Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 17, 16 January 1862 — HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 4. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 4.

Ia olelo ana a Panaewa pela, lohe o Hiiakaikapoliopele, alaila, pane aku o Hiiakaikapoliopele ia Panaewa ma ke mele, penei. Pau ke aho i ke kahawai lau o Hilo, He lau ka puu, He mano ka ihona, He mano na kahawai o Kulaipo, He wai Honolii, He pali o Kamaee, He pali no Koolau, Ka Hilopaliku, He pali Wailuku, He one ke hele ia, He one e keehia'la, I Waiolama, Heaku ka wi, A ka wai i Panaewa, O Panaewa nui, Moku-lehua, Ohia kupu ha-o-e-o-e, I ka ua lehua ula, I ka wi ia e ka manu, A ua po—e, Po Hilo i ka uahi o kuu aina, Ola ia kini, Ke—a mai la ke ahi- e, No ka ike ana aku o Hiiakaikapoliopele i ka uahi o ke ahi a Pele e iho ana i kai o Puna, nolaila kela mele a ia nei maluna. Nana aku keia ia Panaewa, e hoomakaukau ana kela e pepehi mai ia laua, me ko Panaewa manao e make ana laua nei ia ia, oli aku ana o Hiiakaikipoliopele, penei. O Panaewa ohia loloa, Ohia uliuli i ka ua, I moku paewa ia, E ka laau,

5. O kepekepe, A ka uka i Haili la, Ilihia, Ilihia i ka leo, He leo wale no––e, Alaila, i mai o Panaewa, ae, ilihia io i ka leo, i ilihia ia laua nei, i ka laua nei i ana mai nei, he mau kane olua, nolaila, hewa ae nei ka waha, i kahi umeke poi, a me kahi kalo, heaha la hoi, aia no i ka ikaika ? alaila, loaa ke alanui ia olua. Alaila, ko laua nei hakaka iho la no ia me Panaewa, oia hakaka o laua nei a luhi o Panaewa, luhi no hoi o Hiiakaikapoliopele, hoomaha laua nei, a maha laua nei, hakaka hou laua nei, ia hakaka ana a laua nei, ike o Pele ia Hiiakaikapoliopele, e hakaka ana me Panaewa. Alaila, kahea aku o Pele i na Hoaiku kane, a me na Hoaiku wahine, auhea oukou, aia ko kakou kaikaina la, ke hakaka mai la me Panaewa, e hele oukou e kokua i ko kakou kaikaina. Miki aku ana lakou la, hookahi no ka muka ana ae a lakou nei ia Panaewa, o ka make no ia, pau i ka ai ia. Alaila, kena kela ia Pauopalae e hele i ka luau, moe o Hiiakaikapoliopele i ka luhi o ka hakaka ana me Panaewa. A hoi mai ke kahu me ka luau, wahi i ka luau a paa, kau i ke ahi, ka ia nei moe no, oia moe oia nei, a o ke ala ole mai o Hiiakaikapoliopele, hoala o Pauopalae ma ke mele, penei. E ala, e ala—e, E ala e Hikaalani, E ala e Kehooilouaikalani, E ala e Hoomauwahine, A Makalii la, e ala—e, Alaila, ala mai la o Hiiakaikapoliopele, ninau mai ia Pauopalae, aole paha e kala i moa ai, ua paapaa loa paha. Alaila, wehe o Pauopalae i ka luau, a pau ke ino, alaila, kaumaha keia i na aumakua, e like me ka hana a na kanaka i ka wa kahiko, a pau ia hana ana, ai o Pauopalae, a pau ka ai ana a ia nei. Ko laua nei hele aku la no ia a waena o ke alanui, alala mai ana keia puaa, oia alala mai no a kokoke ia laua nei, oli aku ana o Hiiakaikapoliopele, penei. Aloko au o Panaewa, Halawai me ka puaa, A ka wahine, Me kuu maka, Lehua i uka, Me ka malu koi, I ka nahele, E uwe ana i ka laau, Alala ka puaa a ka wahine, He puaa kanaenae, He kanaenae mohai ola, E ola ia Pele, I ka wahine o ka lua—e, Ku ana o Wahineomao i ke alo o laua nei, ka-naenae ana o Wahineomao i ke alo o Hiiakaikapoliopele i ka puaa. Ea ! o oe na e Pele, eia ka puaa, he puaa no ka hoohiki ana a ka makua a ike ia oe e Pele, alaila, hoi aku moe i ke kane. Pane mai o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, aole au o Pele, aia no o Pele i ka lua. Koi mai ana no o Wahineomao, no kona manao no o Pele no keia, hoole paa loa mai kela, me ka olelo mai, aole au o Pele, aia no o Pele i ka lua, o hele. Alaila, aoao aku la o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, no kona hele ana. I aku o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, i hele auanei oe a hiki i ka lua, o ka wahine nui auanei e noho ana ma ka puka o ka hale la, aole ia o Pele, mai ike auanei oe i na wahine maikai o loko o ka hale la, mai haawi oe i ko puaa ia lakou o make oe, nana no auanei oe i kahi ope ahu e waiho ana i kapuahi la, o Pele ia, ia ia ko puaa e haawi ai. I mai o Wahineomao, ka! e hala loa auanei paha olua, aole e loaa mai ia'u, i mai o Hiiakaikapoliopele, ae loaa wale mai no maua ia oe ia nei. Ko Wahineomao hele aku la no ia, e hao aku ana no o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, noho ana i ka lua, ko Wahineomao kanaenae aku la no ia, e like me ke kamailio ana a Hiiakaikapoliopele. A pau ke kanaenae ana a ia nei, huli mai keia e hoi, hu ae ana ka manao iloko oia nei, huli hou aku o Wahineomao, i mai o Pele, aole mau wahine i loaa mai nei ia oe e hele aku ana la, i mai o Wahineomao, he mau wahine no, i mai o Pele ia Wahineomao, o hoi a loaa aku ua mau wahine la, ea! o kahi kaikamahine iho la, o kau aikane ia, ae aku o Wahineomao, ae, hoi mai hoi keia, e hookomo aku ana o Hiiakaikapoliopele i ka manao ia Wahineomao, huli hou aku o Wahineomao, a pane aku ia Pele, me ke kuamuamu aku ia Pele, ka ! kainoa no he wahine maikai oe e Pele, he maikai wale no na wahine o ka lua nei a pau, o oe no ka! ka wahine ino loa o keia wahi, ulaula kou maka, makole pu ho hoi, ino loa no oe e Pele. A pau ia olelo ana a Wahineomao, kona huli aku la no ia hoi, e hao aku ana no o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, loaa no laua nei ia Wahineomao. I mai o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao e! mama hoi oe, ae aku o Wahineomao, ae, mama au, eia no ka olua ke hele nei, kuhi au ua hala loa olua, nolaila hoi, wikiwiki mai nei au.

I mai o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, pehea oe i hele aku nei? i mai o Wahineomao. Hele aku nei no hoi au a hiki, e like no hoi me kau i olelo mai, ike no hoi au i ke ope ahu e waiho ana ma kapuahi, kaumaha no hoi au i kuu puaa, a haawi no hoi au ia ia, huli mai au e hoi, ninau mai kela ia olua, i aku nei au, ua loaa no au ia olua, kauoha rnai nei ia'u i aikane oe nau, e kii kakou i ke kane i Kauai, pela mai nei la ia'u, i mai o Hiiakaikapoliopele, o kana olelo wale iho la no ia, pane mai o Wahineomao, aole, i kauoha mai nei ia'u e nana au ia olua ke hiki i Kauai, a loaa ke kane, e nana au i ka honi o olua, i ka launa o olua alaila, hoi mai au hai aku ia ia, pela mai nei a'u. Ninau aku o Hiiakaikapoliopele, aole au olelo ia Pele, ka! he olelo no ka'u ia Pele kuamuamu aku nei au ia Pele, i aku nei au, he wahine ino loa no ka oe e Pele, u-i no na wahine o ka lua nei a pau, o oe e Pele ka wahine ino, makole kou maka, ulaula no hoi, pela aku nei au i olelo aku nei ia Pele, akaaka o Hiiakaikapoliopele, a pau ka akaaka ana a ia nei, o ko lakou hele aku la no ia. Ia hele ana aku a lakou nei, a hiki lakou nei i kai o Makaukiu, he Hulaana nui ia e waiho la a hiki i keia wa. Ia hiki ana o lakou nei i Makaukiu, wikiwiki aku o Wahineomao me Pauopalae e au maua Hulaana nei, pane aku o Hiiakaikapoliopele ia laua la, e! alia olua e au aku, koi no laua la e au, pane mai o Hiiakaikapoliopele, alia kakou e au, aohe alanui o kakou maanei a ia ke alanui o kakou la rna ka pali, ina kakou e au aku, maanei la, make kakou ia Makaukiu, eia la ua lawe ae nei o Makaukiu i na niho ona a kau ma ke kua, hookahi no ke nahu ae, pau kakou. O ka nui, koi o laua la e au, no ka mea, ua makau laua la i ke|a alanui no ka pali, oia ke kumu o ko laua la koi ikaika e au, koi no laua la e au, hoole hou aku keia, aole. I loa no ia kakou a au aku, hookahi no ke poi mai o Makaukiu, pau kakou i ka make. Koi hou no laua la e au. Ina lakou e pii ma ka pali, he loihi loa ia alanui, o ke kokoke no keia, pela ko laua manao. A no ka nui koi o laua nei e au malaila, alaila, lalau ae o Hiiakaikapoliopele i ka auki, i aku keia ia laua la, eia ke ala o kakou ia nei, e kaka ae au i ka auki, a hoolei aku i ke kai. I hoolei aku i ka auki, a nalowale, aohe alanui o kakou, aka, i hoolei au a i nalowale ole ka auki, alaila, o ke ala no na la au aku kakou, aka, i nalo ka auki, aohe ala o onei, aia ke ala ma ka pali. Alaila, kaka iho la o Hiiakaikapoliopele i ka auki, a pau ka alualu o ka auki i ke kaka ia, oli aku keia he mele, no ko laua la koi ikaika e au ma Makaukiu, nolaila, manao keia ia Wahineomao ma, he mau kane laua, he wahine no keia, no ko laua hooko ole mai i ka ia nei olelo aku ia laua, nolaila, oli aku keia, penei. Au ma ka Hulaana, Kaikoo ka pali, Pihapiha o Eleele, Ke kai o Makaukiu, A'u e hopo i ka loa, O Honokaneiki, I kane la olu––a, I wahine la wau—e, A pau ia mele a Hiiakaikapoliopele, kiola aku keia i ka auki, i loa no i ke kiola ana aku a ia nei, o ka nalo aku la no ia o ka auki, i aku keia ia laua la, aia la, e au aku nei kakou la, make kakou ia Makaukiu. Pane mai o Wahineomao, ka! hoolei- aku la no paha oe i ka auki, uhi ae la ka limu, nalowale ka auki, kuhi oe he Mano. Koi no laua nei e au, hoole aku no o Hiiakaikapoliopele, alia olua e au aku, e kaka hou ae au i ka auki, lalau hou no o Hiiakaikapoliopele i ka auki a hoolei hou no, i loa no i ka hoolei ana aku, nalowale hou no ka auki, i aku no keia, aia la, aohe ala o kai nei, aia ke ala ma ka pali. Hoomakaukau hou laua e au, kaohi aku keia, alia e au. Lalau hou keia i ka auki, kaka keia, o ke kolu ia o ka ia nei hana ana pela, oli aku keia, penei. Hookuku, Ka au-hula-ana, O ka pali, Ke pue ala e ke kai, A nalo ka auki, He Ia ko lalo, He Ia o Makaukiu, O Makaukiu hoi––e, A pau ia mele a ia nei, i hoolei aku ka hana oia nei i ka auki, nalowale hou no ka auki, i aku o Hiiakaikapoliopele, aohe ala o kai nei, hoopaakiki no laua la e au, aua hou aku no keia. Lalau hou no o Hiiakaikapoliopele i ka auki, a hana hou no e like me kana hana mau, a oli hou no kela i keia mele, penei. Mehe uahi mahu kai la, Ko lalo o Kakaauki, I Makauki––u, He kiu he alele aloha, Eia i o'u nei––e, A pau ia mele a ia nei, i nana aku ana ka hana o lakou nei, hoea ae ana o Makaukiu mai lalo ae a nana iluna o ka ili kai, holo mai ana o Wahineomao ma i kula, a kahi no a pau ko laua manao. O ka hakaka iho la

no ia o Hiiakaikapoliopele me Makaukiu, a make iho la o Makaukiu ia Hiiakaikapoliopele, a hele aku la no lakou nei, manao no o Hiiakaikapoliopele e kii no keia ia Mahiki e pepehi. Kii no keia, ma Waipio ka pii ana a lakou nei, a luna lakon nei o Waipio, nana iho keia ia lalo o Waipio. Kani aku ke oli a ia nei, penei. A luna au o Waipio, Kilohi aku kuu maka ilalo, Hele hoi ke ala, Ma kai o Makaukiu, Hele hoi ke ala, Ma uka o Kapuoa, Pihapihahee, I ka welowelo, I ka pua kolea, I ka ino—e, Ino Mahiki, Ua ike ka hoi au, He ino Mahiki, He ino, he ino loa no—e, A pau ia mele a ia nei, hoomaka ka hele, ia hele ana aku a lakou nei, kahea ana keia mau wahi kanaka, ma ke mele, penei. E Hiiakaikapoliopele—e, E kii mai oe ia maua, E ka hookuli i kaualo—e, Ka opu aloha ole—e, I nana aku ka hana o lakou nei, he mau wahi alualu, ua pepehi ia, ua make, ua lole ia na iwi, ua pau, o na alualu wale no keia e kahea nei ia Hiiakaikapoliopele. Ko Hiiakaikapoliopele lalau ae la no ia i ka auki, hookomo iloko o ua mau alualu nei, i iwi no laua, ko ia nei hana no ia a ola ua mau alualu nei, ku ae no lakou nei hele ana, noho no laua i ko laua wahi, i Pololu. Ko lakou nei hele aku la no ia, a komo iloko o Mahiki, hoolale mai ana o Mahiki i ka lepo mamua o lakou nei, aole keia i hakaka me Mahiki, kii e keia pepehi ia Moolau, kahea aku o Hiiakaikapoliopele ia Moolau ma ke mele, penei. A loko au o Mahiki, Halawai me ke'kua, Okioki poo, Okioki iho la i kona poo, Kahihi ae la i kona naau, Hoale mai ana, I kona koko i o'u nei, E lau e, lau—e, No'u ke ala, I hele aku hoi—e. A pau ia mele a Hiiakaikapoliopele, pane mai o Mokulau, aohe ala, aia no a nui ka ikaika, loaa ke alanui. Aia no o Mokulau i kona wahi i Kohala. Ko laua hoomaka iho la no ia i ka hakaka, ko laua hakaka no ia a luhi, hoomaha, ia hoomaha ana, kani aku ke oli a Hiiakaikapoliopele, penei. A Moolau, I ka pua, O ka uhiuhi, Helelei mai ana, 5. Ka pua o Koolau, Lohia e na moo-liilii, Na moo-liilii kaala, E kolo i ke kula, E iho i kai o Kawaihae la, 10. Heia ae la ka moe liilii, E hakaka kaua paio, Olua auanei, He 'kua Moolau, O Moolau Akua—e,