Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 25, 13 March 1862 — HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 9. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 9.

Ro I*o* nel pti akii 1* oo ui flt* «* p*li nei, be paii btki ote i ka pii, *&«, m« ka mada o H i i*k*ik*poliopele ko l«il« nei pii ut m* p«H oei, oift hoi keU p«li o Kalalaa k« ioo«. Ko lao* nei pli ftka ta no ia a kokoke i ke | ana, kahi a Lohiatt e waiho mai ana r e k« | mai ana n« ka uhane o Lohiau i ka ip«ika o | ke ana, ike ka uhane o Lohiaa ia laua nei, kaha akfe e holo, i holo aka ka hana, e Ulan aka ana ka lima kapo o Hnsikaikapoiiopetei o Kilaaea, paa ka uhaue o ua kioe rxi o Lo- | keoa aka keia ia Wahiaeomao e hele i ka laau no ua kane nei, i ka maile, ka aw&puhl, kela mea ala keia mea ala o ka nahelehele, i mea palaaa no ke kane a laaa nei, aohe manaim, o ke aha no ia o ka mea i olelo ia aku ai ia Wahineomao, ho-a ke ahi a laua nei, aa ke ahi, hana laaa nei i ke kapā iaa a paa r waiho, ataila f hahao laua nei i ka uhaiie iloko o ke kino kapapaa o Lohiau e waiho ana, kena akuo Hiiakuikapoliopeleia Wahineomao, malalo ae oe o na wawae o ke kane a kaua, ae raai o Wahlneomao, ko%ahineomao paa rnai la no ia i na o ke kino knpapaa o ka mea i make,it aku o Hl(akaikapoliopele i ke aikane, no auanei 09 i na wnwae o ke kane a kaua a paa, ae mai la kela, ae, paa no hoi kela i na wawae, hahao no hoi o Hiiakaikapoliopele i ka uhane ma na maka, komo ka uhane iloko, ; ia komo ana o ka uhane, ke komo ia o ka uhane a ka umauma, makau, hoi mai iwaho, e pai aku ana o Hiiakaikapoliopele hoi hou iloko, oia komo no 6 ka uhane a ka hume na malo, oia ka hapalua o ke kanaka, ikiili i ka mahu o ke kino, ku nana hou ka uhune, , e pai akn ana o Wahineomao, komo loa i lalo o na wawae, nana iho laua'nei, kupalili ana ria wawae, koni ana na liipa, hanu ana ka hnnu, ia hanu ana, manao lafta nei ua oia ke kane a laua nei, ko laua nei hapai ae la no ia a luna o ke kapa lau a laua nei i hana ai a makaukau, i laau palaau no ke kane u laua nui, hapai laua nei a luna o ke kapa lau, hoomoe, ae o Hiiakaikakoliopele i ka wai, a ku ke poi wai, i aku keia ia Wahineomao, e hoolohe inai oe i kuu pule, i hoolohe mai oe i kuu pule a i maikai, alaila, ola ke kane a kaua, aka, i hewa kau pule, make ke kane a kaua. iiohe e ola wahi a Wahineomao. Ko ia nei pule aku la no ia ma ke inele penei. Ku lia ke kahuna imua, Ia kui nei onopu iluna a ilalo, 0 Hanuiu ka malnma, o Maiuumaaa, - 0 Nahiuahiana, a wihi ka'u kanaloa, j He akua ua lele i ka laui, Me Kuhulu ma, o ka hanau a kane, A na wahine, o na wahiue i ka puipai, 0 Paikua o Paialo o Paikauale, 0 Loiele ka uha, o lele wale ka pule, A pa. >«,'»> pa ia Hfilutu i ka miinawā ll^lipei" Ile waimaka, he waimaka aloha e, 1 e holo hoi—e, A pau keia inele pule a Hiiakaikapoliopele, alaila, ninau aku keia ia Wahineomao, pehea kuu pule ? i mui kela, maikui no hoi paha ko pule, a o ka holo e anu aku la no hoi ka hewa, pela mai o Wahineomao. i mai hoi o Hiiukaikapoliopele, he holo e ola paha, ae paha inai ke aikane. £ I hou aku o Hiiakaikapo.liopele ia W'ahineomao, e hoolohe hou oe i keia pule a'u, ina i muikai, alaila, olu ke kane a kaua, ae aku no hoi ke aikane, pule hou no kela ma ke mele penei. A luna i Wahinekapu, A Kilauea i ka lua, a lele e na lioalii, 0 Kuwua, o Kuhailimoe, ! 0 ka uaele o Hawaii, e hii kapu, .£• 0 Kanaloa, o kuikui, o kolikoli, 0 Kahaula, o Kaoaka, Kapaulaula, Kapaeleele, o Kapaahu/'o Louomakua, 0 Keoahimakaakaua la—e, 1 e holo hoi—e, A pau keia pule ana aia nei, alaila, ninau hou aku keia i ke aikane, pehea kuu pule, maikai ko pule o ka holo e no hoi ka hewa, pela aku ke aikane, pane mai o Hiiakaikahe holo ola paha. Ko laua nei lapaau rio ia ia Lohiau, me ke mele hoouluulu ka lapaau ana, eia no hoi ia mele hooulu a Hiiakaikapoliopele, ma ke ano lapaau ana a hookahuna penei. Ia hoouliiulS ia mai au, B K&nekapolei imua e, Ia ulu kini o ke akuala, Ulu mai o Kane o Kānaloa, Hiiaka kaula nana ia —e, Nana i hoouluulu na mai, A ae, a ulu, a noho i ko kanu, Eia ka wai la, he waiola—e, E o!a hoi—e, A pau keia mele hooulu a Hiiakaikapoliopele, kopi keia i ka wai, a pau ia, hooulu hou no keia, eia no ia penei. Eia ana au e Laka, kane a Haiwahine, . Haipua o ka nahelehele, Haki hanāi maile o Kawao, Houlualu lei hoi o Lakai, 0 Hiiaka kuula nana ia e, Nana i hoouluulu tia n»ai, A ae, a ulu, a noho i ko kahu, Eia ka wai la, he wai ola e, E ola hoi—e t A pau ia mele aia nei, o ke ola loa ae la no iā o Lohiau, nana ae ka hana 0 Lohiau, he mau wahine keia, i alawa ae flo ka hana oia nei iluna, he ana keia, i nana ae kai hana oia nei ia waho, he pali. Ia po no nae, hiāmoe o Kahuanui ma, a hikilele ae o Kahuanui iwaena o kā po, puka āku īā iwāho i ka nanā, a pau ka nana anā, huli aku &a maka o. Kahuanai nana i ka pali, i kahi o ke kaikunane, i ua āna nei, e a mai ana keia me& iluna o ua ana uei, o ke | o tia maka oia nei i ka hiamoe, lōa aku la keiā, oi* nāna ko >anei a ike īo® aka la i uā meā ā n« he ahi, i* ueikoi tlhi I» no iā 3oko 6

ka. hale, no ka tne&, ua pouo aka la keis he ahi, i k«hi oke koiknoaoe i hooa ia aī. Ko ia nei komo akn la do i» iloko oka bale, o ka moe no o ke k»«e o Nakoaola, e hali ana ke »lo iiaoa, iliki iho ana o Kahaanai I ke keeb! ma ka hanpo o Nakoaola r oia lapaa ko ke kane ika eha, a olnoln ikl t ala mai o Nakoaola a pinmn mai T he aha iho nei hoi keia ati i keehi iho nei hoi ia*n, ao Wn make iho nei no la hoi keia ia oe ? Olelo mai la o Kahnanni i mai la, he aha! he ahi hoi paha, aia la ilana, i inai hoi oe he lua hana nalo kau mai koa poe kupana mai a koa man makna a hiki ia oe, aole ka hoi be nalo la, e ike ia ana ko'u kaikunane la. Ia manawa, pnka aku la o Nakoaola iwaho nana i ua lua huna nei, i nana aku ka hana o Nakoaola, ko ia nei nana 90 ia a ike. hpi aku la keia a ka wahine, i aku keia, aole ka hoi he ahi ia, oko hana naaapo iho nei no la hoi keia ia'u a mai make au ia oe, ninau mai ka wuhine, he aha la hoi ? Pane mai la o Nakoaola, ua hele aku Ia ka hoku a koili i ka pali, kau pono iho la maluna 0 ke ana, knhi nku nei oe be ahi. Ma ia olelo anā a kana kafie, pau ae la ka manao nui o ka wahine, aka, kanalua no nae ka manao o ka wuliino, aoie i pati loft. *t. Ia po no a ao, mai ia la no a po, ko lakou nei iho aku la no ia i lalo o Haena i ka auau kai, oke ola mai la no ia o Lohiau, hoi no keia ame ka mauawa mamua ke kanaka maikai. Ko hikou nei hoomaka iho la no ia e hoi i lalo, ma ka mana noo Hiiakaikapoliopele iakou nei i iho ai ilalo, a hiki lakou nei 1 lalo, ko lakou nei helo aku la no ia a 'niki i ka nalu kupu o lakou nei, oke kau no oka papa oia nei i ka liale waiho papa heenalu oia nei, lalau no keia i ka papa, ko ia nei hele aku Ia no ia e heenalu, ko' ia nei nuau no ia a waena konu 0 ka po, ua huli kii ia, oke kokoke ana iā e ao, alaila, hikilele ae la ka hiamoe o Kahuanui a puka iwaho, a hoi mai ho' mai wabo mai, a komo i ka hale, hoi iho la 0 Kahuanui rnoe, huli no ke alo ilalo, aole nae keia i hiamoe loa, e lana ana no ko ia nei mauao, 110 ka inanao no i ke kaikunaue. , I hoolohe aku ka hana o ua o Kahuanni, j owe rnai ana ka nalu, lohe aku la no keia, kani iho la ke u aia nei, me ka i iho oia nei! iloko iho no oia nei, aloha wale kuu kaikunane i ka nalu o makou, ke moe la no keia. Ia manawa no, lohe hou 110 keia e like no me kela lohe ana no o na, ke kokoke ae nei e ao,' 3a lohe ana oia nei, ala ae la o Kahuanui puka iwi&o, hoolohe pono keia i keia uehe 0 ke kai. Ia piuuawa aia nei e hoolohe ana, alaila, ua lohe pono loa aku la keia ika mea e cfwe ana, aia no i ke kunana nalu kapu o lakou nei, alaila, hoi aku la no keia ika hale, ke hoomau 1a no keia ika hoolohe, ke q>pj(i ta no ana, £no keia pāu ole no o ta owe olee kai i ua r> iffthT| nei, nolaila, puka hou aku 0 Kahuanui iwa- ■ ho, ia puka ana aku ōia nei iwaho, aia no e hoomau mai ana no ka nehe ana mai oke kai 0 ua wahi la, ku no keia hoolohe i ka nehe o ke kai, oia ku no oia nei a nehe hou no, oia nehe no o ke kai a nee mai ana ka ihu 0 ka papa i ka ili i iho la 0 Kahuanui iloko ona, aloha wale kuu kaikunane i ka hee ana rnai i ka nalu, oia hee ana mai i ka nalu la a pae i uka, kau mai ka ihu oka papa i ka ili kai, ia ia nei e hoomanao aua pela, he kanaka ka paha keia e hee mai nei i ka nalu kapu 0 makou. 0 ke kumu o keia haohao ana o Kahuanui, aohe kanakā o Kauai, ua hele o Kahuakaipaoa i Niihau, ua lawe i na kanaka, ua pau loa me ia, aohe kanaka, nolaila, haohao ai o Kahuanui, manao ae la o-Kahuanui e hele e natift, ke wehe mai la ke alaula o ke aj. Ko Kahuanui hele aku la 110 ia, ia Kahuamii e hele ana raa k&hi e ae, ike mai la hoi 0 Wahineomao, i ae la ia, he wahine ia, pane mai o Hiiakaikapoliopele, me ka hai mai i ka inoa o ka wahine o Kahuanui, kahea ia akii, ia kahea ana a Wahineomao, lohe mai la,o Kahuanui, ko ia nei hele aku la no ia, ua ao loa ae la, a hiki 0 Kahuanui, i nana aku ka hana, ona wahine no i haele mai ai a haia? wai ai lakou ia ia e kuku kua ana, pane la no hoi o Kahuanui, o oliia ia, ae mai laua la, ninau aku la o Wahineomao, auhea k'o kane, aia no ika hale, wahi a Kahuanui. I mai o Wahineomao, o hoi a ko kane, i aka e kii ia Kahuakaiapaoa, e hoi mai e ike i fce' aikane ia Lohiau, aia 0 LoHiau la ua ola, io akn la n6 lioi o Kahuanui ia Lohiau, ko & la hoi aku tio ia me ka olioll nui i loaa ia a ku ana i ka hale me ka maka pihoihoi, ka^ f hea aku la i kana kane me ka leo nui ano & kaumaha, no kona piha loa ika hoihoi. B Nakoaola e! puoho mai la ke kane me ka leo nui, e-o! e kil oe ia Kahuakaiopaoa e hoi māi,' aia ke aikane la ua ola. 0 Lohiau, o na hine nō hoi i hele mai ai i kela la aku nei, % laua no ia e noho nolaila, e kit oēj aikane, aohe manawa*o Nakoaola ku ana j iwaho, hnme aku ka malo iwaho a paa, a ka j waa ke kane, panee a waiho i kahak&i, a ka ' hoe, a ke ka Hu, ka pea, ke ama, ka iako, kaula, hana a paa, alaila, kukuin ka pea, a<e ! ae la no keia iluna o ka waa holo ana I han, aohe manawa pae ana keia i Niiihau. 1% pae ana aka oia nei i kula o Niihaa, haalele iho la nq keia i ka waa i kahakai, ko ia nei hele ako la no ia, ike mai la riama~ kaainaaa o lakou nei, hooho like mai la ixk kanaka me ka leo hui, ai ae ke alii e! aoie o ia nei pane aka $ ;na makaaiuaiikA, Imi loaaka la no keia ia Kahuakaiopaoa, me ke knma hx>la me Mapn, aia no laua ke naanauwa hē4 le la ma kekahi aoao 6 Niihau, ke waiho ws* eei no kahi o Kahnakaiopaoa, i haUwai

! Niko«ob mc! taoa 1«, alobm aktt ft aldEia ioal. l Ia Bnotwa a lakoa »ei 1 bal«waJ ai, pap*> i koke aku !a o Nakoaola, e fattnoe k» ma)o a i m 'me kikoQ r i kii mai oei aa ta olo» a me oa loakaaioaaa e boi kakoo r aia ko aikane la , uaoU. la maoawa. bome koke o Kaltaa> i kiiopaoa ika malo, ia manawa no kai aka la \ ka 1000 i aa kanaka, e boi, aa ola o Lohiaa. i 0 Kahoakaio{noa, o Hapa, ame N&koaoIa t aole iakoo i hoi ma kaohaie kamaaina, no ! ka mea, aa pihoihoi loa o Kahaakaiapaoa i i ke ola o ke aikaoe, ko lakoa iiei hoi aku la i ao ia a hiki ? kahi e kan ana oka waa, ae ae i la ih> lakou iiei ekola ma ka waao Xakoaola i kii aku at, hoi ana lakoa oei i Kaoai, o na - kanaka, nana kanaka no na kanaka i hoi mai • mehope malana oko lakoa mau waa, a pae , fno lakon. I kau aka ka hana i Kauai, e i nobo hiai ana o Lohiaa me ke kaikaahine, i i nana akPka hana o Kahuakaiopaoa, he inau ■ Wahine malihinipa ike ana a lakou nei, ka ' ka makena, a pau ka uwe ana a lakou nei, i hiki niai !a na kanaka, oka poe i hooia mai, ! i keia olelo no ke ola o Lohiau, o lakou kai , pae koke i Kauai, o ka nni ona kanaka, hoo- > maloka lakou, hiki mai kekahi ia la, hiki ole mai kekahi, a kekahi la - ae kiki inai, a pela jko. Ia manawa ae, Iwaena konu oia la, oia ke awakea, hoomakaukau o Lohiau ma e holo i i Hawaii, ma ke noi a na wahine e holo i Hawaii. Ia manawa no, hai aku o Lohiau i kana huuolelo kauoha ike aikane, ike kaikuahine, a me ke kumu hula, a nie ke kaikoeke, a me na mea a pau. E! ke noho la oukou, ke helt nei a« me laua nei, i hele no hoi au me laua nei a i rnake au, oia iho Ja no, he noni make ana ia ua inake ia laua ina mea nana i hoola hou ae nei a halawai hou kakou, aka hoi, i ola no, aole hoi ana, he mea holo ia o Hawaii, holo ae hoi oukou, e noho mai ana wau, loaa ke kamaaina. Ia manawa, ma ke kauoha a Lohiau, lilo ae la o Kahuakaiapaoa i luna nui ma Kauai a puni, ia ia no ka hooponopono, a me ka noho alii ana, i pani hakahaka no ko Lohiau hope. oke kaikunhine, oke kaikoeke, oke kumu hula, o lakou na 'lii ma ko lakou ano mau no rnai mua mai, ua maikai ia olelo i ka mea hele i ko lakou mnnao, a hooholo ae la lakou ia manao, ua maikai. Kauoha hou o Lohiau i ke aikane, e! ke holo nei au i Ilawaii me laua nei, i holo au a i pono ko'u noho ana me laua nei, alaila, kii liou rnai au ia oe, aka, i hewa, o Kauai no keia noho iho, mai hele ae, alaiia, ua maikai ia olelo a Lohiau imua o ke aikane,-ia manawa, hoomakaukau lakou nei e haalele ia Haena, ke kulanakauhale hanau o Lohiau. Ia wa no, haalele lakou nei ia Haena, o Lōliiau ° ma Ka waa laua, ma ka honua no o Hiiakaikapoliopele, h6lō'nd* . hoi laua la, hele no hoi keia ma kula, Ia hele ana no oia nei, nana aku keia ia Kalalau, i aku o Hiiakaikapoliopele, mai poina oe ia'u e Kalalau, i mai la oe aole au i kanaenae aku ia oe, alaila, hapai ae keia i keia wahi mele penei. 0 Kalalau pali aala hoi—e, Ke ako ia ae la e ka wahine, Aala ka pali i ka lauae, 0 Honopu i wai aloha, Aloha oe la—e, Kalehua, Manoa, Oahu, Mar. 3, 1862 E ka Hoku o ka Pakipika :—Ālohd oe. Mai ka la 10 Dekemaba, makahiki 1861 a hiki i ka la 24 lanuari, o keia makahiki, 109 loi kulapa a alaa. Ikala 25 lanuari, kanu ia 4 loi ika raiki, no na pouna 25. Mai ka la 27 o lanuari a ka la 15 o Feberuali, hooiikelike loi wale no. A mai ka la lt o Feberuari, aka la 10 o Maraki, he 73 loi i kanu ia. Iloko o ka Ui aina Kukuio, a me Kalehua, he 112 loi. Aua paa ike kanu ia 77 loi e na kanaka, eono noa na jjule elua me ka la 1, a koe aku he 25, alaila pau na loi iloko oia mau kihapai. A ma ka malama . i hala ae hei, loaa hou mai ua aina hou no J. W. Makalena ma. Ua pau i ka hana ia ka hapakolu e niakaukau aua e kanu no keia pule aku e hiki mai ana. Ena hoa oka ili ulaula keia lahui, e . ike ana oukou i kahi manao o ko oukou hoa - paaua me ka hopuhopu alalu, nqt ka olioli i ike ana i kekahi o na hana o ke kihapai o Edena, i ka wa i waHio ia ai ma ka mala o Adamu. . Mahope e hoopau ia'ku ke koena- V J. R. Nahua.