Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 22, 20 February 1862 — Page 4
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, FEBERUARI 20, 1862.
HE INOA NO KEAHI.
Kau opua Leahi oni me he ao la,
Me he halo no ka ia lai lua ala i ka lai,
Lai ua pa ka makani hau Alia,
Hamoa e ka Waahia nani Kaimuki,
Kukai ka hihi nawe ka mauu pili,
I ka aina e ka la o Kamakalii,
Noho ekeeke ke kula o Kalililehua,
He ahonui na wahine nonoho kula,
O Makaaoa ma laua o Makahuna,
I huna i hoopeepee kuhi e nalo,
A oe e nalo ua ikea mai la,
Naue mai—ai—la.
Naue au me ka ua Kanilehua,
Me ka huakai ala a ka moani,
Ke kuahaua mai la i ka Lehua,
Hiki ka Puulena o ke onaona ka nui,
Lalani ia e hele nei i Hilo,
Pau ke ano o Hilo i Hanakahi,
Mehameha Puna—e,
Puhee mai ana me he wai puna ala ke aloha,
Puhee mai ana maloko o ke kanaka,
Naue mai—ai—la.
Naue kulanalana Lehua i ke kai,
Kulana i ka paia e ke Kookoolau,
Halana ka Kawaihoa momoe i ka la,
Hai napa kalaihi i ke alialia,
Wawe aku oe o ka pihe a ke akua,
O ka wawa wale i ke ahu a ke ao,
Hele a ilihia ka nahelehele,
Makau au o Kalapueo, o Kaunooa,
Holo no au aohe hoomaha,
O kuu nae ia i Waiuona—e,
He nae keia he hanau no ke kanaka,
He mauliawa no ka manao iloko,
He kanaho no'u e hanau ae ai,
Naue mai—ai—la.
Naue ka ua puluhi o Mololani,
Ka ua holio kalepa i ka moana,
ana ka ua lula ke kai o Kii,
Moloa ino no ia ua kuaa;
Aohe hoa o ka ua poai hale,
Iuka no i kai po no ka la,
Poa ino ke koa uli ke koa kea,
I ka hooluhiia e ka ua kani koa,
Luhi ke kai ke koa o Ahuolaka,
Waiho wale hele loa i ke anu-e,
Nawai hoi ke anu o ka hale he mehana,
He wahi ua hanaia a maikai,
He iki la ia o ka malu ka waiwai,
Naue mai—ai—la.
Nani Ahukuna i ka ohai malumalu,
l okia e ka wai moana hohonu,
Ua hele wale no a ka neiki,
Akea ka aina waiho laula,
Ko lahilahi memele ke alo o ka pali,
Manao aku no wau nau no oe,
Noonei la oe o haawi mau ia,
Ia owili lua na makani he moae,
Hoolono aku o ka uwe a ke kai,
E ne hone mai ana i ke alo o ka ala,
O ka ne hone uwe liilii wale no oe,
Me he kamalii la ka hana wale,
Naue mai—ai—la.
S. LOHIAU.
Panoa, Honolulu, Feb. 3, 1862.
E OLA KA MOI I KE AKUA.
HAKUIA E WM. C. LUNALILO.
Ke Akua mana mau,
Hoomaikai pomaikai,
I ka Moi!
Kou lima mana mau,
Malama, kiai mai,
Ko makou nei Moi,
E ola e!
Ka inoa KAMAHAO,
LEI nani o makou,
E ola e!
Ko EHEU uhi mai,
Pale na ino e,
Ka makou pule nou,
E ola e!
Haliu, maliu mai,
Nana mai luna mai,
Kau pokii nei;
E mau kou ola nei,
Ke Akua kou kiai,
Ka PUA nani e,
Hawaii nei!
Imua ou makou,
Ke 'Lii o na 'Lii,
E aloha mai;
E mau ka EA nei,
O keia Aupuni,
e ola mau lakou,
Ia oe no.
Honolulu, Feberuari, 16, 1862.
Aia ma ka Nupepa Kuokoa o ka la 8 o Feberuari i hoopuka ia iho nei, aia malaila ke mele i hakuia e kekahi alii hanau o ka aina nei, oia hoi o Wm. C. Lunalilo.
A mamuli o ka olelo hoolaha a H. M. Wini, ka Luna pai o ke Kuokoa, i hoopuka ia ma kana Nupepa hoolaha iwaena o keia lahui, o ka la 16 o Dek, i hala iho nei, a mamuli oia kumu, ua haku iho ka poe i akamai i ka haku leo mele, no ka uku makana i olelo ia, a ua hiki aku ka huina o na mele i ka 15, a iloko o ua mau mele la, ua hooholo iho na Komite i ka lakou olelo hooholo, o ke mele i hakuia e Wm. C. Lunalilo, oia ke mele oi o ka maikai, a ua loaa aku ia ia ka uku makana i olelo ia o ke mele e kau nei maluna, oia ua mele la, a ke mahalo aku nei i kona akamai nui, no ka mea, wahi ana, o ka mua keia o kona hoomaka ana i nei mea he haku mele, e pili ana i ka Leo mele.
Aka hoi, mamuli o ka olelo hooholo a na Komite i pai ia ma ka Nupepa Kuokoa o ka la 8 o Feberuari nei, nolaila, ke olelo nei au, ua pono ole ka olelo hooholo a ua poe Komite nei; no ka mea, ua haawi ia na lakou ka mana e nana, e ike, e wae a ka mea kupono, e pili ana i ka leo God save the King. A, pehea keia mele? Ua pili pono anei? Ke olelo wiwo ole nei au, aole. Aole nae au e olelo ana, ua pau loa i ka pono ole; aka, e nana pu mai no kakou.
Aia ma ka pauku elua, a ma ka lalani elua o ua pauku la, e olelo ana, "LEI nani o makou."
He mea maopopo keia i ka nana ana iho, ma ka hoopili ana aku i ka leo mele God save the King, oia hoi o Lahauoli, a he 6—4 kona hoailona, a penei ka mahele ana ma ua lalani la, ma ka hua olelo Lei, elua mahele o ka leo malaila, a hui aku me na mamala olelo i koe ilaila, ehiku mahele ana o ka olelo.
A pehea, ua pili anei keia i ka leo mele? Ke i ae nei oloko, aole. I ke mele ana aku me ka leo mele, ua pukeu anei o Pali i na huaolelo, a ua hapa mai na hua mele.
E nana hou mai kakou ma ka lalani eha o ua puaku la no. Penei i palapala ia, "Ko EHEU uhi mai." Maloko o ka huaolelo eheu, ekolu no mahele o ka leo malaila, a huipuia me na mahele olelo a pau o ia lalani, loaa mai ehiku no mahele ana o na leo malaila. A pehea, ua pono io anei ka olelo hooholo a na Komite? Ke i mai nei o Pali, alua o'u haawina, pomaikai au, wahi ana. A ke noi hou mai nei no kela i haawina hou no ia la, a ke manao nei au, e loaa hou io ana no ua haawina hou oi a la.
Aia ma ka pauku ekolu, a ma ka lalani mua o na pauku la, a penei ka mea i hoopaa ia, "Haliu, maliu mai." Maloko o ka huaolelo Haliu, a me maliu, eono mahele ana o ka leo, a hookui mai me kona huina, ilaila, ehiku mahele ana o ka leo. Kahaha! ua kuhi ka hoi au, aohe e loaa hou ka haawina o ua wahi kanaka noi nei, eia no ka e loaa ana! A pehea keia? Ku ole anei ka hoohalahala a ka mea nana e hoopuka nei keia mau manao i na Komite? Ke i mai nei o Mea, ka! nawai hoi ka ole? A pehea, ua pau anei ke noi a ua wahi kanaka la? Ka! manao hou no au aohe i pau.
A, e nana hou ae kakou. Aia ma ka lalani ekolu o ua pauku la no. A penei i hoike ia mai, "Kau pokii nei." Maloko o ka huaolelo pokii, ekolu no mahele ana o ka leo malaila, a i ka hui ana me kona hua loaa, ua keu aku. A ninau ia mai paha, pehea i keu ai? Haina. I ka hui ana ae la o na olelo a pau ma ia lalani, loaa mai elima. A pehea ka pono? Eia, eha! ilaila. Ko hou io no ke noi a ua kanaka la. A pehea keia, ua pololei io anei ka olelo hooholo a ua poe Komite la? He hapalua pololei paha?
A pehea, ua pau anei? Aohe i paul, aia ma ka lalani hope o ua pauku la. Penei no ia "Hawaii nei."
Maloko o ka huaolelo Hawaii, eha mahele ana o ka leo malaila, ke hui pau ia me kona lalani okoa, alima mahele ana o ka leo malaila. A pehea ka pono? eia, i eha, alaila, pololei.
A pehea, pau ae la paha? U-hu, pau ka! auwe! O ke aha la ka hoi koe? Eia iho:
Ma ka pauku eha, a ma ka lalani elua o ua pauku la, penei no ia: "Ke 'Lii o na 'Lii."
Heaha kona hemahema? Ua noonoo loihi au no keia mea, oia ka'u i hooholo ai. Ke ike nei kakou, elua huaolelo 'Lii maloko oia lalani, a nolaila, ina e mele ia i hookahi leo maloko o ka huaolelo 'Lii hookahi, alaila, ai hui ia kona lalani olelo a pau, ilaila, elima mahele ana o ka leo malaila. A, i ehia ka pono? I eono. A, aole no la hoi e pono i elua mahele o ka leo iloko o ka huaolelo 'Lii? Ae, he pono no; aka nae, ea, ina pela, oi hou aku no mamua o ke ono, a o Pali ke waiwai ilaila. A ke hoopau nei au i ko'u manao.
Eia ka ninau hope: Pehea, ua pololei io anei ka olelo hooholo a na Komite? O ka mea nana e hoopuka nei i keia mau manao, oia kekahi i hoouna aku i mele ia H. M. Wini, a ua haulehia kana mele; aole ane oia e hoahewa ana i na Komite no ka haulehia ana o kana mele, a no kona nene ana paha i ka uku makana; aka, he mea keia e ikeia'i ka pololei io o ka hana a na Komite.
Aka, i kuu manao ana, ua ano hoopilimeaai ka poe Komite, no ko lakou ike ana o Wm. C. Lunalilo ka mea nana ia mele. Aka, mea mai paha kekahi, he pepa okoa hoi ka pepa i kakauia'i o ke mele, a he okoa hoi ka pepa o ka inoa i kakauia. Ae, pela io no ka olelo hoike a ua poe Komite la.
Ina ua ku kekahi o ka'u mau olelo i ka pono ole; e kala mai ia'u. E aloha auanei.
S. LUMAAWE.
Kapuukolo, Honolulu, Feb. 16, 1862.
HE MOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 8.
Na uala maka e-a-e-a,
O Kuokala,
Ka maia lau haahaa o Koiahi,
O ka imu lapa inai ia,
E inai i na uhu kai o Kaena,
E Kaena e, e ai kaua ia Kaena,
I aina ia no'u no ko akua,
Ho mai—e.
Huli aku keia nana ia Kaena, me he manu la e lele ana i ke kai, kani aku ke oli a Hiiakaikapoliopepe, penei.
Lele ana o Kaena,
Mehe manu la i ka malie,
Me he kaha na Kauwau la,
Na pali o Nenelea,
Me he upai na ke Koae la,
Ka ale iwaho o Kaieie,
Me he kanaka hoonuu la i ka malie,
Ka papakea i ke alo o ka ala,
Ua kui a e ke kai,
A uli, a nono, a ula,
Ka maka o kaala,
E no ana i ke kai o Kapeku,
Kapeku ka leo o ke kai,
O hooilo ka malama,
Ke ku mai la ka pauli i kai,
Ka hoailona kai o ka aina,
A-e kai o Kahulumanu,
Kai a moana ka aina,
Ahuwale ka pae kii,
Ka pae newenewe,
Ka pae manuu a Kanaloa,
A he hoa a oia,
Hoohaehae ana Kalaeokalaau,
I kihae ia e ke kai o Wawalu,
Na o waewae pali o Unulau,
I nui i ka wai o Koheiki i ka pali,
I ka pali ka wai,
Kau pu me ka laau,
Hoole ke kupa huna i ka wai,
Eha ka muliwai wai o Kaena,
Ena hio la e ka la o ka Makalii,
Oio mai ana ke a me he kanaka koa la,
Maalo ana i kuu maka,
Me he huakai la oia kalana pali,
Kuamooloa pali o Iehunua,
Hiki iho nei no ka hauoli,
I ka hikina mai a nei makani,
He aha la ka'u makana i kuu hilahila,
O ka'u wale iho la no ia,
O ka leo—e.
Nana aku laua nei, hele ka la o Kaena a liliu, me he mea la e ai ana i ke a o Kaena, oli hou no keia, penei.
Liua ke kaha o Kaena wela i ka la,
Ai na iho la ka pohaku a moa wela,
Kahuli onio holo ana i ka malie,
Haahaa ka puka one kiekie ke koa,
I ka hapai ia e ka makani he malua,
O'u hoa ia i ke koolau—e,
A pa koolau hoolale kula hulu,
Kahea ke keiki i ka waa,
E holo oi malie,
Ke kaha o Nenelea,
Aohe i halawai,
Me ka ino i ka makani,
Ka pipi lua o ka ale,
I ka ihu o ka waa,
He waawaa ka makani he naaupo,
Ke kai kui ke, koke nalo ka pohaku,
Ke kupa hoolono kai o Pohakuokaua-e,
A noho ana o Pohakuokaua i kai—e,
Aloha wale—e.
A pau keia mele a Hiiakaikapoliopele, ko laua nei hele aku la no ia, a hiki laua nei i Kaena, ike aku keia i ke kupunakane ia Pohakuokauai, no noi aku keia i waa no laua nei ma ke mele penei.
E Pohakuokauai i kai—e,
A po Kaena i na pali,
I waa no maua,
E ike aku ai i ka maka o ke hoa,
O Lohiau ipo—e,
Pane mai o Pohakuokauai, aohe waa, holo aku nei i ka lawaia, puhia e ka ino, hookahi no ke poi a ka nalu, nahaha ka waa, au umauma mai nei pae i uka nei, aohe waa, nou wale no ka waa no ka wahine maikai, nana ia mai no a o ko wahine maikai, hooili ia ae no iluna o ka waa, malia he waa holo Kauai aku ko keia wahi aku la, kau ana malaila pae i Kauai.
I mai o Hiiakaikapoliopele, ole ae la hoi ka waa, o kahi oleole haka kau ipu hoi la, i mai o Pohakuokauai, he papa waa no, noi hou mai no kela, loaa ae nei hoi ka waa, o ke ama hoi koe, hoole mai no ke kupunakane, aohe ama, ninau hou no keia, ole ae la hoi ke ama, o kahi pauku wiliwili poho makau hoi, ae mai no ke kupunakane, ae he pauku wiliwili no.
Ko ke kupunakane haawi mai la no ia, ko laua nei hoa iho la no ia a paa ka waa o laua nei, ko laua nei ae ae la no ia o Wahineomao mamua o ka waa, o Hiiakaikapoliopele mahope. Ia holo ana aku o laua nei, huli mai no o Hiiakaikapoliopele nana i hope, nana mai keia ia Kaena, me he waa kaukahi la e holo aku ana mahope o laua nei, hapai ae keia i keia wahi mele, penei.
Holo Kaena la,
Me he waa kaukahi la i ka malie,
Ka lau hoe, lau hoe o Kuaokala,
Ke kowelowelo la o Lehua—e,
O Lehua hoi—e.
Ko laua nei holo aku la no ia a waena moana, ike aku keia ia Haupu e au mai ana i ke kai me he wahi manu la, huli aku keia nana i hope, ike keia i ka pau o ka mokulehua aia nei i ka ai ia e ke kaikuaana e Pele, nolaila, uwe keia i ka mokulehua aia nei no ka minamina, nolaila, hai aku keia i ke aikane aia nei, i ka pau o ka Mokulehua aia nei i ka ai ia e Pele, ma ke mele, penei.
O Haupu mauna kiekie,
Huki ae la pa i ka lani,
Waha kiekie ma ke kua,
Hii Keolewa ma ke alo,
Au ana Niihau i ke kai,
Pau a'u lehua i ka manu e pau e,
O a'u lehua hoi—e,
I mai o Wahineomao, wahahee oe e Hiiakaikapoliopele, owai ka mea nana e ako kau lehua? hele mai la no oe ka mea nana e ako, aole mea nana e ako o hope.
Ko laua nei holo aku la no ia, i ka moana no laua nei e holo aku ana, ike aku no o Hiiakaikapoliopele i ka uhane o Lohiau e ku mai ana i ka puka o ke ana iluna o ka pali o Kalalau, kani aku ko oli a Hiiakaikapoliopele, penei.
A Kalalau a Ke-e,
A ka pali au i Haena,
E peahi mai ana,
Kalawakua ia'u la, peahi,
E peahi mai ana,
Kalawakua ia'u, owau keia,
O ka maka o ke aloha la,
O ke aloha hoi—e.
Holo aku la no laua nei, o ke ku mai no o ka uhane o Lohiau i ka ipuka o ke ana, hapai hou no keia i ke mele, penei.
Ua puea e ke one ka lehua o uka,
Ua ho-a iki Kaula i ka papa,
Ua huna i ke kino i ka pohaku,
O ka pua nae ke ahu nei i ke ala,
Alanui hele o Kaumukupukupu,
Hele liu la o Kapohakau e, kau lia,
A Kapohakau he kilohana ia,
He makaikai ia no Kahuanui,
He kahiko ia no ka wai o Kaunu—e,
A kaunu anei o ke aloha ia,
A ia'u la eha oe.
A pau ia mele a ia nei, pae ana laua nei i ka honua, aole laua nei i hele mua i kahi o Lohiau ma, aka, hele mua laua nei io Malaeahaakoa ma la, laua me kana wahine o Wailuanuiahoano, ia hele ana aku o laua nei, aole laua nei i kipa ma ka hale o Malaehaakoa ma, aka, ua hele loa laua nei ma ke alanui, no ka ike no o Hiiakaikapoliopele ia Malaehaakoa aia i ka lawaia, ua lawe ka wahine ia Malaehaakoa a kahi lawaia, no ka mea, o ka hana mau no ia a Malaehaakoa o ka lawaia.
He kanaka oopa o Malaehaakoa, aole nae ona manao e haalele i kana hana, ua lawe aku o Wailuanuiahoano i ua o Malaehaakoa, a waiho, hoi mai, kuku kapa iloko o ka hale kuku-kua, kuku iho la o Wailuanuiahoano a kau ae la ka la, alaila, kii aku i ke kane.
Ua hele mai o Hiiakaikapoliopele ma a mawaho o ka pa o ka hale, ku laua nei, a o ka pane ole mai o Wailuanuiahoano ia laua nei, nolaila, hapai ae la o Hiiakaikapoliopele i keia mele, penei.
Kunihi ka mauna i ka lai e,
O Waialeale la i Wailua,
Huki i luna ka popoo ua o Kawaikini,
Alai ia ae la e Nounou,
Nalo ka ipu haa,
Ka laula ma uka o Kapaa e,
I paa i ka leo, he ole ka hea mai,
E hea mai ka leo—e.
Kaha aku la no o Hiiakaikapoliopele ma hele ana, i nana aku ka hana o Wailuanuiahoano, e hele ana laua la, ko laua nei hele aku la no ia a kau ana iluna o ka pali, i nana iho ka hana o laua nei, e lawaia ana nei, ekolu makau, ekolu opae, ho-o i ka makau iloko o ka io opae, mali keia a paa ka maunu, o ke poo o na opae, mama keia a puhi aku la i ka hauna, ona mai la ka ia, kiola aku la keia i ka makau me ka maunu, hapai aku la o Malaehaakoa i keia mele, penei.
Pa mai ka makani,
O ka lele waa—e,
Makani kai ehu,
Lalo o ka pali,
O Kipu i malenalena,
O Wainiha i ka'u makau,
He ia, he ia na ka lawaia,
Na Malaehaakoa—e.
A pau kana mele, pane mai o Hiiakaikapoliopele ia Malaehaakoa ma ke mele, peeni.
O Malaehaakoa lawaia o ka pali,
Keiki lawaia oe a Wainiha,
Moopuna a Kanoalani,
Lawai ku pali o Haena,
Au umauma o ke ala haki,
He ia na ka lawaia,
Na Malaehaakoa—e.
Alaila, lohe ae la o Malaehaakoa i keia leo, nana ae la o Malaehaakoa i luna, aohe ike o ia nei i ka mea nona keia leo, o ka malu nae kai uhi iho maluna oia nei, alaila, i ae keia, nou ka hoi keia la malu nui la e ka wahine ai laau o Puna, alaila, hapai ae la o Malaehaakoa i keia mele, me ke kiloi pu aku i kana makau iloko o ke kai, penei.
O oe ia e ka wahine ai laau o Puna,
E ka lala i ka ulu o Wahinekapu—e,
He ia, he ia na ka lawaia,
Nana akua wahine o Puna—e.
A pau ia mele a Malaehaakoa, alaila, makaukau keia e hoi, ooki ae la keia i ka makau, hahao iloko o ka eke aia nei, a hoi aku la o Malaehaakoa i ka hale, i keia la aia nei e hoi nei, o kona la no ia i hoomaka ai i ka hele ana, i na wa mamua ae, na ka wahine wale no e lawe i kahi i lawaia ai, a me ka hoi ana, na ka wahine no e kii a haawe ma ke kua a hoihoi i ka hale, i keia la ana e hoi nei, akahi wale no ka la o kona mama i ka hoi ana i ka hale me kona mama nui loa.
Ko ia nei hoi aku la no ia, ewikiewiki ua oopa nei, a kau i luna o ka pali, ewikiewiki keia, a hiki i ka hale, aohe i pane aku i ka wahine, kiola iho la no keia i kahi eke lawaia, lalau aku la no keia i ka pa o ka hale, kaka i wahie.
I nana aku ka hana o ka wahine o ke kane, i aku ka wahine, he aha hoi keia au e wawahi mai nei i ka pa o ka hale o kaua, akahi no ka hoi ko mama, mama wale oe, akahi no ko la mama, o kuu kuku ae la keia i kahi kua a kaua la a waiho aku, kii aku la hoi au ia oe, eia ka ua hoi mai nei oe, aohe oiala nana mai i ka olelo aku a ka wahine, kaka no keia i ka wahie, o ka nui koi a ka wahine. Alaila, ninau aku o Malaehaakoa, aohe au mau wahine i ike ae nei i ka hele ana ae nei maanei la? ae mai ka wahine, ae, he mau wahine, i mai o Malaehaakoa, o ke akua ia, o nele i ka luau, hele ka wahine i ka luau, ho-a o Malaehaakoa i ka imu, a-a, hope keia i ka ilio, kaawe a make, unuunu a pau ka hulu, hana keia a maikai, i ka wa nae i hoomakaukau ai ka a ana o ke ahi, hooho o Wahineomao i ke ahi, i mai o Hiiakaikapoliopele, na ua oopa la, ola nei la.
E loa hoi ka hana ana a ua oopa nei i ka mea ai, hoi mai ka wahine me ka luau, a pau kalua ia ka luau me ka ilio, kalua ke kane i ka imu o ka mea ai, hoi ka wahine hoomaemae ia loko o ka hale, halii ka moena, a pau, halii iho ke kapa maluna iho o ka moena.
E loa ia hana ana a laua nei, e loa ka hooponopono ana, a maikai ka hale, hoi ae laua nei hoomaha, ku ana o Hiiakaikapoliopele me ke aikane, me Wahineomao.
I loa no i ka hiki ana o laua nei, huai no ka imu a Malaehaakoa i hoomakaukau ia na laua nei. Ka huai mai la no ia o ka imu a pau, ohi ka laulau a luna o ka pae o ka imu, hookomo iloko o ke poi, hoihoi ia a loko o ka hale, wehewehe ia ka laulau, a pau, hana o Malaehaakoa, a maikai ka mea ai. Alaila, hoomakaukau ka ai, alaila, nee mai la o Wahineomao e ai, kaumaha o Wahineomao, a pau ke kaumaha ana i na Akua, alaila, lawe ae o Wahineomao i kana wahi ai, a me kana wahi luau, me kahi io ilio, a paa i ka lima, hookahi no ka hao ana ae a na akua i ka luau, o ka pau no ia, koe no ka Wahineomao i ka lima, a pau ka ai ana a na akua, alaila, ai o Wahineomao i kana wahi mea ai, ke moe nei no o Hiiakaikapoliopele, oia hele ana mai no a moe, o ka moe aku la no ia, o ke aikane wale no kai nee mai i ka ahaaina, i na mea i hoomakaukau ia na laua.
Ia Wahineomao i ai, alaila, hoomaka o Malaehaakoa e hula me kana wahine, me Wailuanuiahoano, hapai ae laua i keia mele loihi loa, penei. (He hula Pele keia.)
O kaua a Pele i haka i Kahiki,
I hakaka ai me Puna ai koae,
Mahuka mai Pele i Hawaii,
Mahuka Pele i ona onohi,
I na lapa uwila,
E lapa i mahina—la,
Elieli kau mai,
He kai moe nei no Pele,
No ke akua, he kai hoolale i na moku,
Hai aku ka i Hanakahi,
I ke one o Waiolama iluna,
A koa ka hale o ko akua,
Ke amo ala ke koi,
Ke kua la i uka,
Haki nuanua mai,
Ka nalu mai Kahiki,
Popoi aku i ke alo o Kilauea,
Ke kai huli i ke alo o Papalauahi,
Kanaka hea i ka la,
Ko Puaakanu wahine kui lehua,
Ka uka i Olaa, kuu moku lehua,
I ke alo o Heeia, o Kukuena wahine,
Komo i ka lauwili na hoalii,
I ka nahele o Puna ae a e a noho,
Eia makou ko lau kaula la,
Elieli kau mai,
He kai ehu ko Koholaloa,
Kai apaapaa ko ka pali i uka,
He kai kiai pali ko Kakupehau,
Kai pii hala ko aina,
Ke popoi aku la i kai o Maui,
Ke kai a ka wahine alii,
O ke kai kui lehua a Pele,
A ko'u akua la—e,
Elieli kau mai.
Ma ia hana ana a Malaehaakoa ma, makemake loa o Hiiakaikapoliopele, i aku ia Wahineomao, ai malie auanei oe i kau wahi ai, alaila, ai malie loa iho la o Wahineomao i kana wahi mea ai, ke hula la no laua la.
E o e mauna i ka ohu ka pali,
Kaha ka leo o ka ohia uwe,
Ike au i ke ahi ai ala,
Ka luahine moe nana,
A Papaenaena wai hau,
A waa ka uhi, ilaila pee mua,
Pepepe waena, o pepe ka muimui,
O kihele ia ulu, Kamakahakaikea,
O Niheu kalohe, kumaka kaha la,
Elieli kau mai.
A Molokai nui a Hina,
A Kaunuohua he pali,
Hapuu ke akua liilii,
Puka mai Pele ke akua nui,
Me Haumea me Hiiaka,
Me Kukuena me Okaoka,
O ka a ke ahi iki e—a,
He onohi no Pele,
Kanakaokalani la—e,
Elieli kau mai.
A Nanai Kaulahea,
A mauna lei, kui ka lei,
Lei Pele i ka ieie la,
Wai hinu poo o Hiiaka,
Holapu ili o Haumea,
Ua ono Pele i kana ia,
O ka honu iki o Polihua,
Honu iki ai nounou,
Kua papai o ka moana,
Kaea nui kua wawaka,
Hoolike i ka ai na Pele,
Ina oaoaka oaka i ka lani la,
Eli eli kau mai.
A Kauai a Keolewa iluna,
A ka pua lana i kai o Wailua,
Nana mai Pele ilaila,
E waiho aku ana Oahu,
Aloha i ka wai liu o ka aina,
E ala mai ana ma Kihana,
Wai auau o Hiiaka,
Hoopaapaa Pele ilaila,
Aohe kahu e ulu ai,
Keehi aku Pele,
I ka ale kua loloa,
He onohi no Pele,
Kaoakaokalani la,
Elieli kau mai.
Palaualelo.
E nana pu kakou i keia mai puupuu pake e kau nei iwaena o kekahi hapa o kakou mai Hawaii a Niihau; heaha? o ka palaualelo! Ae, oia no.
Ea kamailio nui ia mamua iho nei iloko o ka Hae Hawaii no ka palaualelo! palaualeo!! Aole nae i akaka iki na kumu e pau ai keia mai ino, he olelo wale iho, me ka hoohenehene, nemanema wale i ka poe i loohia e ua mai puupuu pake nei.
Pono paha e nana kakou i kekahi kumu hoola i keia wa, a mahope aku nana hou kakou ke pono keia. Na ke aupuni no e imi a hana i kanawai maoli, e like menei; iloko o keia wa, e noho nei kakou, he mea pono e hoololiia ke Kumu Kanawai no ka auhau ana iwaena o keia aupuni, e hoololiia ka auhau ana ma ka waiwai maoli i hoouluia ma keia pae Aina, i na mea ku i manao nuiia e ke dala maoli, e like paha me ke kope, ka pulupulu, me na mea like oia ano.
E paa no na ano o na auhau i hana ia e na kau ahaolelo o mua ae nei, o kona inoa (dala maoli) wale no ke aui iki ae; o na loaa iloko o na waiwai i houluia e like me ia maluna i oleloia, oia na mea e pani i na auhau i oleloia ma ke Kumu Kanawai; aole ae ia ma ke kanawai, e hookaaia na ano auhau ma ke dala maoli. Ina pela io, e pau io ana no keia mai ino i olelo ia maluna. E ninau ia mai paha uanei kekahi, nokeaha iho la ka pau ana? Eia ka haina, ma ka mahi ana i ka honua e loaa ai ko ke kanaka mea e hoakaka ai i kona mau mea auhau, a waiwai nona iho, a mea kuaiia mai e hai, a pela'ku.
Oia iho la la, ea? Mahea iho la ko ke kanaka palaualelo mea hookaa e hokaa ai i kona mau auhau i ke aupuni? No ka mea, aole aeia ke dala maoli, i keia wa e noho nei kakou, ua haalele ke kanaka mahiai i kona wahi mala kalo, uala, kope a mea e ae, a holo aku i Oahu elua ekolu malama e noho ai, noho malaila e aha ai? I dala hoi no na auhau i oleloia maluna, ina hele ke kanaka palaualelo ma kahi e a haalele i kona wahi kuleana uuku, he wahi aina alodio nona, aole oia e minamina, he mea ole ia.
Hiki no i ka mea palaualelo ke hele ma kahi e, e imi ai i dala, e noi ai paha ina makamaka i wahi dala e hokaa ai no na auahau; a loaa mai, pau ae la no ka pilikia, nana hou aku ana no o kela makahiki, a pela'ku; no ka mea, he mea ole ke dala i kela poe. Nolaila, ina he kumu kupono io keia e loaa io ana na pono, a pono nui paha, e pili ana i keia lahui, pono no e noonoo nui maoli kakou i keia mea.
J. A. KEONIAILAMA.
Kona Hema, Feb. 12, 1862.
KA HOKU
O KA
PAKIPIKA.
E HOOPUKA ia ana ka Hoku o ka Pakipika i kela poaha keia poaha a pau ka makahiki. O
J. W. H. KAUWAHI,
Oia no ka LUNA NUI, a o G. W. Mila, oia ka Luna Hooponopono a me ka Puuku. He nupepa a na kanaka maoli keia, na ko Hawaii nei poe keiki papa o ka aina i kukulu a ua manao ka Ahahui e kokua ana ko Hawaii nei i keia hana. Nolaila, aole i manao keia Ahahui e pono e paipai nui i ka lehuehu e lawe, no ka mea, ua ike lea ka Ahahui, e lawelawe no na kanaka Hawaii ma na oihana a na kanaka Hawaii.
Eia ke kumu manao paa.
He nupepa ku i ka wa keia, aole no e hio io a ia nei, o ka hoonioniolo kana hana, a na na keiki papa o ka aina ka oihana luna maoli ana o ka hoopuka ana. He nupepa keia no ka lahui Hawaii, a ke noi ia aku nei na kanaka o na aoao a pau e hooili mai i ko lakou mau manao e pai.
OLELO HOOLAHA!
HALE HANA NOHO A ME NA KOKI!
O MAUA o na mea nona na inoa malalo nei, ke hai aku nei maua ma ke akea, ua makaukau no maua e hana i na mea a pau e pili ana i ka oihana i oleloia maluna.
Eia no hoi ma ko maua wahi na noho a me na papakaukau e kuai ai ma ka uku emi loa.
Na lako hale kahiko i hana hou ia.
O na pahu kupapau o na ano a pau no ka uku make pono loa kekahi mea a maua e kuai ana.
E pono no i na kanaka a pau e hele mua mai e kamailio pu me maua mamua o ka hele ana ma na wahi e ae, no ka mea, ke manao nei maua e oluolu no oukou e kuai me maua. ALAPINI,
KALE.
Alanui Alii, ma kahi e pili ana i kahi o Keoni Palaunu Luna Makai. 11-tf
OLELO HOOLAHA.
HUMUHUMU PEA!
KE HAI AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo nei, i kona mau makamaka a i ka lehulehu hoi, ua makaukau no oia e hana i ka hana a pau i haawiia ia ia e hana ai
MA KE ANO MAIKAI!
A ma ka Uku Emi loa!
E pono no ke hele e imua ona, mamua o ka hele ana io hai.
E ninau hoi no kona ano, ia Kimo Pelekane a me Paulo Manini.
1-3m WILAMA G. WOOLSEY.
OLELO HOOLAHA.
E LIKE me ke Kanawai i hooholo ia i ka la 24 o Augate o keia makahiki, ke kahea aku nei maua i na Konohiki a pau, mai Hawaii a Kauai, i loaa ko lakou palapala mahele, aole nae i loaa ko lakou palapala hooko mai na Luna Hoona mai, e hele mai lakou imua o maua ma ke Keena hana o ke Kuhina Kalaiaina, i kela poakahi keia poakahi, o na pule a pau, me na hoike pu mai, e hoomaopopo i ko lakou kuleana ma ia mau aina mahele, a na maua e haawi i palapala hooko e like me na Luna Hoona mamua, ke maopopo ko oukou kuleana, a i ole na Konohiki, o na hooilina a me na Luna hooponopono waiwai hooilina paha.
Ina aole oukou e hele mai a hiki i ka la hope o Iune M. H. 1862, e nele no oukou i ka aina ole, a e lilo ia mau aina i ke Aupuni.
Ua makaukau na Palapala Hooko o ka poe nona na inoa malalo. E kii koke mai.
Kamanoualani, (Napuahola,) Kanehiwa, (Hinau,)
Luluhiwalani, Koakano,
Kaopua, Hono, (Nahalau,)
Honaunau, Kainalu,
Kaluainanea, Kawai, (Kiaaina,)
Kapalu, Ke, (Hoopili,)
Hale, Nahua,
Hanakaipo, Kailakanoa,
Keawehano, Kalawaiaku,
Pahau, Napahi,
Paalua, Kanunu,
Laamaikahiki, Helehewa, S. (Kainaina,)
Alapai, (Kalola w,) Kaulunae,
Pahoa (Fehling & Maikai,) Kanele,
Kaahumanu, (Kaoaopa,) Kainaina,
Paewahine, (Hinau,) Hoe,
S. SPENCER.
J. H. SMITH.
Kakauolelo o ke Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, 18, Ianuari 1862, 18-tf
KA LAKO HALE A ME NA
Pahu Kupapau!
AUHEA oukou, e ka poe e makemake ana e kuai ma ke ano makepono wale! Eia no ke waiho la ma kuu hale paahana, ma Alanui Papu.
NA PAPA KAUKAU!
NA LAKO HALE!
NA PAHU KUPAPAU!
A ua makaukau no hoi au e hana i ka hana kamana, ke manao oukou e hoolimalima mai ia'u, a ma ka uku emi loa. E hele koke mai i pau ko oukou kuhihewa. H. ALENA.
2-tf Alanui Papu.
MEA HOU!
MA KA HALE KUAI
O KEOKI OLELO E.
AIA ma ke kihi huina alanui mauka iho o ka Hale uinihepa, hale kamaa, malaila ka lole Nu Hou i keia wa, na ano no a pau, ka mea makemake ia, me ka hooemi ana i ke kumukuai.
8-3m.
PEPEIAO LAAU! LALA MANO!
KE MAKEMAKE nei au i na pepeiao laau a me na Lala mano e lawe mai me a'u e kuai ai no ke kumukuai makepono loa, oia hoi 8 1/2 keneta o ka paona hookahi o ka pepeiao laau, a he 15 keneta no ka paona hookahi o ka Lalamano, aia ko'u hale kuai ma Polelewa, mauka o ka Hale pule haole, e pili ana ma ka aoao ma Ewa o ka Hale kuai uwini hepa o Kakela ma, a mauka hoi o ke ala nui Alii. AHUNAKO, (Pake.) 45-tf
Olelo Hoolaha!
O NA MEA A PAU E MANAO ANA E LAWE mai i na Olelo Hoolaha, a me na Mele, e hookomoia ma ka Hoku Pakipika, e hiki no ia oukou ke waiho mai ma ko'u lima, G. W. MILA. ka Luna Hooponopono, a ina aole au ma ka Hale Paipalapala, alaila, e pono no e waiho ma ka lima o J. L. Kapahi, a me ke Kakauolelo o ka Luna Hooponopono. Ia lakou wale no, aole i kekahi mea e ae. G. W. MILA.
18-tf Luna Hooponopono.