Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 14, 26 December 1861 — Page 2

OLELO HOOLAHA.

                E kohoia ana na Lunamakaainana, no ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, ma kela Apana koho, keia Apana koho, iloko o keia Aupuni, ma ka Poakahi mua o Ianuari, e hiki mai ana.
                Ma ka Mokupuni o Oahu, ua hoonohoia na wahi i oleloia malalo nei, no ke koho ana, penei:—
                Ma ka Apana Koho 1. Ma ka Hale Hookolokolo hou, ma Honolulu.
                Ma ka Apana Koho 2. Ma ka Hale Kula, ma Honouliuli, i Ewa, a me ka Hale Kula, ma Pokai, i Waianae.
                Ma ka Apana Koho 3. Ma ka Hale Kula e kokoke ana i ka Hale Pule hoole pope, ma Waialua.
                Ma ka Apana Koho 4. Ma ka Hale Kula ma Hauula, Koolauloa.
                Ma ka Apana Koho 5. Ma ka Hale Kula ma Kaneohe, e kokoke ana i ka Hale Pule hoole pope.
                Ma na Mokupuni o Hawaii, Maui, Molo- kai, Kauai, Lanai, a me Niihau, ma na wahi i kohoia'i na Lunamakaainana, no ke kau Ahaolelo o ka makahiki 1860.
L. KAMEHAMEHA.
Kuhina Kalaiaina.
Oihana Kalaiaina, Nov. 29, 1861.

OLELO AO I NA LUNA.

                Auhea oukou, e na Luna o ka Hoku o ka Pakipika. Ke kauoha aku nei oukou e hooikaika ma ka ohi ana i ke dala e like me ka mea i oleloia ma na Helu mua. Ua hala ae ka pilikia i na Auhau, a nolaila, aohe kumu kupono e waiho hou i ka ohi ana. Eia no keia, e hooili koke mai i ke dala i ohiia, mai kakali, mai palaka, aka, e hana no e like me ka mea i kauohaia, me ke kuihe ole.
NA NA LUNA.

KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, DEKEMABA 26, 1861.

 

                Ke pa mai nei ka welelau Kona, a ke kupikipikio mai nei na ale o ka moana, a ke hakukoi mai la ka hohonu i kona mau nalu no ka hookokoke mai paha o na kulana nalu o ke Kaulua.
                Ke poi ae nei na ale leo ma kela wahi keia wahi, a ke kau iho la ka hauli pihoihoi maluna o kekahi poe, me he mea la ua weliweli no ka ane hanee iho o na ana a lakou e pee nei.
                Ke lolelua mai la na manu iluna o ka lehua, a ke olioli la ke kiamanu e ake i pili ae ka manu i kona amana, a e hei ae hoi iloko o kana kipuka.
                Ke wawa mai nei me he hanehane la, a ke hauwalawalaau mai nei me he mea la o Nunumea, a ke pioloke ae la me he mau alii moku la, a ke okomookomo aku la me he kamana la e okomo ana i ka ropiana.
                Ke hoomakaukau mai nei ka manu o Molokai e hoolale mai ana e lawelawe ke o, a ke kena mai la ke keiki kuheamakani i ka waa e holo ; a ke lohea aku nei ke oo ana o ka moa, a ke lihi ikeia aku nei na kulana nalu o uka.
                Oia ia, oia keia e wawa mai nei, ke ulumahiehie mai nei kekahi poe ano hehena, a e ulaia aku paha ka hope, a o ka hailuku mai hoi koe i ka pohaku.
                Ke uluaoa mai nei na apana koho ma na wahi a pau o ke aupuni, ke aumeume nei, a ke olelo nei, owau! owau!! a me he owau popoki la ia e owau mai nei.
                Ke makahahi mai nei ko kawaapae poe, a ke oioio mai nei na keiki o Iapana, a ke hookahakaha me na olelo maalea ko Aferika poe keiki, a ke hamahamau mai la ka ia hamau leo o Pahilala.
                Heaha ke kumu o keia uluku nui ana o ke koho balota i keia mau la? a heaha ka mea e noonoo ole nei o na kanaka mamua o ke koho ana, a e lauwili nei io a ianei. Ke hai mai nei ka Lunakanawai o Hana, ua lohe wale oia, he iwakalua mea e balota ana malaila. O ko Honolulu nei no hoi, aole o kana mai, a pela no o Lahaina, a me na wahi e ae paha.
                No keaha keia? Heaha ke kumu o ke ake ana o ka poe akahiakahi, me ka manao he hana kupono ka hele ilaila e hoolehelehe kii ai i kahi e imi ai i ka pono a me ka hewa, ke ola a me ka make, ka pilikia a me ka pilikia ole.
                Ma ka pahee wale anei o ka waha i ka hoopaapaa mawaho? Ma ka ike anei i ka bailbala? Ma ka pono loa anei a haipule e koho ai? Aole anei i olelo mai ka Haku, ua oi aku ke akamai o na keiki o ke ao nei mamua o na keiki o ka malamalama?
                Aole anei he hana nui ka ke kahunapule, e noho e ao i ka lehulehu, e hoohuli ia lakou ma ka pono? Aole anei he hana nui ka na kumu kula, e noho e ao i naauao ka poe nana e noho ka aina ma na la hope aku nei? Aole anei kupono i ka mea malihini maa ole, e hele e aoia i makaukau mamua o ka hele ana ilaila? E hele no anei oe ilaila e kikoha ai? Heaha ka mea e lehulehu ai ka poe e koho ia o Honolulu nei? No ka pono ole anei i kela poe i kohoia ma ka halawai o ka la 19 o Novemaba iho nei.
                Aia ma ke kua o ka paku kekahi poe e hookonokono mai nei, me he mau kahu ilio la e hokiki mai ana ,a e lele aku e nahu e hoopau i ke kanawai hoemi i na mai ino, a e hana i kela mea keia mea kupono i ko lakou pono hapa, aole i ko ka lehulehu a me ke aupuni.
                Heaha la ka waiwai o na olelo loihi, a me ka hoakaka pinepine ana, ke ole e noonoo maoli iho ka poe inoa kuleana, me ka ike pu iho no i keia mai nui e kau nei maluna o kakou? Kainoa o ka pono ka imi i laau e ola ai, a e huli hoi maloko o na mea a ke Akua i hana mai ai? E pii kino ana anei kakou iluna e kapu ai ka noonoo ana a me ka imi ana o na kino ma na mea e pono ai keia noho ana?

                Penei ka olelo a kekahi nupepa haole o Honolulu nei.
                "I ka nana ana aku, ua makaala loa na kanaka maoli no ka pono nui o ke koho ana i na kanaka maikai i Lunamakaainana no lakou. Iloko o na halawai iho nei, ua hoopukaia ua haiolelo ikaika e lakou (na kanaka maoli) e kue ana i ka hoomahuahua ana ae o na auhau, e kue ana i ke kanawai no ka hookamakama a e kue ana hoi i na hoololi o ke kumukanawai i manaoia; a, aole paha e kohoia ana kekahi mea ma Honolulu nei ke ae oia ia mau mea ma ke akea."—P. C. Advertiser.
                A penei hoi ka olelo a kekahi nupepa haole hou aku:
                "No makou iho, aole no makou i apono i ka hoonui ana ae o na auhau, oiai keia ano o ke aupuni e noho nei, koe nae ka mea a makou i olelo ai i kela pule ae nei, oia kekahi hapahaneri uuku maluna o ka waiwai, no kahi manawa akaka no ka pono o ka hoonaauao ana. Aka, ua ae maoli no makou i elua o na mea i oleloia maluna, oia hoi "ke kanawai e hoemi ana i na mai ino i laha ae mamuli o ka hookamakama," a me na hoololi o ke kumukanawai i manaoia.
                Ma ka hoao ana no ka makahiki okoa, ua hooia ke akahai a me ka pomaikai o ka mea i olelo mua ia. Ua hoomaopopoia mai hoi, he pono no ke hoonui i kona mana ma kekahi mau pauku i mea e holo lea ai. O ka mea i olelo hope ia he maikai paha e hoololi iki ae i ka nui o ka waiwai e pono ai no ke koho ana, aka, o ka manao io iloko, he pololei no ia, ke hoopili ia aku i keia aina a me keia lahuikanaka. O na kanaka maoli oia ka poe pono nui iloko o ke ano hoola o kela kanawai, ina lakou e kukulu ae i ke koho ana ma ia mea, ina ua hoopaeeia lakou e na kahunapule hooaupuni nana i kue enaena mai i keia kanawai i ka manawa i hooholoia'i. I ko makou manao nae, ma Honolulu nei no e kohoia ai, a e kohoia ana no na kanaka e ae ana ia mau kanawai a elua; aole nae makou i manao nui pela no na apana kuaaina.—Polynesian."
                Ke kahea hou aku nei makou i ka poe koho ma Kona nei, a ma na apana e ae hoi, e ihana ma ke ano kuokoa, me ka hoopilimeaa ole; aka, ina e kupu mai kahi manao, he pono no e noonoo ia, a e hana e like me ka mea i loaa mahope o ke kaupaona pono ana. Ina meia ka hana, ina no e mau aku no keia kanawai, e pomaikai nei keia lahui. Owai ka mea o oukou i olelo ai, he oi ka maikai o ka mai mamua o ke ola? Owai hoi o oukou i olelo ai he pono ke waiho wale me ke kokua ole i ka poe mai, ina ua hana hewa lakou? Ina ua hana o Iesu Kristo peia, ina ua mau mai nei no ka hewa o ka honua a pau, aole no i loaa ia kakou ko kakou kalahala. Eia ka pono, e hoola mua i ke kino, a ikaika ia, e ikaika pu no ka uhane, alaila, e aoao aku me ka hoohuli ae mai ka hewa aku. Ina e hana ole e like me ka mea i oleloia ma luna, a haaleleia ka mea mai no kona hewa, alaila, e make pu no auanei ka uhane me ke kino. Nawai e kala ia hewa nui launa ole mai o kakou? Aole no e kala ia!

Mahalo.

                Ma Honolulu nei, elima ka nui o na Puali Kinai Ahi ; he poe haole ka nui o kekahi mau puali, a o kekahi puali hoi, oia ka Helu 4, he poe kanaka maoli wale no lakou. Iloko o ka manawa mai ka hookumu ana mai o ka puali i olelo hope ia, o J. F. Colburn, Esq., kekahi o ka poe Kilo Ahi, ka hoa mua i make, mamua koke iho nei. Ua hele na puali kinai ahi a pau ma kona huakai hoolewa. Aole liuliu mahope iho, make aku la kekahi hoa haahaa kanaka maoli o ka Helu 4, o Kahololio kona inoa, a ua hele hou ka Oihana Kinai Ahi a pau loa e lawe i ke kupapau ma kona oioina hope loa. Aole makou i kuhikuhi aku i keia mea maopopo wale, ke ole o ke ano nui o keia mea imua o na kanaka maoli. O ka hele ana o na haole elua haneri a keu aku, a o kekahi o lakou hoi he poe koikoi, i mea e hanohano ai i ka huakai kanikau hope o kekahi kanaka Hawaii, ua hoopiha ia lakou i ka mahalo, a ua hooikaikaia hoi ko lakou manao aloha a me ka hoomaikai no na haole, aole no he mea e like me ia mai ka manawa o ka hepela mai, ka manawa a ka hoopapau ana a me ka malama ana o na haole i hooomaha ai ka eha a e pakele ai ke ola o na kanaka maoli he nui. Ua loaa ia lakou ka manao maikai ma ia hana—e like me ko lakou hoomahui mai ana i na oihana a me na ano o ka naauao, pela no lakou e mahalo ia oiai o ke ola, a e hoohanohanoia i ka wa make.—Polynesian.

                He kulanakauhale ahahui maoli o Honolulu i keia manawa, me he mea la ua minamina ko onei poe i ka manawa, aole makemake e hoomaunauna. He mea maikai wale ia a he pono no ke hiipoi, no ka mea, ma ka paa ana o ke kanaka i ka hana, ua pakuia ae na manao kolohe, a lilo ae la ka hewa i malihini ino kipa ole ma kona naau.
                Eia ma Honolulu nei elima puali kinai ahi, ekolu puali koa, (hookahi puali koa lio, a elua puali koa hele wawae, a he kanaka maoli wale no kekahi o keia mau puali elua,) elima hui malu iwaena o na haole, oia hoi ekolu puali o ka poe Free and Accepted Masons a me elua puali o ka poe Odd Fellows; elua ahahui mahiai, hookahi o ka poe haole a hookahi o ka poe kanaka maoii; hookahi ahahui ilina kupapau, hookahi ahahui kokua i na malihini pilikia, a pela wale aku a nui.
                O ka hana keia e mahaloia mai ai na kamaaina o Honolulu, o ka hoohui ana e kokua kekahi i kekahi, a e hoolealea kekahi i kekahi, me ka hana pui na mea e pono ai ka lehulehu.

Hoole.

                O kela mea i kakau ia malalo o ke Kuokoa, a o ko'u inoa i kakauia malalo, ua kohi paha oe a me kou mau hoa hoi na'u maoli i kakau? Ke hoole aku nei au me ka oiaio maoli no, aole na'u. He inoa nae ko'u i kau ia malalo, aka, aole nae na'u i kakau. Eia no ka mea nana i imi a hoolaha ma ke Kuokoa, o E. Kekaala, oia hoi ka makou kumu ao ma keia kula wae.
                No ko'u makemake i kau ko'u wahi inoa, aka, aole au i manao e kue ia'na keia mau mea, aola nohoi au i manao e kue i ko oukou nupepa Hoku Pakipika, aka, mamuli o kana mau olelo i kakau ai ka lilo ana i mea kue; aka, mai hookaumaha i ko'u inoa; e hookaumaha i ka mea nana i hoolaha ma ke Kuokoa. Oia iho la no. E. W. PALEA.
Iole, Kohala A., Hawaii. Dek. 18, 1861.

                Ma keia mau olelo a E. W. Palea i haiia maluna, he oiaio no; aka, aole nae e hiki ke kapa aku ia ia, ua kaawale loa ma kela kakau manao ana; ma ka manaoio o ka pepa ua huipu laua ma ia kuka ana e hoopuka manao ma ka Nupepa Kuokoa, e kue mai i ka Hoku Pakipika. No ka mea, ke olelo mai nei ma ka lalani mua o ka pauku elua o keia palapala, "No ko'u manao i kau ko'u wahi inoa, aka, aole au i manao e kue ia ana keia mau mea." Ma keia mau mea, ua maopopo aole i kaawale loa o E. W. Palea, ma ia kakau manao ana o E. Kekaula. Aka, ke kala aku nei ka Hoku Pakipika ia E. W. Palea no kona ano naaupo a me ke kuhihewa.
                No ka maopopo lea ana ma keia hoike akaka ana a E. W. Palea, na E. Kekaula, no ke kakau manao ana ma ka Helu 3 a me ka Helu 5 o ke Kuokoa, ua akaka ke kuhihewa loa a me ka lalau o Kekaula ma kela mau kukulu manao ana, ke pane mai nei ma ka Helu 5 o ke Kuokoa: "I ka mea huna i ka helehelena, a hoike mai i ke Akaku ma ka nupepa."
                Ma keia olelo au e pane nei, he pono i ka pepa ke ao aku ia Kekaula, i hoomohola ponoia na kukuna o kona malamalama i pelu paaia mai e kona hookamani.
                Ma ka aoao elua o ka pepa o kela pule keia pule e puka nei iloko o na nupepa a pau i hoolahaia ma keia pae aina, na ka pepa ia olelo, ke ike nae ka lehulehu ua kakau inoa ole ia kukulu manao ana. Alaila, e kamailio aku ma ka inoa oia nupepa, e like me ko makou ike ana i kahi olelo uuku i paneia aku no E. Palea ma ka aoao elua o ka Helu 9 o ka Hoku Pakipika, aole i kakau inoa ia. Alaila, e manao o Kekaula na ka pepa ia olelo; pono ke pane aku ma ka inoa o ka Nupepa; a ike ia kau olelo pane no ka pepa, alaila, na ka luna o ka pepa ka olelo pane ma ou la me ke kakau inoa ole.
                No ka mea, ua hoikeia ka inoa o ka Luna Nui ma kela puka ana keia puka ana o ka pepa.
                Ina ua kakau inoa ka Luna Nui o ka pepa no kekahi manao e kunahihi ai oe a keo paha, alaila, e pane ae ma ka inoa o ka mea nana i kakau inoa, alaila, ua kaawale ka pepa. Oia ke ano mau ma na aina hoolaha nupepa a pau. Pono e ninau ia Rev. E. P. Bond.
                Ma keia ike ole o Kekaula, e lilo ai kona kukulu manao ana i mea ole, no ka mea, ua hoopuka i kona manao ma ka hookamani, a kapae hewa na ka mea e. Ma o Palea la ka olelo, noho lai kela.
                Heaha la ka mea i kapae ai o Kekaula i kona kukulu manao ana na Palea? Oia ka ninau maoli.
                Ua maopopo, no ka hookamani makau wale, nolaila wale no. Heaha la ka mea i pane ole aku ai ia A. Kapakuakini? No ka hiki ole no, no ka mea, aohe kumu e hiki ke hoohalahala.
                E like me ko Kekaula hookamani, pela e lilo ai kana mau kukulu manao i mea lapuwale, a nona mau ke kuleana iloko o ka huaolelo pilau a hohono iloko o kona kukulu manao ana ma ka helu e 3 o ke Kuokoa.
                Ua makehewa paha ke kuhikuhi ana a ka pepa ia Kekaula no ka olelo e pili ana i ka pepa a me ka Luna Nui, no ka mea, he kanaka oi kelakela kela o ka naauao ma Kohala a puni.
                Ma ka nana ana i na manao o Kekaula ma ka helu e 5 o ke Kuokoa, me he mea la na kekahi o na mea kolo uhane make wale na olelo i pane ai; me he mea la hoi nona ka huaolelo moowini i oleloia ma kona kukulu manao lalau ana.
                Ua akaka i ka manao o ka pepa, ua pakuia kona manao ike maoli e na kukuna o ka malamalama olinolino o ke awakea ma o ka Ahahui hoopuka Nupepa Kuikawa o Honolulu, a mahope, e ulu mai no kana olelo me he laau hinawanawau la malalo o ka pukuikui o na laau ulu nui, a e lilo ia ulu ana i mea make wale.
                "E hoomau ana i ka paulele me ka manao mai i ka mea a kekahi poe i haalele ai, ili iho la, nahaha ka manaoio."
                "O ka mea elieli i ka auwaha e haule oia i ka auwaha ana i elieli ai."

No Kona!

                Uuku loa ka ua i haule ma Kona, Hawaii, mai ka malama o Augake a hiki i keia wa, a ua nui loa ka maloo o ka aina. Ua haalele ko laila kanaka i ke kanu ana o ka pulupulu a me ka raiki no ka paapaa o ka aina. Aole wai maloko o na kiowai, a ua laweia ka wai mai ka mauna mai, ma kahi loihi aku. Aole nae i poino iki na laau kope i hekau pono ia i na aa, aka, aole no e kanuia nei na pulapula kofe hou. Ua nui loa ka hua ana mai o ke kofe i keia makahiki.
                Ua loohia hou iho nei o Rev. A. Thurston (Kakina) i ka mai lolo, a aneane make loa oia. Ua maha nae ka mai ona.

Manao.

                No ka inoa Kristiano, i komo kakou a noho malalo o ka malu o kona nani a me kona hanohano, me ke keakea ole ia o kona mau pono.
                He pono malihini na pomaikai Kristiano i ka lahui Hawaii. He malihini kona kamaaina, aka, no ka papau o na kanaka, aole e kali a hohonu kona liuliu ana i mea e kuonoono a ka inoa Kristiano io kakou nei. Kupono no ke olelo, ua hala kona wa malihini, a ua kupa kamaaina o Kristiano i ka pae aina Hawaii.
                He inoa hanohano no ka inoa Kristiano. Ua pale ae ia i ka hoowahawahaia o ka inoa pegana. Ua hooluolu ia na naau o kakou i ka inoa Kristiano, e hoomanao ana I na oihana pegana o kela wa kahiko. Pela anei ka oiaio i hoomaluia e ka inoa Kristiano.
                Ua maopopo i ka poe kahiko o keia pae aina ke ano o ka wa kahiko i hala aku. Aole i lohe ia ka hapanui o lakou e kuko ana, e hoihoiia kakou i ka pono kahiko. O ka poe manao pela, he poe pokole no, i noho ikiiki i ka paahao i ko lakou mau lealea. Aole paha i kuko na opiopio o ke Aupuni Kristiano, e hoihoi i keia noho ana malalo o ka wa pegana kahiko. Aka, he mea koikoi loa ka olelo a kekahi i na aoao Kristiano iloko o keia aupuni.
                Ua hoomake wale ia ka manao o na kanaka o ka Moi, malalo o na pono Kristiano i hilinaiia no ka manaoio ma ka hoomana i ke Akua. Ua hoana e ia na pono Kristiano no ka poe hoohiki pule wale no, a henehene wale ia ke koena o kanaka, me he opala wale la lakou.
                Pehea la i hiki pono ai i na aoao Kristiano ke ike i ka pololei o ka lakou olelo hilahila ole pela, imua o ka poe e ku ana e makaikai i ka lakou mau aha nuku no ka inoa Kristiano? Na ka aoao hea o oukou e hooiaio no ka poe hoolohe?
                Nolaila, he makehewa ka hookaawale pono Kristiano iwaena o na hoahanau hoohiki, a me ka poe hoohiki Kristiano malalo o ka Moi, no ko lakou hoohiki ole i hoahanau.
                Ma ka pono hookahi o na kanaka a pau malalo o ke Alii, ua maopopo, he mau Kristiano kakou ma ka malu o na kanawai i hoomalu maikai i ko kakou ola. Aole ia he mea e hoomokuahana ai i na kanaka hilinai pule Kristiano, a me ka poe noho malalo o kona malu.
                He ano apiki keia a na aoao hoomana Kristiano, e imi ana e hoonaueue i ka pono o na kanaka malalo o ka malu o ka Moi. No kanaka wale no keia mau manao i hooea mai, aole no ka pono io o ke ao Kristiano.
                Pela i hiki ai i na aha pule o ka ekalesia Amerika, ke hooholo kanawai maoli malalo o ka palapala hoohui o ka ekalesia, e kau koke maluna o kekahi poe kanaka o ka Moi, me ke kali ole i kona aha kau kanawai.
                Ua maopopo na Oihana o ka hoomana no, maloko o na poe Kristiano. Aole ia i lawe i na Oihana Alii ma kona lima. Ua maopopo ka ke Alii hana Kristiano, ma ka hoomalu ana i na kanaka a pau. Aole paha i hiki pono i ke Alii, ke lawe nona iho i kekahi Oihana pule Kristiano, nana e ku i kahuna, e ao aku i kanaka. Aka, ua hiki loa i ke Alii ke lawe ma kona nana iho i kana olelo Alii, no na pono Kristiano o kona poe kanaka, malalo o ka mana o ke Akua i haawi ai ia ia.
                Ua paa ke Kumukanawai Kristinao o keia Aupuni o ka Moi. Ua hilinai oia e kokua, i hoohiki ino ole kekahi i ka oiaio o ka ke Akua olelo. Ke liia nei a make na kanaka lawehala malalo o ia mana Kristiano. Ua make ke kino a lawe ia ke ola, a pau keia ao. Aole ia he mea haohao a pilikia i waena o ko kakou mau pono Kristiano.
                He oiaio ua kamaaina iho nei na pono Kristiano, aka, aole i pau ka hoohewahewa iwaena o na kanaka. Ke ninau nei no kekahi poe no kona anoi makemake ia e kanaka. Aka, he mau aha halawai, a me na hale nui i kukuluia, kahi i hoakaka mau ia ke ano io maoli o ka pono Kristiano o Kristo. O na aoao hoomana ka poe hoakaka pinepine i kona ano. No ko lakou kuikahi ole, aole i lawe ia ko lakou pakahi, i pono hilinai na ka lehulehu a pau.
                Eia wale no, ua laweia ke ano nui hookahi o ke Akua, ma ka inoa o Iehova. Ma kona Kristo ka Haku; nana i ao mai na oihana no ka hoomana hou i ke Akua o ka poe Iudaio. Malaila ko kakou hilinai i ke ao Kristiano, a kakou e lawe nei i pono no kakou.
                Aole nae i hoowahawaha ia na hoomana Kristiano pakahi e ao ana i kona manaoio i hoomana ai i ke Akua. No na kanaka makemake e imi i kahi oiaio o ko lakou manaoio e kue ai, me kahoomalu pono ia o ko lakou ola e keia mana o ka Moi.
                I wahi mea uuku paha ano no keia mau pono Kristiano. No ka pono o ka uhane, na pono a me na pomaikai i oleloia no ka ekalesia o ke Akua. Oia no ka uhane e noho ana i ke kino o ke kanaka, ka mea i hoomalu ia e ke kanawai o ke alii i ole e hoopoino wale ia, oiai e noho ana i ke kino. O na pono a me na pomaikai o ke kino, oia na pono Kristiano no ka hoomalu pono ana i ke ola; i ka ai, i ke kapa a me ka waiwai i oluolu ka noho ana, a i hiki kona keakea ole ia a pau keia ao.
                Nolaila, ua pomaikai like na kanaka a pau i ka inoa Kristiano. Aole hoi e pono e hoino ia lakou malalo o ia malu hookahi, oiai e kali ana lakou i ka pono o ka Uhane a me ke kino.

Aloha ino ka lahui Hawaii.— Ke Kanawai Hookamakama.

                ALOHA KA LEHULEHU.—Ua puiwa au i na leo he nui wale e hoino ana i ke Kanawai kinai i ka hewa i loaa ma ka hookamakama, a nolaila, ua olelo au ia'u iho, aloha ino ka lahui Hawai.
                O keaha la ke kumu o keia hoino ana? Ua ike paha ka poe e hoino nei i kapoino i loaa ma keia kanawai? Aole anei he kukulu mua ia ka manao hoino me ke kamaaina mua ole i ka pono a me ka hewa o ia kanawai? Aole anei he haku wale iho no, i ka manao hoino, me ka ike ole i ke kumu o ka hoino ana? he kokua anei keia kanawai i ka hewa? He paipai anei keia kanawai i ka hookamakama? Ke olelo nei au, aole! he ole loa no.
                He me maopopo ia kakou a pau, he mea hiki ole ka hoopau ana i ka hookamakama, he kiko eleele paa loa ia ma keia Aupuni, a me na Aupuni e ae a puni wale ka honua. Ua imi nui na hoa kau kanawai o keia Aupuni i mea e pio ai ia hewa; aka, aole nae he pio ike. Ua maopopo he nui ka poe opiopio i hoi aku i ka opu o ka make iloko o ka wa kakahiaka o ko lakou ola ana. Nohea mai keia make ana? No ko lakou holo mai ma Honolulu nei e hooluana'i i ke ku mai o na moku. A ia manawa lakou e huikau ai a e loohia'i i na mai ino; a ma ia hope aku hoomaka e iho i ka make. Ua hana paha lakou i ka hewa me ka naaupo, a me ke koiia e ka pilikia, a me ka lealea, a nolaila, ua poino lakou. Pehea la kou manao e ka makamaka aloha o ka lahui Hawaii? No ko lakou naaupo ana anei ke kumu e hookuu aku ai ia lakou e hele no pela e make ai, me ko kakou ku aku e nana maka ia lakou e aleia'na me ka hoomainoino pu i keia lahui? Ke olelo nei au, o ka mea e keakea ole aku i ka poino e ili mai ana maluna o na wahine i naaupo a lilo ma na mea pono ole, me he mea la aohe lakou he makamaka no keia lahui, a me he mea la o ko lakou makemake ka hooemi hope i ka ulu ana o ka manao Hawaii.
                O ke kumu ka i hoinoia'i o ka haawiia o ka palapala i na wahine hookamakama? A kapa wale ia e ka poe hupo he Laikini. Ua ike anei oe e ka mea e hoino kumu ole nei he Laikini io ka inoa o ka palapala e haawi ia nei i na wahine hookamakama? Ua ike anei oe i ke ano o ia huaolelo? Ke manaoio nei au, aole! Ke hoole nei au, aole Laikini i haawiia. Aole no he Laikini ka inoa o ka palapala i haawiia i na wahine hookamakama; aka, ua haawiia i na wahine hookamakama; aka, ua haawiia ua palapala la, i mea e maopopo ai kahi i noho ai o ua poe haumia la, a i hiki ai hoi i ke Kauka Nana ke ike ua hooopaaia ka inoa e ka Makai Nui, a i maopopo hoi i ka Makai Nui ko lakou hele ana i kahi o ke Kauka Nana, a o ka poe i maiia ke lapaauia mai, malalo o na lilo i hookaawaleia no kela kanawai kinai i ka ino i loaa ma ka hookamakama, me ka malama pu i ka helu i maopopo ai ka nui o na wahine i poino i hoopomaikaia e ua kanawai la. Ua ike i ua palapala la, a aole au i ike i kekahi olelo maloko, e ae ana i ka poe i loaa ka palapala e hana i ka hewa, me ka hoopai ole ia ke kue i ke kanawai moekolohe a me na kanawai e ae o ka aina. A ke olelo nei au me ka maopopo io, ina e ike ia ka poe wahine hookamakama i haawiia i na palapala e kapaia nei e kekahi poe he Laikini, e hana ana i ka hewa moekolohe, a hookamakama paha, e hopu kokeia no lakou e like me na wahine e ae. Nolaila, ke manao nei au, ua imi ka poe e hana mai nei me he mau enemi la no ka lahui Hawaii, malalo o ka helehelena makamaka, i kumu e hoano e ai i ke ano maoli o kela kanawai i haiia maluna. E hiki anei i na makai uuku o ke kulanakauhale ke hopu i ka hewa a pau i hanaia e keia poe hookamakama? A ma ke ano o ka lakou mau hana, me he mea la o ko lakou makemake ke kinai i ka lahui Hawaii, a no ka naaupo paha ke kumu i hooikaika'i e kauo ae i helehelena okoa me ka hoino kumu ole i ua kanawai la? A no ko ua poe nei e hana mai nei, me he poe enemi la makemake paha e hoopau i ka mau ana o keia lahui, nolaila ko lakou hana ana me he mea la e hooho mai ana me ka leo hookahi, he kanawai ino ke kanawai pili i ke kinai i na mai ino i loaa ma ka hookamakama. Ke olelo nei au i ka poe a pau i lilo ma ia manao kuhihewa, ua olelo lakou me ka ike ole i ke ano o ka mea a lakou i kamailio ai.
                E haliu kakou me ka hoomaopopo, a e nana i ka palapala hoike hapaha a ke Kahuna Nana i ka makai Nui o Oahu ma kana palapala hoike hapaha e pau ana i ka la 31 o Dekemaba M. H. 1860, o ka nui o na wahine i hiki imua o ke Kauka Nana he 239, o ka poe i maiia he 111. Oia ka hapaha mua i hoomakaia'i keia kanawai. O ka nui o na wahine mai i keia manawa he 16 noloko ae o na wahine he 400, i hoike ia lakou iho i ka Makai Nui a me ke Kauka Nana. Nolaila, eia paha ka ninau, ina paha aole keia kanawai ihea la keia poe wahine i maiia i keia wa? Iloko o ko'u manao wale iho, ina aole keia kanawai, ina la ua pau, keia poe i ka haalele mai i ka pumehana o ka la. O ka hoopakele ana anei i keia poe wahine wale no ka pomaikai o keia kanawai, me ka haawi ana'ku ia lakou i ka manawa e huli ai mai ko lakou mau aoao hewa a i ka pono, a i mihi ai lakou i ko lakou hewa, a malia paha lilo pu hoi i poe hooilina no ke ola mau loa ma ke Aupuni o ka lani? No ka mea, o ka mea i mihi io aku i kona hewa, e kalaia no ia. Oia wale no anei ka pomaikai? aole; aka, e pono e ike no oukou iho e ka poe e hele ana ma na alanui o Honolulu i ka wa mamua aku, a me ka wa mahope mai o ka hooholoia ana o kela kanawai e hoinoia nei. Aole anei oe i ike i ke ano maluhia o keia wa mamua o ka manawa aole keia kanawai? E ae mai ana oe, no ka mea, pela oe e hai mai ai i ka oiaio. Ke olelo nei au no na mea e pili ana i ka pomaikai o ka mea hookahi, a me ka hapa uuku o ka lehulehu, e oki au malaila, a e hoomaka au e hai aku i ka pomaikai o ka lahuikanaka okoa.
                Ina paha ua hele o A ma Honolulu, a i kona mau la i noho ai malaila, ua loaa oia i ka mai ——, a hoi aku la oia ma kona wahi ponoi ma ka Mokupuni o Hawaii, me kona mai pu, a launa aku la me E, a loaa aku la ka mai o A ia E, launa aku hoi E me I, a loaa aku la ka mai ino o E ia I; launa'ku la o I me O, a lele aku la ka mai ino o I ia O, a pela'ku. Laha ae la ua mai ino nei iwaena o keia poe, a hoi aku la o E ma Maui, o I hoi ma Kauai, a o O ma Molokai; launa aku la keia poe i na kane, a me na wahine noho malie, a mi ole paha o ia mau wahi, alaila, lele aku la ko lakou mai ino iluna o ka poe i noho malie me ka hele ole i Honolulu, alaila, o ka laha ae la no ia o ka mai ino, a o ka hoomaka aku la no ia e nui loa, a o ka hua koke mai la no ia o ka make, noloko mai o ke kumu ino hookahi i loaa'i ia A, i na la ana i noho ai ma Honolulu. O ka hapa nui o keia poe i maiia, ua pau aku la lakou i ka make, a i ole ia, o ke ola pokole ana'ku me ka mainoino i na eha, a me na poino e ae i ili maluna o ka mea nawaliwali: Nolaila, poino iho la ka aina i ka emi i kona lahui.
                O ka poe a pau i maiia o na aina kuaaina mai i maopopo, he poe hookamakama, ua hele lakou me ke koi ole ia'ku i kahi o ke Kauka Nana e lapaau i ko lakou mai. Ina e olelo mai paha auanei oe, e ka mea heluhelu, heaha kou pomaikai, ko ke kanaka pono, a me ko ia la i ke ola ana o ia wahine haumia? Eia ka'u haina ma ia ninau, ina ola kona mai, alaila, ua hiki ole ia ia ke hoomai aku i ka poe hupo e pau wale ano i kana hoowalewale. Ua maopopo ia kakou a pau aole loa e hiki ia kakou ke kaulawaha i ka manao hele a uilani hoi o ka oe wahine o ia ano; nolaila, ua oi ka pono o ka hoopau ana i ko lakou mai ino, a pela kakou e hiki ai ke kaulawaha ia lakou mai ka hana ana i kela mea ino, o ka hoolaha i ka mai ino i ka poe a pau e komo ana i ka upena mimilo o ua poe wahine hookamakama la. E like me ke ahi, ina kakou e kinai i kona wa uuku, ua hikiwawe kona pio, aka, ina kakou e hookuu ia ia, o kona aa aku la no ia me ka paa ole i ke kaohiia mai; pela na wahine hookamakama; ina e kinaiia ka ino ia lakou, alaila, pau ko lakou mana e hana aku i ka ino ia hai. Ua oi anei ka pono o ka hoi ana'ku o keia poe wahine ma na wahi kuaaina me ko lakou mai ino? Ua oi anei ka pono o ko lakou hoi ana aku me ke ola maikai, me ka hiki ole ia lakou ke hoohaumia wale aku i ka poe e noho ana ma na wahi kuaaina, na wahi i lako ole i na kahunalapaau? Ke olelo nei au no'u iho, ua oi ka pono o ka hoi ana me ke ola maikai, mamua o ka hoi ana me ka mai ino. Ina paha ua hewa io lakou, i make o Iesu no ka hewa o ko ke ao nei, aole anei o keia poe wahine i poino kekahi e kalaia mai ma ke koko hala ole o Kristo Iesu? Ina aohe hewa, o ko ke ao nei, ina la aole e hoounaia mai i kalahala i pau ai ka hewa o ke ao nei maluna ona, a i lilo ai ka poe i kalaia ma ka inoa o ka Mesia i mau hoanoho no ke'lii o na'lii, ma kona Paredaiso nani iloko o ka lani.
                Ua maopopo ia'u he kanawai maikai loa keia e kinai nei i ka ino, a me ka make i loaa ma ka hookamakama. Ina ua hewa ka hapaiia'na o ke kanawai o na luna a me na makai, aole he pono e hooili mai ai i kahewa no ke kanawai; aka, maluna iho no o na luna ko lakou hewa iho, a aia no ka aha hookolokolo kahi i hamama mau i ka poe a pau e makemake ana e imi i ko lakou mau pono ma ke kanawai o ka aina. Ua hana io anei ua poe luna la, a me na makai me ka hapai i helehelena e ma ua kanawai la?
                Ua lawa au, a o ke kauleo hope a Namolokama, oia no ka hai aku i na kanaka Hawaii naauao a pau, ina oukou e makemake ana e kinai i ka lahui Hawaii, e aho e hoopauia keia kanawai; aka hoi, o ko oukou makemake ka mau o keia lahui, alaila, e aho e ku kakou ma kona kua a hiki i ka make ana. Me ke Aloha. MALAMANUI.
Dekemaba 23, 1851.

                I kela poaha iho nei, ua ku hou mai o Lady Franklin a me kona poe hoahele, maluna o kekahi moku e holo ana i Iapana a me Kina. Ua pae mai oia i uka, a ua hookipaia ma ka hale o ka mea kiekie o R. C. Wale, ke Kuhina o ko na aina e. I ke ahiahi o ka poalima, ua holo hou aku oia. Ua manawalea mai oia he $100 no ke kukulu ana he Kiahoomanao no Captain Cook, ma Kealakekua Hawaii.

                I ka po o ka la pule iho nei, he olai hou no ma Honolulu nei. O ka lua keia o ke olai ana iloko o keia mahina. Aole nae i naueue nui ka honua e like me kela olai mamua iho nei. Ua kupikipikio maoli ke kai, a eu mai no na nalu, me he mea la, ua luliluli ia ke awa e like me ka luliluli ana o ke pa holoi ma ka lima o ke kanaka.

                Ua ku mai ka moku Okohola hope loa o keia kikina. He 70 wale no ka nui o na moku Okohola i hiki mai ma keia mau mokupuni i keia kau e noho nei.

                Ua hookahuaia iho nei he Puali koa Lio ma Honolulu nei, a ua hookohoia na Luna. He 90 a keu aku ka nui o keia poe koa pualu hou.