Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 18, 23 January 1862 — HE MOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 5. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 5.

A paa ia mele ana ā ia nei, ala mai la no o Moolau, hakaka no laiia nēi, a no ka nui loa 0 ko laua hakika aha, lulil lāua, a hoomaha, ia hoomaha aha a lāua nei, hoouna mai o Moolau i na kanaka una e hele mai e kiu ia lakou nei, itt hele ana mai oua kahaka nei, ike e mai la no d Hiiakaikapoliopele 1 ua Inau kanaka nei, oli mai ana keia penei. A Moolau i ki pua, 0 ka uhiuhi, Pala luhi ehu iho la, Ka pua o ke kaun Ja i ka īa, Na hale ohai i Kekuha, * 0 Waakiu—e—ki—u t E kiu ia auanei kt)u tthiahi t £ makai ia olua auanei, Akiiā Moolāū, 0 Moolau Akua—e, īā manawa, ikē o Pele ia laiia nel e hakaka āna me Moolau, i aku tt Pelē i na Hoaiku kahe, ā mfe t»a Hoaikil wahine, ena Hoaiku kahe, me ha Hoaiku wahine, o mai la lakou a pau, % e helfc oukou e kokua iko oukou kaikaina Hakh, aia la ita hakaka mai la me Moolāu, a hā hihi, hooinaha iho la, hakaka no a tuhi hoomaha no, ua hakaka hou mai la no a ha luhi ua hoomaha, aia lā ke hoohiaha mai la. E hele oukou e hakāka me Moolāu." 0 I liki mai atia na Hoāiku, hookahi no ka mhka ana ae ia Moolau make o Moolau, e hee aku ana ke Akua o Mahiki ho kā ike āna mai ikā tnake o Moolah, Wawa akh la ke Akhā o Mahiki, aolfe i kaha iā akn 0 Mahiki lalah aku ana no keia ia Mahiki a māke, ke hee nei ke Akhā o Mahiki/ke hele nei ke Akha o kelā Wahi o keia wahi o Māhiki, no ka tnāke āna o Moolah ma, Ano iā make aha o Moolāh ma* a me ka htii u-Wa o nā Akha o Mahiki, oii āku ana o Hiiāka* xskapoltopele iloko o Mahiki penei. Raikoo PhhOmoeāwa, Wāwa kā laā—u, Nei o Puuoai ma—e, Naha^KāWeloWelo, Hee nae hoi—e, E Piinoai ma—e, Ke holo īa, Ē Mikialoalo—e, Nawai kā mako* Ke i-o nei—e, A pan iā mele ana aia nei, hele aku la no lakou nei a 110 ko ia nei manao e hoi hou 1 hope e luku aku i na kupua o Hāwaii, huli hou lākkou nei hoi hou no i hope, māhao keia o hele pololei loa, koe ho keia poe kupua, o luhi hou no keiā ko hoi mai. Nolaila luku mua keia i keia poe ā pau, hoo- , kahi no oiā nei luhi oke kahe ko lioi mai, ōolāilā kāu aku ai keia i ke mele penei. Lilo i Puna—e, Lilo i £u—na, Lilo i Puna i ke au, A kā hewaheira, Popoi aku ka i na hale, tJa piha na hale i ke'kua, 0 kihi Akuao AVaimea, 0 Jta lehu Akua o Manā, Klini wale Waiuiea, 1 ka piho a ke'ktua o Uli—e, Po wale Mahiki, Aia Mahiki, Ke ua la no*^e, A pau ia mele a Hiiakāikapoliopēle o ko lakou nei hele aku la no ia, e hoi hope āna e luku i na kupua o Hilo, a malaila aku. # Hele aku U lakou nei a kahi e kokoke aku *»a i na hale o Wahineomao ma, i aku o Wahineomao ia Uua la, e| kai noa no i Jl«u. eko kUoa « hele»!, „ kM «ktt n0 kew o makou 1«, pm mni hoi »n, nei „ i o a m»a makaa, uM hoi«, ehikil ki ho» kai hele a kakoo. Aia no auanei o'u mau makua U ke kali |t ia'u ika hoi iku. Ia hele aiia o Ukou nei a kokoke ina hale o iakoo nei i nana aku ka hana o kkoa oei, e noho mai aaa no na

makua o W&hii»lbso, i aku o Wahlnwmao aia o'u mau mak||i la ke noho mai la, e paa fco auanei au | o'n mau makua, aole hot auanēi kakou * tide pu ika haakai bele a kakou. V No ka mea, u%raakenmke loa o Wahineomao e hele p%me Hiiakaikapoliopeie nolaila, kona o^mpinepine i alanui 6 aku ko lakoU e ai, i nalowaie ina makua ona, a kokoke !albti iiei 1 kahi o na makua 0 Wahiheomāo» <j| Panahoa ka inoa o ka maknahine o WWiineomao, o Kaipalaoa ka makuakane, e mau ana no ia Wahineomao, a ike mai laua ika laua kaikamahihē, nolaila, naii| mai ai laoa e ninau mai ana o Hliakaikapoliopele i ke alanui ia Kaipālāoa ma, ma ke meie, penei. Ē Puuahoa, * I Kaipalaoa, Ina maka o St&nakila ma, Ē nonoho mai la—-e, Mahea ke ala—e t Pane mai ia laoa ift, o Punahoa me Kaipaīaoa, malaila iho no ke ala, i nana aku nei maua Ika like o kēlā wahine me ka maUa kāikamahiiie, o ke kulou ana iho la hoi i lalo. $ ■f I āku 0 Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao kulou mai no auahei oe ina kuu kua, kupoupou no auanei auhea ke alanui, i mai uo auaUei oe, eia 110, pela no auanei kaua e hana ai la alaila UaloWale oe, ae mai la o Wahineomao. Ko lakou nei hele aku la 110 ia, e like me ke la olelo a Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, pelā no ka lakou nei hāna atiā, kupoukupoU aiihea ke alanui ? eia no, kupokupou anhea ke aianui ? eia no, a pela āku no kā lakōu nei hana ana a hala loa lakou nei inai ka hiākā aku o- na makua o Wahineomao. Pāu ae la ko W'ahineoinao . nianao 1 na makua, ia māhawa, a hele aku la lakou nei malaila aku. A hiki lakou nei i Wailuku i ka papa kahulihuli, e noho ana na kupunakane o Hiiakaikapoliopeie, oPiiianiōoka inoa, o kekahi, 0 Nohoainoo ka inoao kekahi ona'lii no ia nona ka papa kalmlihuli o Wailuku, e hele aha na kanaka a pau, na kāne, na wahine, na kamalii, mai kela aoao mai a pa i keia aoao, mai keia aoao aku hoi a f ,pa i kela aoao, aia ine ke kumu kuaf, āiaiii āe i/iāWna 0 ka papa kahuliiiuli 0 Wāilnku. Oiā hele āku lā 110 ko lakou nei a kokoke ike mai la o Pihāmoo ia Hiiakaikapoliopele, kaheā aku la o Pilamoo ia Nohoamoo, Ē ! o ka moopuna a kaua la t panē mai o Nohoamoo īa PihamoO ine ka manao inoino, pēneij A l heaha la hoi kana, e hele mai na paha īa me ka uku mai no, aia no a loaa mai ka Uku ulaiia, hele āe maluha o ke alanui, aka, 1 hāawi olē mai ia i ka uku ia kaua, aole iā e hele maluna 6 Iā manawa i aku o Piliālhoo iā Nohōamoo, ke ae pahā. Nana aku la na maka 0 nā kanaka, na kane, na Wahine me fīā kamalii, ia Hiiakaikapoliopeīe, he meā ke ku a ka Wahine maikai, āohe wahine māikai e ae hia Hawaii nei, hele āku la no lakou nei a kokoke 1 kahi o nā kanākā e ākoakoa ana, e uku āna 1 ke alamli ka poē ē hele aha ma o a maanei. fie āi, he iā, he kapa, 110 malo, he ko, he pāakāi, a me iā mea aku, ia nieā aku, oia ke kumu kuāi, alaila heie mahina oke ālahui, (oiā hoi ka papa kahulihuli o Wailuku.) Kahea aku la o Hiiakaikāpoliopele i ua mau Alii nei hoha ke ālauul, oia hoi na mea nona na inoa i haiiā maluna, ina kē mele penei. Kahulihuli—e I Ka papā 6 Wāiluku, Kahuli o Apua, Haa mai o Maukele. He ole Kaha, Kuai ai—e, Homai ka ai, Homāi hoi ka ai—e, - I aina akn hoi' —e, A pau ia kahea ana aia nei, i mai la laua la, penei; kahaha ! aole paha o ka maua ke haawi āku nau, 0 kau ke iuuwi mai ia maua, alaila hele ae oe maiuna 0 ko maua alanui, āole paha e loaa wale aktt lta maua ia oe. Alāila, nonoi hou no kēia ia laua i kā ia ma ke melē penei. Kahulihuli—e, Ka papa o Wailuku^ He ole Kekaha, Kuai tā—e, Homai ka ia^a, Homai ana hoi ka i—a, I aina aku hoi—«, Apau ia noi ana āia nei, hoole hou no laua nei e like no me kela hoole ana mamua, nonoi hou aku ifb keia ma ke mele penei. Kahulihuli- e, Ka i>apa o Waiiuku, He ole Kekaha, Kuai paakai—e, Homai ana hoi ka paakai, I aina aku hdi— 0 ka laua hana no ia o ka hoole e like roe kela maluna/alaila, hai mai 110 laua i ka olelo ino, aole e loaa ia oe ke alanui, aia 110 oe a haawi mai i ka uka Ia maua alaila heie oe maluni oke alanui o maua, alaila, nonoi hou no keia naa ke jnele peneL Kahiillhuli—e t Ka papa o Wailuku, He ole Kekaha kuai ko, He ole Kekaha,

Kaai ko—e, Homai ke ko, * I aīna ae hoi—e, K.a laaa no ia o ka boole r k& ia nei no boi ke iioi ma ke niele penei. Kahnlihoii—e, ' Ka papa o Wailukn. He ole Kekaha, Kuaikapa— Homai ke kapa, I a&hu ta aku hoi—i, Hoole hou ao laaa nei ē like no me ka laua hana mau, noi hou akn 110 keia ma ke mele penei. Kahulihuli—e, Ka papa o Wailuku, He ole Kekaha, Kuai wai—e f Hoinai }ka wai, Koinai hoi ka wa Wai—e, I iiiii ia'ku hoi—e, A pau ia mele ana aia nei, alaila, olelo akti o Hiiakaikapoiiopele i kanaka e noho ana, e naha ana i ke ktiai a laua nei i ke aiaiiui i ka poe e hele ana ma-d, a inaauei, i aku keia, Ka t i na paha keia noi ana akii a'ii iā iaua la a he liiau kanaka, haawi mai !a, aole o ke noi aku o na Akua, aohe noho a maiin mai. Pane mai Ua poe kanaka nei, K ! he mau Akua ho kela mati kanaka la, ae aku o Hiiakaikapoliopele, mē ka i aka he mau Akua iaua la. Ia manawa nu» loa ka hoopaapaa o kaikapoliopele, me na kanaka, no ka mea, aolē i ike ha kanaka, e he mau Akua laua, no ka nana aku no o na kanaka he mau kanaka maoli no, eia ka auanei he mau Akua io. Aole iio hoi i ike inai na kanaka e, o Hiiakaikapoliopele keia. Nui loā ko lako hoopaapaa ana, i aku o Hiiakaikapoliopele ia lakou ( he mau Akua laua la, he mau moo, i na wau e kii ae ia laua la ea/ he holo aku ko lauu la. A no fca hoopaapaa loa o ia nei me na kanaka, ka i mai la no ia o na kanaka ia ia nei e pilij ae aku ho keia, ae, ninau inai lakou ia ia iiei heaha kou kuniu pili, i mai la o Hiiakaikapoliopele, hookahi no paha kumu pili o kamahele o na īwi. Kukui aku la ka lono a lohe aku la ke Alii nui nona ua waht nei, no ko ia nei hoopapaa me ua kanaka. ■■ Aiaila i inai la ua Alii nei, kahaha I āole paha iā o ka mea e pili ai o ka waiwai 0 na iwi, he waiwai no, he waiwai, alaila, pili, he iwi no hoi he iwi pili, Oielo aku la kē'lii, i iia kanaka, e hoi oukou a i uā Wāhine la, e oieio aku iā ia, aohē me kē plli i na iwi mē kā waiwai, eia ka \VanVāi ia'u, o na iwi, Ua o-ki ia, ae aku la na kanaka i ka inanao o ke'lii, hoi aku la lakou a hai aku la i na olelo a ke'lii, e like me na oielo maluna ae. 0 ka pili ihō 3a no ia o lakpu a paa ka piīi ā- lakoU nēi. I aku o Hiiakaikapiliiopele, i na kanaka, i na hoa pili o ia nei. E I ke kii nei āu īa laua la, a i noho mai aohē e hoio aku, ālalla eo tu la oukou, ae mai la na hoa pili ona, ae, a he maikai no hoi ia ihiua o na kanaka a pau. I hou aku no keia i na hoa piii ona, i kii au a i holo, eo hoi oukou ia'u, alaiia ua ināikai ia mau manao ia lakou. Hoomaka aku la o Hiiakaikapoliopele e kii ia laUa, ē holo aku ana ua māu kanaka noi, kahea mai keia i na kanaka e kii āku e hopu ma ke mele penei. Kaumaha ka ai, 0 Hilo i ka lehua, Mai kā nuku, 0 ka manu a Punahoa—e, Hoā ia iho la kau kanaka, 1 pāa o pahee auanei, Hina i Kaiuakanaka, He kanaka he mau Akua—e, Hele aku la no keia, e kii ana e pepēhi ia laua, holo aku la Ua mau moo nei, ā huli hou mai i hope a noho a moo, i akiio Piiiamoo ia Nohoamoo, e aho e kahea aku oe i ka moopuna ā kaua, i hewa no kana ia oe, 1 kau olelo ino lio, e laa ka makeo kaaa ia, ae mai la o Nohoamoo. Huii mai la o Nohoamoo ā kalie mai la ia Hiiakaikapoliopele, ma ke mele ponei. Kupu maikai ae la, Ka wahine o Kalua, Ua ia iho la e ka ua, A kilinahe ka maka, 0 ka lehua mauka, Mauka oe ē hele ai, Ma Kehoauau wai, £ waiho ke ala ho maua, No na kupuna—e. I āku o Hi iakaiVapol iopele, aohe olua e ola ia'ii e make ana olua ia'u i keia la. la manawa, o ka-u holo aku la no ia 6 ua maa moo nei, holo tio o Piliamoo a kona poopoo pohaku, o Nohoamoo no hoi a kona poopoo pohaku, pee laua nei. 0 ko Hiiakaikapoliopele hele aku le> uo ia, a iā Piliāmoo hahae ae ana keia i ka waha, a nahae, pela no hoi ia Nohoamoo, nahae no hoi kona waha, a māke iho la lana ia manawa, a ko hoi ē l£ke me kan» raea ! oielo ai i na kanaka māinua he maa Akna laua. Ēo ae la no hoi ka poe i pili mai ai $ ko lakou waiwai ia ia mi t a paa loa ae la i» waiwai tio ka mea nana i kokaa mai ia la nei oia kela kanaka i hai ia ma kela Heln iho i»i, a hoka iho It hoe pHi o ii nei f

no ka paa loa ok» wahral ia Hlimla&.po Hpele, » pomaikai ka uiea fn„ a j kokua ia Huakalkapo!fope!e, no ka aui 0 kooA walwal t mii mai ai ma ia haaa >»* Ilaila, hoi ho« o Pauopaiae i Kohala, no ka mea, un makemake o Paaopalae, i kekahi kanaka o Kohaia, o Pakii koii» inoa, a noho loa o Paoopaiae i Kohala, a bele akti lft o Hiiakaikapoliopele me Welimeomao. Ia hele ana aka a laaa nei a hiki laua nei i keia *ahi mtt!iwai ; wehe Una nei 1 wahi kapa o lāua nei a au aku !a, i ua muliwai nei. (oia hoi o Houolii, i Hilo, Uawaii.) o!i mai ana hoi keia mao Akua Unihipili/o Ahinahinakuikapali ma penei. Pdpo ke kapa o ka wahine, Au ko hana wai, Hoauau wai o Houoiii, £ kapu o—e, He mau Alii, He'lii ao, 0 Hinaliiuakuikapali—e, I naiia aku ka hana o laua nei t e uoho mai ana ua mau wahi Akua Unihipili nei, i aku o Hiiakaikapoliopeelē, Ka ha ha ! kola mau walii Akua Unihipili hoi; nana mai nei kela mau wahi Akua UnihipHi i ko maua maa mai, a ke kani mai nei ke o!i, e make ana olua ia'Ui I kii aku ita hana o Hiiakaikapoliopele, e lele aku ana ua mau wahi Akua Unihipili nei, a noho i !una oua inakuahine, noho no kekāhi i Juna o kona makuahine, noho no hoi kekahi i luna o kona makuahine, hoolale i ka luau, aka luau na makūa, hoi mai ho* ke alii, a-a ke ahi. I aku o Wahineomao tke aikane, E ! ke a mai la ke alii, i mai Ia o Uiiakaikapoliopele ia Wahineomao, na.ua mau wahi Akua Unihipili ola na la make, Oia a no o ke ahi a hiki no laua nei, pio ke ahi, aohe i enio huai ka imu, hoomakāukau ka ai, wehe ka wahi o ka luau, a ke pa, kaumaha o \irahineoinao, i na Akua, a pau ke kaumaha ana a Waliineomao, ai o Wahineomao a pan ka ai ana aia nei, ko laua n 2 i hele aku la 110 ia a hiki laua i kai o Piihonua, inoe !atia nei ilaila, a ao aē ia po, i ka hale o Piikeanui, nia kahi i moo ai, o laua nei. ht hooinakaukau ana o Piikeanui, me Piikeaiki i kaukani o ko latia hākuaina e holo mai aua ī Maui, e lawe ana i ka waiwai ao ko laua A pau ka hoouka ana i ka waiwai, lalau aku la o Piikeaiki i kāna Wahineomao, a hoouka ae lā i luna o ka wiia, i aku o Piikeaiki ia Piikeanui, hoouka ia ae hoi paha kau wahine. Pane mai Ia o Piikeanui, ia Piikeaiki, kā 1 aole o'u makemake e hoouka ka wahine, o holo aku auanei a ka moana, poho ka waa, pulu ka waiwai o ko'u liakuaina. Ke kumu oia hoole ana a Piikēanui, aole e hoouka i kana wahine, ia lakou i moe ai ia po, «a makemake oiā e lauiia kino laua ia po, a°le nae i ae kana wahine, oia no Hiiakaikapoliopele, aole loa no laua i laUna kino, nolaila, ko Piikeanui mea i huhu ai, a hoouka ole ai ia Hiiakaikapoliopele. Ma ia olel« ana mai a Piikeanūi ia Piikeaiki, aole e hoouka i kana wahine, alaila, i aku o Pikeaiki iā Wahineomao, E 1 e hoi oe iuka, ae mai la o Wahineomao, a hoi aku la iuka, mai luna mai o ka waa, o ka Jiolo aku la no ia o lauā la. lā hoomaka ana aku no oka hoe a laua nei, aole i loihi aku, e poi mai ana ka nalu, hookahi no ua naltf nei, mai mu& o ka waa a hope, oke poho iho la no ia, au aku ka waiwai, au mai iloko oke kai. Pau loa ka waiwai o ua mau kanaka nei, ika lilo i ke kai i aku o Piikeaiki ia Piikeanui, aia kaua la I e hoouka ia mai nei no la hoi na wahine a kaua la, hookahi no la hoi ke koekoe pu o kakou, e piho ana no ka hoi kaua la.