Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 12, 12 December 1861 — Page 2
OLELO HOOLAHA.
E kohoia ana na Lunamakaainana, no ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, ma kela Apana koho, keia Apana koho, iloko o keia Aupuni, ma ka Poakahi mua o Ianuari, e hiki mai ana.
Ma ka Mokupuni o Oahu, ua hoonohoia na wahi i oleloia malalo nei, no ke koho ana, penei:—
Ma ka Apana Koho 1. Ma ka Hale Hookolokolo hou, ma Honolulu.
Ma ka Apana Koho 2. Ma ka Hale Kula, ma Honouliuli, i Ewa, a me ka Hale Kula, ma Pokai, i Waianae.
Ma ka Apana Koho 3. Ma ka Hale Kula e kokoke ana i ka Hale Pule hoole pope, ma Waialua.
Ma ka Apana Koho 4. Ma ka Hale Kula ma Hauual, Koolauloa.
Ma ka Apana Koho 5. Ma ka Hale Kula ma Kaneohe, e kokoke ana i ka Hale Pule hoole pope.
Ma na Mokupuni o Hawaii, Maui, Molokai, Kauai, Lanai, a me Niihau, ma na wahi i kohoia'i na Lunamakaainana, no ke kau Ahaolelo o ka makahiki 1860.
L. KAMEHAMEHA.
Kuhina Kalaiaina.
Oihana Kalaiaina, Nov. 29, 1861.
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, DEKEMABA 12, 1861.
Ua palapala pinepine mai ia makou no ke Kanawai i hooholoia i ka la 24 o Augate 1860, i kapaia he "Kanawai e hooemi i na mai ino i laha ai mamuli o ka hookamakama; a no ka hoomaopopo ole, o ka poe nanana i palapala mai, i ke ano a me ka pono o na kanawai nei, nolaila, ua lana ko makou manao e kamakamailio iki aku no ia mea, malia paha e kaakaa auanei na maka o lakou, a hoopau ia hoi ka ike powehiwehi i ka pa ana mai o na kukuna malamalama o keia nupepa. Ua ike no makou he mea ane hiki ole ke hoohuli ae i ke au o ka manao ana o kekahi kanaka ina e kue mai oia i ko hai; aka, ke ake nei makou e heluheluia no keia mau manao ma ke ano noonoo, me ke kaupauna pololei o ke ano, a ma ke kahua i loaa ai, ma ia noonoo ana, malaila no e kukuli ai ka manao paa.
Eia mai ke poo o ke kanawai i oleloia maluna, penei ; "He kanawai e hooemi i na mai ino i laha ai mamuli o ka hookamakama." Ua oleloia e kekahi poe he mea keia e ae ai i ka hookamakama, aole nae he hiki ia lakou ke kuhikuhi mai i na huaolelo e olelo ana pela; a ua kapae mau hoi lakou i na huaolelo "e hooemi i na mai ino," i mea e holo ai ko lakou manao a e poalo ai hoi i na maka o ka lehulehu. Heaha la auanei ke kumu i hoole ai lakou i ke ano maoli, o ke kanawai, oia hoi ka hooemi ana o kela mai ino aai e make nui nei ka lahui Hawaii? Aole no i akaka iki. Ke hai aku nei no hoi makou, aole no i hoopauia na kanawai e hoopai ana i ka moekolohe a me ka hookamakama, ke mu mai nei no; a nolaila, ina e hoopiiia kekahi o keia poe wahine hookamakama i lawe i ka palapala, no ka hana lapuwale a me ke kuewa, aole no e pakele lakou ke hoahewaia mai. Aka, mamuli o na kanawai kahiko, aole no e hiki i na makai ke komo wale iloko o na hale kahi i noho ai na wahine hookamakama me ka palapala hopu ole, a me ka hele ole imua o ka Lunakanawai me ka hoohiki iho, ua hewa ka mea i hoopiiia. Nolaila, aole no i hoomalu keia kahawai i ka hookamakama; ua hoowahawaha no, no ka mea, ua kuniia keia poe wahine i ka hoailona o ka haumia, a ua noho mau lakou malalo o na Makai, a ua hanaia kekahi mau rula no ko lakou hoomalu ana, oiai mamua, ua hele no lakou mamuli o ko lakou makemake iho, me ka hoolaha ae o ka mai ahulau, a me ka make mainoino ma na wahi a pau a lakou i hele ai. A i mea e hooemi ai i keia mai a me ka make nui ai o ko Hawaii lahuikanaka, ua hooholo ia keia kanawai. O aha la ke ola, a mahuahua keia lahui? O aha la ke hoola mua ia na ke kino a mahope e hoala na uhane? He pono anei e waiho wale ka poe hewa i loohia i ka mai a make ke kino, a make pu me ia ka uhane? Kuhi makou, o ke aloha ka mea nui ; a, aole anei i hookonokono ia mai kakou e ke aloha e kokua i ka poe pilikia, a mai hoi, me ka ninau ole aku i ka mea i hoopilikia mai ai? E heluhelu hou oukou i ka mooolelo no ke kanaka o Samaria, me ke kaukau pono iho iloko o ka manao, malama paha e loaa ana na loina e hooakea ai i ko oukou aloha i kanaka.
Mai kuhihewa oukou, ua pau ke kanawai e hoopai ana i ka moekolohe ma Honolulu nei. Ina e hoopii ia kekahi a ku ka hewa e hoopai ia no e like me ka mea mau. He pono nae i ka poe naaupo ke heluhelu i na nupepa, kahi i paiia na kanawai, no ka mea, he lohe wale paha ko lakou mamua.
Mamua, ua nui na kanawai i hooholoia, e papa ana i ka moekolohe a me ka hookamakama, me ka hoouku a me ka hoopaa ana iloko o ka hale paahao, aole nae i hoopauia. A no ka ike maopopo lea o ke aupuni he mea hiki ole ke kinai loa ia ino, nolaila, huli iho la ia i ka mea e maha ai, a e hoemi ai i na mai ino i laha ae mamuli o keia mea lapuwale. Mahea ka ae ana o ka hookamakama ma keia hana? E hookaokoa aku oukou i ke kuhihewa mai a oukou aku, a e noonoo me ka manao kuokoa, a i ko makou manao, e ae nui auanei oukou i ke ku, ka mio maikai me ka pono o keia kanawai e pomaikai nei i keia lahui. * *
Manao.
Hookahi manao a hookahi no makemake o na kanaka a pau malalo o ka Moi, mai ka poe hoohiki Kristiano no ke Akua a i ka poe hoohiki ole.
Ua makemake like lakou i ka maluhia o ke ola o ke kino, i ka waiwai, i ka noho oluolu, a me na pomaikai a pau o keia ola ana.Ua hui like lakou e kokua i na mea e pomaikai ai ka maluhia o ka noho ana ma keia ao. Aole lakou a pau i make make e hana i na mea e poino ai ke ola ana ma keia ao. Ua kue like ko lakou manao; a imi koke no i ka mea e pio ai ia poino.
Ua noho like lakou a pau malalo o ka hoomalu ana o ke Akua i ko lakou ola. Ua koho oia i kekahi i alii a i poo nana e hoomalu like i ko lakou noho ana. E hoolohe ia ia a e malama i kana olelo.
O ka poe hoohiki i ke akua e malama i kona aupuni uhane ma ka naau, no ka mea o Kristo Iesu, ma ka inoa o Kristiano, ua kau like maluna o lakou na olelo hoomalu "aupuni alii Kristiano."
Ma na mea e pili ana i ka hoomalu i ke ola o ke kino, ka waiwai, a me ka pono o ka noho ana, na ke alii no ia. Ua pili no kana hoomalu i ke kokua ana i ka mea e pono ai ka makemake o ke Akua no kona aupuni uhane ma ka honua nei. O ka malu o ke ola o ke kino, oia ka hana i pili, a me na pomaikai e ae i ku ilaila. Aole nae ana hana no na oihana hoohiki o ka hoomana. No ka poe ia ia ka malama o ia oihana ia mau mea.
No ka hookaokoa, hookapae, hoopahaohao, hoowahawaha a me ka hoomakae o ka poe i waeia ma ka hoohiki i poe haipule no ke Akua, e pale ana i ko lakou poe hanauna ma ke kino, malalo o ka malu Kristiano o ka Moi ; nolaila, he pono paha ke hoakaka uuku malaila, no ka manao o ke Akua i ka poe hoohiki a me ka hoohiki ole.
Mai kinohi mai o ka honua a i ke kaiakahinalii, aole ke Akua i wae i poe kanaka ponoi nona ma ka honua nei, e aoia i ka mea ana e makemake ai. He poe uuku wale no i makana ia e ia. No ka haumia a me ka hewa o Adamu i ka mea o Satana paha.
Hiki ia Aberahama, kohoia oia i lahuikanaka no ke Akua. He kanaka hoomanakii kela no ka Hebera. O Isaaka kana keiki, a o Iakobo kana moopuna. Ao aku ke Akua ia lakou i ka oihana kahuna, ana i makemake ai.
Ma ka puhaka o Iakobo, lehulehu na mamo a Iseraela ma Aigupita; miliona a keu paha lakou, kane, ka wahine me kamalii. Ua poina lakou i ke Akua o ko lakou poe kupuna, a makaukau ke Akua e lawe ia lakou, kena ae la oia e hooluhiluhi i ua Iseraela nei, i mea e hoopupu ole ai ke kono aku e hele i ka pule ma ka luakini o ke Akua ma Sinai iloko o ka waonahele.
Na Mose i kohoia e ke Akua i Kaula, i kii a alakai i ka Isaraela mai ka lima o Parao, ma ke Kai Ula a i ka Waonahele o Sinai, e hoihoi ia lakou i ka aina ana i hoohiki ai no lakou, ma Kanaana. Ma ka mauna ka luakini hoano o ke Akua. Malaila ke Akua i kona Paredaiso, a hoike i kona nani i ka Iseraela. Poai puni lakou i ka luakini malalo ae o ka puu. Loihi ko lakou noho ana malaila, kela waoakua kanaka ole. Kokoke kanaha na makahiki ka noho ana ilaila, a puni i ke komo ana.
Ma ke ala hele kokoke Kai Ula ole, ekolu la hele mama paha; a ma ka hele mama o ke ala Kai Ula, he anahulu paha.
Heaha ka hana a keia poe o ka noho ana ilaila? Malaila ka hookumu kino ana o ka Ekalesia no ko ke akua Aupuni ma ka naau. O ka mea i kapaia o Iesu i hope loa nei, o Kristo hoi ia. Oia ka mea nana i hookumu i kona Ekalesia malaila. Pau loa lakou i ka pipi ia. Malaila i hanaia'i na kauoha a pau no na oihana kahuna o ka Ekalesia i manaoia e ia e hoopuka ai mahope.
Malaila i kakauia'i ka moolelo o ka honua a me na lahui kanaka kahiko i pau aku mamua; malaila i kukalaia na kanawai umi o ke Akua, a paa i ke kakauia he nui na mea aikapu o lakou i kauia. He mau mea hoailona wale no nae, no ka hiki kino ana mai o Kristo.
A pau keia mau mea, ua helelei ma ka waonahele ka nui o lakou. O na keiki i hanau ma ka nahelehele, o lakou ka i komo i ka aina hoohiki kauohaia, me elua i hehi i ka lepo Aigupita.
Ke ike nei kakou, ua ulu ia mamo a hiki i ka wa i puka kino ai o Kristo, i kapaia ma ke kino kanaka o Iesu. He poe Judaio lakou. No lakou i hele mai ai o Iesu. Hoohewahewa kona poe kanaka ponoi, alaila kapae ia lakou e kali i ka manawa. Huli mai o Iesu a nana i na lahui i haalele ia, no kela mea ii kahiko. Na Kristo ia hana.
Hoonoa ae la ia i na mea aikapu o ke kanawai no ke kauoha kahiko. Huikala ae la oia ia mau mea a pau, a kapa iho la, ka olelo no ke kauoha hou o ka Ekalesia.
Ua hiki mai kela hoomana. Oia kela a me keia hoomana Kristiano, e hooiaio ana o Iesu Kristo ke Akua, a e hoomana ia ia wale no, aole ka mea e ae.
No ka noho ana o ko ke Akua Aupuni ma ka honua nei iloko o ka naau o na kanaka hoohiki Ekalesia, malaila i kue nui ia mai keia pepa me ke kapa mai he pepa pupuka.
Nolaila, e pono e nana i ka manao o ke Akua no ke kanaka a me kona Ekalesia.
He kino ko ke kanaka, a ua hookomo oia i ka uhane iloko a ku mai la ke kanaka. Aole e pono ke kino wale no me ka uhane ole; aole ia e kapaia he kanaka, aka, he kupapau a he lepo no. Aole hoi e pono ka uhane oia wale iho no, me ke kino ole, aole no ia e kapaia he kanaka, aka, he lapu paha, a heaha la. Aole no he uhane i hoea mai i ke ao nei me ke kino ole, ke ole ia na ka wai a me ka uhane.
Ua maopopo ia ma ka hanau keiki ana. I hanauia ke keiki mai ka opu mai, a ike pono ia, aohe ka uhane ola iloko, kapaia kela, he hanau oili wale, aole uhane ola i komo i kona hemo ana. He lepo no ia, a e kanu ia 'ku.
Aole kakou i ike he uhane kekahi i hele mai e noho a e launa pu me kanaka me ke kino ole. Nolaila, he okoa ka noho ana o na uhane kino kanaka, i ko na uhane kino ano lani, a me na daimonio.
Eia kekahi: Ua hana ke Akua i wahi honua palahalaha maikai no ke kino o ke kanaka e noho ai, e ku, a e hele, e hana e like me kona makemake. Ua hoikeia i ke kanaka na mea a pau o ke Akua, e hiki ai ia ia ke noonoo, a ke ike aku i ke Akua i kona mea nana i hana, a hoonani aku ia ia. Nolaila na mea maikai e olioli ai, a me na mea ino e weliweli ai a makau iho. E olioli ana ke kino kanaka i ka pomaikai i kekahi manawa, a he ehaeha a me ke kaumaha i kekahi wa. A o ka hope iho, he make no. Makamake o ke kino e maopopo ai ia ia ka pomaikai io o kana hana ana ma keia ao. Ua makemake ke Akua i keia hana akea, aole i ka hoopilimeaai wale.
Make elemakule palupalu maoli kekahi kino. O ka nui wale, no na mea ino i waihoia i ke ao nei i mea e make ai, e like me ka mai, ka makokoko, a me na mea like o ia ano. He mau make okipu wale no ia me ka pau ole o ka manawa. No ka hemahema kekahi o ka malama ana.
Ina i nana ke kanaka i na mea i hanaia e ke Akua, ka honua, na wai oluna a me lalo, ka la, ka mahina, na hoku, me kolaila mea a pau, a me ke ano o ke kanaka, alaila, e aoia auanei ke kanaka e ke Akua, e hoomaopopo i kona manao i hana ai ia mau mea, a me ke kanaka ana i hoonoho ai i haku maluna o ia mau mea a pau.
Alaila, puka hou mai no ka manao, ua hanaia keia mau mea, i hoonani aku no ke kanaka i ke Akua. Ua hoike mai ke Akua ia ia iho ma na mea mana i hanaia e ia me ka leo ole, me he leo maoli la e kamailio mai ana.
Ua waiho ke Akua i ka uhane iloko o ke kino i mea e pali ai i ka makau weliweli, o mihi auanei no ka makau i ka make a me ka huhu maoli o ke Akua. Aole i kupono ia hana i ka makemake o ke Akua. Nolaila ka pale i ka maka o ka uhane i ka lepo. Pela no ko ka wehe i ka puka o ka lani. Aole e pono e ike ke kanaka ia mea. Aole ia e lilo i kuleana nona iloko o ka lani. Aole makemake ke Akua e imi ia ia me ka hoopilimeaai wale, no ka makau i ka make a me ka ike e i ko ka lani pomaikai. Ua hoopailua ia kela mau mea elua.
Eia ka mea maopopo o ke kino a me ka uhane. I nana aku ke kanaka i ke Akua maloko o ka hooiaio i keia mau mea kupanaha, me ka ike pohihihi ia ia iloko o ka poeleele a me ka pouli ; nolaila koho oia i aupuni uhane nona maloko o ka hohonu o ka naau kina a me ka pouli o ke kanaka. Ma ke kupono ole, e kupono mau ai ke kanaka i ka maikai, aohe ana mea e hoahewa wale ai.
Nolaila, ua hoolakolako ke Akua i na mea a pau e kupono ai ke kanaka ke hele i ona la. Aole oia e makemake e oluolu wale ke kanaka me ka hoopunaheleia me na mea maikai i haawiia e ia. Me ka ehaeha a me ka pilikia e hiki ai e launa me ia. "Aia eha ia pomaikai." A nui ka hewa, ku i "ke kala." "Aohe kahuna lapaau no ka mai ole." "Aia kupono ole ke kanaka, loaa ke kupono mau."
Ua hoomalu ia na daimonio i hoike ole mai lakou i ka mea weliweli a me ka mea nani a ke Akua. Ua pau ia hana i kinohi imua o Adamu. He pahikaua wakawaka oi loa me ke ahi lani, ka mea nana e hoomalu nei.
Ua hoonohoia ka uhane kanaka ma kahi waenakonu o ke Aupuni, ma ka palena o ko ka lani a me ko ka po. Pela ma ka hoohalike ana o ka Palapala Hemolele, no ko kanaka manao, i kupono ai ka hoakaka ana no ko ke ao nei. Ua like na mea hoike oluna me ko lalo nei. Hookahi no ia. Eia kekahi: Hoailona ka maamaama o ka la i ke ao, no ke Aupuni o ka lani i oleloia. Hoailona ka po, no ke Aupuni o ka pouli me ka po. He mea noonoo no ia no ke kanaka.
Ua kaulike na mea i waihoia maanei. He mau mea oluolu no ke kino, a me ka uhane; mea hoehaehaia a me ka pokole o keia ola ana. He mau hoailona hoao no ia na ke Akua e ike i ka mea o Kristo. Aole i manaoia ka wela nui a me ke anu loa, no ko ke kanaka palupalu. Aka, ina i puka maloko o ia mau mea elua ka ikaika o ka uhane, he wela loa paha; a i ole ia, he anu loa paha. Malaila ka olioli o ka mea hale.
Eia no kekahi. Mahope o ka haule ana o Satana mai ke Aupuni mai, i hoike no ka mea kamahao o ke Kristo a ke Akua, hana iho la ke Akua i ka honua i wahi noho hoomaemae no na uhane kanaka e imi i ka mea pohihihi o Kristo Iesu, i ahahookolokolo a ninaninau no ka pono o ke Akua. Ma ka honua nei no na pono a pau e pono ai ka lani a me ko ka po. No ka po ka hapanui o na uhane a pau o ke ao nei.
No ka manao o ka poe hoohiki, e hoopaewaewa i ka noho like ana o na kanaka a pau, malalo o ka malu o ke Akua ma keia ao, ma na wahi a pau i hiki aku ai ka inoa a Iesu Kristo, aole i manao ka lehulehu o na kanaka o ka Moi a me kekahi poe hoohiki e ae o ia ano, he mea pono ka hana ana pela o na inoa Keristiano i noho malalo o ka malu o ke Aupuni.
Ma ka la 6 o Dekemaba nei, hora 12 o ke awakea, ua halawai kekahi o na makaainana no ke kulanakauhale o Lahaina maloko o ka Hale hookolokolo, e like me ka olelo i hoolahaia mamua iho; a ua kohoia o M. Kenui i Luna hoomalu, a o William ap Jones Esq. i Kakauolelo.
Nui no ka hoopaapaa a me ke kamailio ana no na Lunamakaainana o ia Apana, a no ka hiki ole ke loaa ka manao like, nolaila, ua kohoia i mau Komite, a na lakou e wae i mau inoa kupono e kohoia, a hoike mai i ka Aha halawai, nolaila, ua kohoia o C. S. Bartow, Mr. Napaepae a me Kaauamo, a ua hoike mai ua Komite la i mau inoa kupono e kohoia noloko oia poe, eia na inoa.
JOHN, BAKER, Esq.
HANEMO,
J. H. KAIHEEKAI,
AHOLO,
J. W. H. KAUWAHI,
Ma ka ninau ana i ko ka hale a pau, aole loaa ka mea hookahi ma ke kaulima ana, aka, o J. W. H. Kauwahi, ua hoole mua mai no oia mamua o ka ninau ana nona. No ka like ole o ka manao o ka halawai, nolaila ua hooholoia ma ke noi a P. H. Treadway, Esq. e balota ia, a nolaila, ua balota ia, a penei ka balota ana.
John Baker 18, Baldwin 17, J. H. Kaiheekai 16, Hanemo 14, J. D Kahookano 4, Aholo 2, Bond, &c., 1 pakahi.
Mahope oia manawa, ua maopopo o Mr. Baker & D. D. Baldwin na Luna; a ua nonoi ia e hai mai i na manao.
Na E. P. Bond na ninau i ua mau Luna la, a eia na ninau.
1. Pehea la ko olua manao, ina hele olua i ka ahaolelo, e ae no anei olua o hoonoa i ke kuai ana o ka rama i na kanaka maoli.
Pane.—Hoole mai laua.
2. Manao anei olua e pono no ke aeia ke puhi rama ana.
John Baker.—Manao au he kumu manao kupono no ia e noonooia e ka Ahaolelo, no ka mea, ke inu nei kakou i na rama no na aina e, aole nae like me ka rama e hanaia ma keia aupuni, a he kumu waiwai kalepa no ia; aole nae pono ke hoonoa wale, e hanaia no malalo o ka hoomalu ana a ke aupuni.
Hoole loa o D. D. Baldwin, aole oia e ae iki.
3. Pehea ko olua manao i ka auhau waiwai e hoopau paha, a e hoolilo ae ka auhau Lio malalo o ka auhau waiwai, aole e like me keia manawa.
John Baker. I ko'u manao aole kupono loa ke hoopauia kela auhau, no ka mea, aohe wahi e loaa mai ai ka waiwai Aupuni, aole nui ka waiwai i ohiia ma na Hale Dute, ina i nui ka loaa o na dute a ukuia na lilo o ke aupuni, alaila, ua pono no ke hoopauia kela mau auhau.
D. D. Baldwin. He mea nui no keia, aole au i noonoo mua, aka, ma keia hope aku paha, alaila, hiki au ke hoakaka i ko'u manao.
Oia iho la ke ano o keia halawai.
Eia ka manao o ka Nupepa, make hewa maoli oukou, na kanaka Hawaii ke noonoo ole i ka pono, a me ka lako o ko oukou one hanau, a e hilinai wale mamuli o ka poe hoole wale i na mea pono ke haawiia. He Aupuni haipule o Beritania Nui, a ke hooiliia mai nei na rama oia aina io kakou nei.
He Aupuni haipule o Farani, a aia no nona na barani, a me ka waina; a pela o Amerika kahi o ka poe kahuna haipule i hele mai ai.
Heaha la ka Paulo Apotolo olelo ia Timoteo ke Kahunapule nana ka palapala iloko o ke Kauoha Hou. Eia no kana "i wahi waina ka'u e inu ai, (aole ka wai maoli,) i pono ai kou nawaliwali pinepine ana.
He halawai no ma ka luakini Katolika no ka Lunamakaainana, i ka la mamua iho, a ua koho lakou ia J. H. Kaiheekai, a me J. B. Kawelo, i Lunamakaainana.
E nana e na makaainana o Lahaina a ka mea kupono, aloha hoi ia oukou, e imi i mea e ola ai o Lahaina, alaila, pono ke koho; mai koho wale ma ka pahee o na lehelehe.
Ma ka poakolu iho nei, ua hoopai ia elua wahine no ka hakaka. Ua hele laua nei i ka uapo e ike i ka holo ana o Kilauea, a malaila no i ulu mai ai ka hakaka. I ka hakaka ana, hoohina kekahi o laua la iloko o ke kai, aole nae i maalili ka huhu; i kona ku hou ana ma ka uapo, hoouka kaua hou no. Ia manawa no ka hopu ana o laua a elua a lawe ia i ka Halewai, malaila e noho ai e mihi i ka hana hilahila ole, a kakahiaka ae, ua hoouku ia laua he $24 pakahi. Makepono maoli no ka ka hewa.
I ka po o ka poalua, ua komo mai kekahi wahine iloko o ka Hale Paipalapala o ka Hoku o ka Pakipika, a noho ma kahi kokoke i ka mea wili pai, a liuliu iki o kona noho ana, ku ae la ia iluna; ia ku ana ae o na iluna, hoopa aku la oia i ka mea wili pai me ka lima, a o ka moku iho la no ia o kekahi manamana lima a moku loa.
He oleloao keia na ka poe lalau wale i na mea maopopo ole o ke ano ia lakou. Mai hoopai ka ia kuku, o eeke oe i ka lima i ka maeele
Ua oleloia ua maikai a ono loa hoi ka waina e hanaia nei ma Lahaina. Ina e mahuahua keia hana ma Hawaii nei, ina e pomaikai no ke aupuni a me ka lahui okoa. O ka uku no ka palapala ae nae ka hewa.
Make Emoole.
I ka la Sabati, oia ka la 8 o Dek. nei, make iho la o J. F. Colburn, (Kolopana,) oia ka haole Kudala o Honolulu nei. He kahiko no kona noho ana ma keia Pae Aina, a me kana hana ana i keia hana he Kudala. A iloko o kekahi mau makahiki i hala aku nei, he Luna Helu oia no ka Apana o Honolulu nei, a me keia makahiki e holo nei.
He haole oluolu no keia i na kanaka, a ua mahalo ia no e na kanaka i kona wa e hele ai i ka Helu kanaka. Ua hoopaapaa pu no me na kanaka, a ua ae aku no keia i kekahi mau manao o kanaka. Aole ia i lawe ma kona ano haole iho.
No ka Oihana Kinai Ahi no ia haole o Honolulu nei. He 39 kona mau makahiki. Ke koe nei no kana wahine, a me na keiki ekolu. Aloha ino.
HOOLEWA ANA.
Ua Hoolewaia ke kino kupapau o J. F. Colburn (Kolopana,) i ke ahiahi o ka poakahi, oia la 9 o keia malama, i ka hora 3 1/2 ka hoomakaukau ana. Penei ka hana ana o ka huakai Hoolewa.
Kahuna Pale mamua.
Poe Odd Fellows.
Poe Kinai Ahi Helu 1.
" " " 2.
" " " 3. Hahau Pahu.
Poe Kinai Ahi kanaka maoli, Helu 4,
O ka poe Polohuku Helu 1.
Kupapau.
O ka wahine kane make.
O na makamaka.
O na haole waiwai.
O kela mea keia mea.
Hoouluuluia kela huakai ma kona wahi a hoomaka ka hele ana, o ka pii loa no ia a hiki i ka ilina kupapau ma Maemae.
No Ame rikahui.
Iloko o ka pule i hala ae nei, ua ku mai kekahi moku kalepa, mai Kapalakiko mai, me kahi nuhou, aole nae i lawe mai oia i ka eke leta.
Ua hooia na mea a pau i loheia mamua, no ka pae ana o na koa aupuni ma Port Royal, Karolina Hema. Ua kiia na pu ma ka Akau, no ka olioli loa i keia hookunaina ana. Ma keia pae ana o na koa, ua lawe pio lakou he 55 pukaa, 500 pukaupoohiwi, a me ka paula, me na poka he nui. He 2,500 ka nui o ka enemi i ku e mai ia lakou.
O ke alanui kahi i hee ai ka poe kipi, ua paapu ia i na mea kaua i lu wale ia e na koa e holo pihoihoi ana ma kahi e pakele ai lakou. Ua loaa he 2,500 kihei huluhulu, a me na hale lewa kupono no na koa he 3,000.
Ua hoopio ka moku Sumpter, oia hoi ka moku o ka aoao Hema nana i hoopio na moku kalepa he nui loa o ka aoao Akau.
Ma Beaufort, ua lawe pio ia ka pulupulu he nui loa, a ua oleloia he $3,000,000 ka waiwai oia pulupulu.
Na Mea Kuai.
He kaulu moku ma Honolulu nei, aole nae i aluku nui ko lakou kuai ana mai i na mea kuai. Aole i hala kekahi la i ka nele i na mea kuai. Ke mau nei no. Eia no na akaakai, na ipuhaole, na manu, uala liilii, alani, a me ia mea aku ia mea aku, aole i pipii ae ke kuai ana. O na ili pipi hoi ehiku keneta a emi iho no ka paona hookahi, a o ka ili kao, ua like me ke kuai ana ma ke kuaaina. Eia nae ka mea i pii iki ae i keia mau la ae nei, a ke mau nei no, o ka umeke poi, umeke hapaha, ua hapalua ae la, a ekolu hapawalu iho. Ua oleloia no ka emi mai o ka ai.
He mea hoopiha pepa wale no na ninau helu ke pai ia, i paumi nae kona hailoaa mamuli o ka imi ana mai a ka poe huli, me ke akaka ole nae i ka mea nana ka ninau, o ka hai loaa pololei ia. Ua ike ia ka J. Pula mau rula no na ninau helu. Ina i palapala mai ka mea nana ka ninau helu, alaila, e kakau pu mai me ka hailoaa, ma kekahi aoao o ka ninau helu nae ke hoolahaia ma ka Nupepa, e malama ia ka hailoaa e ka luna hooponopono, a ina puka mai kekahi hailoaa kulike, me ka ka mea nana ka ninau, alaila, e hoolaha no, ina aole like, e hoolei no ia hailoaa hoopiha pepa.
Aole he mau kauna okoa na mea i koe o ka moolelo o Kawelo, aka, he mau kaau okoa, a he mau helu okoa no paha. Ma ka moolelo i laha ae nei, i make Kawelo ia Kaeleha; ma ka lakou nei moolelo hoi, i make no o Kawelo ia Kanewahineikiaoho, no ke aloha ana ia Aikanaka, o ua keiki hookama la no ka hoa i kau pu ia ai me Kawelo iluna o ka lele, a ua hala paha ke anahulu hookahi. Aka, he lehulehu nae na mana o Honouliuli.
Iloko o ka pule i hala ae nei, ua loaa i ka Haku o Hawaii i elua iole kahiki keokeo. Ua hoounaia mai ua mau holoholona nei e ke alii o ka moku manuwa Beritania o Calypso, (oia hoi ka moku nana i lawe i ka Moi a me kona poe i Kailua iloko o ka makahiki 1858) i mau makana na ke Alii opiopio. Ua hoounaia aku nei ua mau iole nei i Hawaii maluna o Kekauluohi.
Mamua koke iho nei, ua loaa i ka Moi he mau makana no ka Empera o Japana mai. Ua hoounaia mai ua mau makana nei i mea e hoike ai i ka mahalo o ke aupuni o Japana i ko kakou Moi no kona hookipa maikai ana i na Elele o Japana, i ko lakou ku ana ma ke awa o Honolulu nei, ia lakou e holo ana i Amerika.
Ua nui loa ka haunaele ma kekahi mau wahi o Rusia, me ka manao o kekahi poe e kipi.
Make ma ka moana.
I ka la 14 o Novemaba make o Halua w; ke kumu o kona make ana ma ka moana, oia ka haalele ana o kana keiki aloha ia Huelo, Maui, a hele oia a noho ma Olowalu, Maui Komohana, oia ka malama o Okatoba, a hiki i ka malama o Novemaba i ka la 11 o ua malama la.
Alaila, hoi hou oia i Huelo e ike i kona makuahine, oia o Halua, a me kana keiki pu kekahi, pokii wahine. A halawai aloha pu lakou kekahi me kekahi, a hiki i ka la 13 o ua malama la no, hoi mai la lakou i Olowalu nei, me Halua pu kekahi, no ka ikaika o ke koi ana a kana keiki ke kumu o kona hele ana ma Olowalu, a hiki lakou i Makawao, ka poo ka la, hele poeleele mai la lakou i ke kula o Kamaomao, a ka hapalua o ka po, hiki lakou i ka Maalea, o Halua ka i moe malaila, me ka olelo aku o kana keiki ia ia, e moe oe ia nei, apopo, kii mai au ia oe, maluna o ka waa, ae mai la kona makuahine.
A hoi mai la kana keiki, a me kona kaikoeke pu, a hiki ma Olowalu, a ao ia po, olelo aku la ia i kona pokii muli loa, oia hoi o Alapai, e kii aku oe ia Kamakahiki, a na olua pu e kii ia Halua, aole nae he ae mai o Kamakahiki. A holo aku la no o Alapai maluna o ka waa nui kupono ole i ke kanaka hookahi ke holo i ka la makani. A hiki oia i Maalaea, halawai oia me Halua, uwe laua a pau ka laua uwe ana, hoi mai la laua.
Aka, ma ke kakahiaka o ua la 14 nei, he malie loa, aole makani, a i ke awakea ana ae, pa ikaika mai la ka makani. A i laua i hoi mai ai, ikaika mai la ka makani, a hiki laua i Papawai, puhi ikaika aku la ka makani, a hemo ae la ke ama o ka waa, lele aku la ia iloko o ke kai, hoa iho la i ke ama a paa, ee ae la iluna o ka waa, hoe aku la, aole liuliu, hemo hou no.
A i ke kolu o ka hemo ana, pilikia mai la ka manao i ka make. Olelo aku la o Alapai i kona makuahine, e, e au kaua iuka, ae mai la kona makuahine, a, au aku la laua, aole nae liuliu pilikia kona makuahine, a haawe no oia i kona kino kupapau, aka, no ka ume ikaika o ke kino kupapau o kona makua ia ia iloko o ke kai, nolaila, hookuu oia i kona makua, a holo aku la ia i ka opu o ka moana pela ia i make ai. A o kona mau makahiki he 70 no ia.
Auwe! Auwe!! Aloha ino:—Ke uwe holoholo nei kana mau keiki aloha, ma na po loloa, a me na la pokopoko o ka hooili, e uwe kumakena ana, no ka ike oweawea ole aku i ke kino kupapau o ko laua makuahine. Ina iloko o ka Haku kona make ana, ua pomaikai. Nolaila, pehea ka pono iwaena o kakou, e loho anei ma na mea lapuwale o keia ao?
Ina pela; ke olelo mai nei ka Baibala, Heaha kou ola, he wahi mahu i pua ae, a nalo iho.
NA O. N. HAILI.
Olowalu, Maui, Nov. 26, 1861.
Olelo Pane.
Ua kuhi au ua lawa ke kamailio ana no keia mea, no ka mea, ua pane ia mai a pane ia aku, ke ike nei au i ka palua o ko Haleole pane ana maloko o ka Nupepa Kuokoa. Helu 4 no keia mea hookahi, no ko Haleole manao paha he hoopunipuni ka'u mea i pane ai, maloko o ka Pakipika, a oia kona mea i pane hou mai nei, ke hai aku nei au ia oe, pololei loa kela mea a'u i pane ai.
Ua ike oukou i ko'u manao maloko o ka Pakipika, oia ko'u manao pani no ko Ii mau manao a'u e ike hou nei malko o ka Nupepa Kuokoa, ina paha i noonoo ka mea na na e hoopuka nei i ke ano o ko'u mea i pane ai, ina la aole e hoopuka ia keia mau manao o J. Ii ana e hai nei a me kekahi mau manao e ae. Aka, ke ike lea nei au i ka hamole wale mai no o keia pane ana, aole kohu iki.
Ke ike lea nei au, he hiki ia'u ke pane aku no kekahi mau manao a'u e ike nei, ua akaka ia'u ke alanui no ia mea. Aka, aole waiwai no ia pane ana, he mea hoohala manawa wale iho no. Aka, pono au e pane iki ma kekahi mau mea. Ke olelo mai nei ua wahi kakauolelo nei penei; o J. Papa no ka mahaoi. Ua ike anei oe i ko'u manao ma ka Pakipika, na ko'u manao wale iho ka hookomo ana iloko o ke Kuokoa. Ina ua ike oe e ua wahi Haleole nei pela, alaila, pololei kau mea i pane nei, aka, ina aole pela, nohea mai keia wahi olelo au e pane nei, he mahaoi au? Aia ke waiho akea la ko'u manao maloko o ka Pakipika imua o kela mea o keia mea, ua akaka lea paha ia lakou. Aole paha lakou e olelo mai ana, he mahaoi au, e like me kau e olelo kikoi nei. J. PAPA.
Honolulu, Dek. 11, 1861.
I ke kanaka i malama i ka pono hoomana Keristiano, a ua mahaloia he kanaka pono. A ina ua hoopuka kona waha i na olelo wahahee hoopunipuni, a i ole ia; ua haliu aku kona pepeiao e hoolohe i na olelo wahahee hoopunipuni me kona ike e mamua i ke ano, alaila, ua lilo kona hoomana ana i ke Akua i mea lapuwale, a o ka ke Akua mea ia i hoopailua loa 'i. Ina e huli kakou iloko o ka Baibala e akaka no ka oiaio i ka'u mea e hai nei, lehulehu na kuhikuhi iloko o ka Baibala e hooia ana no keia mea. Aia ma Solomona 11: 20; Solomona 10: 18; Solomona 12: 22; Solomona 17: 4: Solomona 19:9.
I ka po o ka la 3 o keia mahina, ua komo koloheia ke keena moe o Mi. H. A. Neilson, ma Alanui Alakea, a ua aihueia, he $700. Aole he loaa iki ka aihue.