au ia oe i keia la. Pela hoi

e ike ia'i oe he hoahanau i ka la pilikia; no ka mea, ke hoike e mai nei oe i ka hana a ko poe kahu apiki, kahaha! Weliweli wale!! Kainoa hoi, he poe maikai ou kahu! Aole ka!! O ka hana iho la no ia a ke ino, o ka pepehi i ole e puka ae ka pulapula alii, akahi poe kahu o kou! O ke aha la ko'u hewa a lakou i olelo ai e make au? Ua kue anei au ia lakou, a i ole ia, ua lawe wale hoi i kekahi e ko lakou waihona a me ko lakou waiwai hoi? Muli. Aole no ia mea ko lakou ohumu ana e make oe ma ko lakou wahi; aka, no ko lakou lohe ana, ua ao nui kou poe kahu ia oe ma na kaao a me na moolelo o kanaka, a ua lohe lakou ia oe, he 'lii puni mele oe a o kau hana ia e ao nei i na keiki opiopio, o ko kaua lahui, a he mea keia no lakou e poino ai, nolaila, ua lokahi ka manao o kuu poe kahu e make oe i kou wa opiopio, o nui ae auanei oe a oi loa'ku ka hewa o kau hana i ko ka mua. Mua. Pehea ko lakou manao ia oe? Aole anei o lakou huhu ia oe i keia wa no kau ao ana ia mea, a me kau hai ana mamua aku nei o kau hana no hoi ia, o ke kaao o ka moolelo o kanaka, o ka hai aku hoi i na mea hou, a me ke ao aku hoi i ka lahui ma ka mea e pomaikai ai ko lakou noho ana? Muli. Aole o lakou huhu ia'u, he punahele loa au ia lakou. O na mea pono wale no anei ka'u e hana'i, aole o na mea hewa, nolaila e inaina lakou ia oe, a makemake ai ia'u. Mua. Ke kahaha loa nei au i ko poe kahu, me ka hilinai ma ko'u poe iho, no ka mea, aole o lakou ohumu e make oe; aka, he makemake no lakou ia oe, e like me ko lakou makemake ia'u. Kainoa hoi e ahewa ana lakou ia oe i ko olelo ino ana i kekahi luna o ko'u poe kahu, aole ka! E apono ia ana no ka oe ia mea. He poe puni ahewa hoi. Heaha la hoi ka mea i makemake ai ia oe? Muli. Eia ko lakou mea i makeamke ai ia'ū, o ko'u hai e ana o na mea pono wale no ko'u makemake, aole o na mea pono ole, e like me kau oihana o ke kukahekahe ma na kaao kahiko, a me mna mele a ka poe kahiko i haku ai, a e lilo auanei ia mea i kumu laau @@@@@ @ @@@@@@@ @@ lahui kanaka @@ laila i makemake ai lakou e kiola ia oe iloko o ka lua hohonu i poino ai oe ilaila. Mua. Ea ! e ka hoahanau, o na kaao hea la, a me na mele hea hoi a'u i hai ai kai hewa, a lilo ia i kumu e make ai ka lahui? Ina o na kaao o na kupuna alii o'u i noho ai i na makahiki he tausani a oi ae, a i na hoi no na mele a'u i olioli ai mamua 'ku nei, aole o'u manao e pilikia ana ka lahui ilaila. No ka mea, ua noi ia mai kakou ilaila, aole e hahai ia lakou, a hoomahui i ka lakou hana ana, a ma kahi mau olelo o na kaao au i olelo ai ua pomaikai no ka lahui ilaila, a pela no na mele a ka poe kahiko, ua waiwai no kakou ilaila, iloko o na mele, he mau huaolelo i oleloia e kakou i keia wa, ua olelo ia no e ka poe kahiko, nolaila, aole o'u manao he kumu ia e poino ai ka lahui. A ma ka moolelo hea la i poino ai ka lahui ia'u? Muli. Ka inoa no hoi ma ia mau mea no au i olelo ai, e manao ana ka oe ma ka mea hea? Ua makau ko'u poe i kau mau hana o nui loa aku auanei kou hoopunipuni, a me kou hoowalewale ana a lilo ia i mea e make nui ai na kino, a me na uhane, o ka lahuikanaka, nolaila, i makemake ole ai ko'u poe ia oe i keia wa, a mahope aku hoi, a oia la i lohe oe! Mua. Kupanaha maoli ke ano e o ka manao o kou poe. Ma ka mea hea e pomaikai ai ka lahui? Aole anei ma ka hoonaauao ana ia lakou ma na mele, a me na moolelo o na kanaka kahiko i make mamua'ku o kakou? Aole anei o kakou hoopaa i na mele o kekahi Alii kahiko o ka Iseraela, me na moolelo hoi o na lahuikanaka a ke Akua i luku ai no ko lakou hewa? Ua make anei ka lahui nana i malama ia mea? A pehea hoi keia? Ke olelo nei hoi au i ka moolelo o ko kakou lahui, me ka hai aku hoi i ko lakou ano o ka noho ana i ke au kahiko, a me ka wahahee no e pili ana i ko lakou moolelo? Ua hewa anei ka mea hai? A i na hoi ua hewa au, ke olelo nei hoi au, ua oi loa aku oe. No ka mea, hoomaka no oe e hai i kau hana o kou hoomaka no ia i ke kuamuamu i kekahi o ko'u poe kauwa nana e malama nei ia'u, a wahahee pu mai no oe, olelo oe, o na mea oiaio wale no kau e olelo ai, aole o na mea pono ole. Pehea hoi keia, he pono no ka olelo ino ia oe, a me kou poe kahu? Muli. Aole manao nui o ko'u poe kahu ma ia mea, no ka mea, ua apono ia mai no au e lakou ia wa a'u i olelo ai ia lakou i ka moolelo o kekahi o kau poe kauwa, aka, no ka nui no o ka poe pono e ao ana ia'u nolaila, ua lilo no ia mau olelo ino au i mea ole, aole no hoi e hoomanaoia ma keia hope aku A no ka lehulehu loa o ka poe hewa i waena o kou mau kahu, nolaila, ua hoopailua ia oe, haumia no oe a haumia pu me kou poe. Mua. Aole no oe e kupono ke noho pu kaua i ke ao nei, e aho no oe ke hoi iloko o ka Paredaiso i kahi o ka maikai loa, o hooopi-

likia ia auanei oe e ka moolelo o kanaka, a me na mele hoi, a me na moolelo o ke ao nei, no ka mea o ka makemake nui no ia o kou mau kahu o kou hemolele loa mamuli oe haumia ke noho pu kaua. No ka mea, o ka poe a pau i haumia o ka wahine, aole hookahi o lakou i pono, nolaila o oe a me kou poe kahu e hoi i Paredaiso i ka honua o ka hewa ole, no ka mea he au hewa keia. A owau hoi a me ko'u poe kahu e noho no makou i ke ao nei. Muli. Aole paha pono oia olelo au, no ka mea, ke olelo ino nei oe ia'u, a me ko'u poe, ina pela, e aho e pau na olelo kike o kaua, a ke kipaku mai nei hoi oe ia'u.', A o ko laua hoi no ia, e nana ana ia laua iho,a me na kahiko o laua. G.K. (Aole i pau)