Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 26, 20 March 1862 — HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 10. [ARTICLE]
HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 10.
A pau keia mele aia nei, ko ia nei hele aku la no ia, i nana aku ko ia nei hana, e noho mai ana o Honopu ma, alaila, aloha ae keia i ke aikane aia nei i ka holo ma kai ma ka waa me ke kane a laua me Lohiau, aole hoi pela na hele ana mai Hawaii mai a hiki i Kauai, alaila, akahi no ke kaawale o ke aikane ma keia hele ana, nolaila, hapai ae keia i keia wahi mele penei. A Honopu au i Waialoha la, O kuu wai lele hunahuna, Wai maawe i ka pali, O kuu wai hana apu lauki, A ke kupa i kiola la haalele, Haalele i Honopu wai akua, Kanaka ole la e ke hoa la, Aohe hoa—e, A pau keia mele aia nei, ko ia nei hele aku la no ia ma ka pali, a hala o Kalalau, a rne Nualolo, a malaila aku, hiki keia i Milolii, i nana aku ko ia nei hana ia Mana, aole i kana mai o ua akua o Mana, nolaila, hapai hou o Hiiakaikapoliopele i keia mele penei. O Mana aina a ke akua e, Aina o ke akua i Kaliu, O ko paa kolo hele i— o—e, E hoi mai ana ka oe io'u nei—e, A pau ia mele ana aia nei, iho aku la keia a hiki i Mana a malaila aku, holo ae ana ke aikane me ke kane a laua nei ma kai maluna no o ka waa, ia ike ana aku o laua nei ia Hiiakaikapoliopele, alaila, hookokoke aku la laua nei ia ia la, a pae aku la ka waa o laua nei, ae mai ia kela maluna o ka waa a holo pu mai la lakou, e huli hou mai ana lakou nei maanei, ko lakou nei holo mai la no ia a waena moana mai o Kauai, nana mai o Hiiakaikapoliopele i ka lele aku o ke ao o Hawaii, alaila, anoano wale aku no ke aloha o ke aikane mua aia nei, oia hoi o Hopoe, nana iho hoi keia i ka luhi o laua nei i au ai i ke kai me keia aikane me Wahineomao. Ia ma nawa no ko ia nei manao no e make ana no ke kane ke hiki aku i Hawaii, nolaila, hapai ae keia i keia mele penei. Kuu kane i ka makani he Malua, Nā ke koolau kaua i lawe mai, Lawe ka waa he nahele ke kai e, Kuu kane i ka hale kai o lalo, Olalo aku hoi—e,
A pau keia mele aia nei, alaila, holo mai no ka waa o lakou nei, a huli ka ale o Kauai me Oahu nei holo no lakou nei, a i nana mai ka hana o Hiiakaikapoliopele i na kupuna kane e noho aku ana i ka moana o Waianae, o Kua ka inoa o kekahi, o Alaikapoiki ka inoa o kekahi, he mau mano o Kua ma. la ike ana mai o lakou la, pahapaha ae o Hiiakaikapoliopele penei, ola, hele hoi a ike mai olua ia makou, ola keia ia make, ia manawa no, ike aku la laua nei i ka moopuna a laua nei, i aku o Kua ia Alaikapoiki, e! o ka mopuna a kaua la, pane mai o Alaikapoiki ka! e pee kaua, e make auanei kaua, pela aku o Kua, hoole mai no kela, aohe kaua e make, pee aku no kaua, komo aku no oe i kou aleale, komo aku no hoi au i ko'u aleale, i mai o Kua, aole kaua e ola ilaila, ninau mai kona hoa, i hea kaua e ola ai, hai aku la ia, i uka o Waianae, alaila, ua maikai ia imua o laua, O ko laua holo aku la no ia, i nana mai ka hana o Hiiakaikapoliopele e holo ana laua la, i iho keia, make, ka inoa e ike mai nei la olua ia'u, ola la hoi keia la pololi, ka holo no ia o ua mau mano nei a uka o Waianae, moe, i na mau mano nei nae e holo ana i uka, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia wahi mele penei.
A makani kaiaulu lalo o Waianae Ke wehe aku la i ka poli o ke hoa, Hai ka nalu o Kuaalaikapoiki, Moe aku i uka ka luhi a ke kai. Moe no a huli ae ke alo i ka paia, Hiki ka alele a ko ipo, O Konalaukaula, he ula leo, Keia ia olua—e, A pau ia mele ana aia nei, nana mai keia o ka holo no o laua la, kahea hou mai no kela ia laua la ma ke mele penei. A makani kaiaulu lalo o Waianae, O Kuaiwa i Pokai—e, He iu aloha ko olua—e, A pau ia mele ana aia nei, aneane lakou nei e pai i kula o Waianae, ike keia ia Po-ka-i, i aku la keia, a ike mai hoi oe e Poka-i ia makou i keia la ola keia la pololi, alaila, kahea mai o Hiiakaikapoliopele ia Poka-i ma ke mele penei. A Waianae au, Ike i ka makani o Kupehau, E hoolulu ana ia lalo o Poka-i, Maikai ko hoopo ana ia'u—e, Ko maka launa ole hoi—e, A pau ia mele ana aia nei, lohe o Poka-i, i nana aku ka hana o Poka-i o Hiiakaikapoliopele, e kulou iho ana o Pokai ilalo, pae ana lakou nei i ka honua, ma Keaalii i Waianae ka pae ana mai o lakou nei, noho iki iho la lakou nei malaila, hoomaha, a liuliu iki, hoomakaukau lakou nei e hele, pane aku o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao me Lohiau, e! ma ka waa olua o kakou, ma ka honua nei au, ae mai la o Wahineomao me Lohiau, na hoa hele ona. I hou aku o Hiiakaikapoliopele i na hoa ona, e kauoha aku ana i ko lakou wahi e halawai ai, i holo olua ma kai ea, a kela lae la o Kalaeloa ia, mai pae olua malaila, holo no olua a ka moana kai e nana ana i waena la o Ewa ia, mai pae olua malaila, o Puuloa kai kai, holo no olua, a ke awawa nui auanei e moe ana a iho i Koolau la, o Nuuanu ia, mai pae olua malaila, o Honolulu o kai, holo no olua, a kaulu niu e ku ana la, o Waikiki ia, o Leahi ka lae mamua aku, mai pae olua ilaila, holo no olua a huli auanei olua ma kela aoao o ka lae, he ulu niu no malaila, o Waialae ia, ka loko nui iloko o ke kuono la, O Maunalua ia, ka lae loihi la, o Kawaihoa ia, mai pae olua ma ia mau wahi, holo no olua, a me kela huli aku o ka lae, ke awawa e moe ana a iho i Koolau la, o Makapuu ia, a o Wawamalu ia, ilaila olua e pae ai a hiki aku au, alaila, holo kakou, ua maikai ia kauoha i kona mau hoa, ae mai la laua, ia wa, haalele lakou ia Waianae, holo no hoi laua la ma ka waa, hele no hoi keia ma uka, e hele ana ma Pohakea, nana aku keia i ke kula o Lualualei, hele ka la a liliu, me he mea la e ai ana i ke kula o Lualualei, alaila, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia wahi mele penei. Wela i ka la e wela i ka la, Ua wela i ka la ke kula o Lualualei, Ua nau ia e ka la ua okaoka, Ua haule ka papa auwae, O ka la i ua kukulu, Ka imu niho a ka la i ke kula, Na ka la no i kahu a enaena, Aohe wahi puka hoomaha, A ka wawae e hoomaha aku ai, I ka luna i Pohakea, E uwe kaua hoi—e, A pau ia oli ana aia nei, i mai o Wahineomao, heaha hoi anei kau aloha ana mai ia maua, ua hele aku la no oe mauka ma ke ala maloo, ke holo ae la no hoi laua la ma kai, ke pii nei no hoi keia ma uka, kani hou aku no ke oli aia nei mauka penei. A Waikonene i ke alanui, Ka piina i Komoaula, Ka la wela i ka umauma, Like kauhuhu ka pali o Pohakea, Waha ka ilio i ke kua o Puhamaloo, Ke hoohaehae ae la ka naulu, Moku kahawai niha ka pali, O Puhawai ua hakaka kipikipi, Ke kaiaulu me ke kanaka, Ua kuikui wale a haena na ihu, Ua ka wale i ka upe, Ka la wela o Lualualei, He lei aloha no olua—e, A pau ia mele ana aia nei, ke pii la no keia, a aneane e kau keia iluna o Pohakea, aloha iho la keia ia POhakea ma ke mele penei, A luna au o Pohakea, Ea ke poo o Kamaoha iluna, He lalo o Luakini, ke kokolo ae la, Ma ka poli o Kanehoa, Hoohoa i na keiki make anu, O Kaiwieli e ua anu au—e, Maikai Lihue, he kuaaina aloha—e, A pau ia mele ana aia nei, kau loa aku la keia iluna o Pohakea, huli iho keia nana i na hoa oia nei, o ko laua la holo no ma kai, kani hou aku no ke oli aia nei penei. Aloha ko'u hoa i Puali, I ka wai o Pohakea, he luna o Kanehoa, He lae ino o Maunauna, O Lihue ke hele ia, honi ke ala mauu, I ke ala o ke kupukupu E lino ana e kawaikoloa E ka makani he waiopua la, Kuu pua, me he pua la i kuu maka, Ka oni i ka haku onohi, ka wai la liu, I kuu maka la, e uwe au—e, A pau keia mele aia nei, o ke ano o keia mele, he mele ano inaina no i ke kaikuaana no ka make ana o ke aikane aia nei, oia hoi o Hopoe, ka mea aia nei i kauoha ai i ke kaikuaana e malama, aole hoi i malama o Pele i keia kauoha a ke kaikaina, pau no o Hopoe i ka ai ia, a me ka mokulehua aia nei, oia ka lua o ka ia nei kauoha, aole nae i koe ia mau mea, ua pau no i ka ai ia, nolaila kela mele i mele mua ia ae la, alaila, manao hoi keia, he pula na ia nei ka Pele mea i hoomalu mai ai, oia hoi ke kane e holo ae la ma kai, oia hoi o Lohiau, no ka mea, aole keia i hoole i kana kauoha, ke malama nei no keia, aole i hoopa aku ia ia, me ka manao no nae o Hiiakaikapoliopele aia a hiki i Hawaii a ike mai na maka o Pele, alaila, lilo mua no ia ia nei ka hoomea o ke kane, pela ko ia nei manao iloko iho, alaila, e kapae ae keia i ka olelo a
Pele, a pela io no paha, a mahope aku ua ko no ia manao ana oia nei. Iluna no keia o Pohakea, nana aku keia ia Hawaii, e hee mai ana ka wahine i ka pue wai o Hilo, a me na kanaka, ua ua ia iho la e ka ua a ua kahe ka wai, hai ka pue wai, oia ka na mea a pau e hee nei, me he hee ana la no ka nalu o kai, alaila, hapai ae keia i keia mele penei. A makani Kuamu lehua ko uka, Ke hoowaawaa ae la, E ua i Hanakahi—e, Ke ua la, ua mai la Hilo, A moku kahawai piha aku la, Na hale lehua a ke kai—e, I Pohakea no keia e noho nei, nana aku no keia e a mai ana no ke ahi a Pele i Puna, hapai hou no keia i keia mele penei. Aia no ke'kua la i uka, Ke ho-a la i ka papa a enaena, A pulelo mai ka ohia o ka lua, Maewa ke poopuu newa i ka makani, I ka hoonaue ia e Kaawaawa—e, A pau ka ia nei mele ana, alaila, huli aku keia nana ia Kauai, aloha ae keia i ke kaikoeke ia Kahuanui i ka lele mai o ke ao, alaila, uwe aku keia ma ke mele penei. A luna au o Pohakea, Kilohi aku kuu maka ia lalo, Me he wai la e haale mai ana, Na lehua o Kawaikini i Waialeale, Ke haale iho nei kuu waimaka e hanini, E ahe wale mai ana no, Ka lau o ke aloha la o ka moe—e, A pau ia mele aia nei, lohe o Wahineomao, i aku o Wahineomao ia Lohiau, huli aku la ko wahine nana ia Kauai, o ka lele mai o ke ao o Kauai, lele pu mai la me ke aloha o ko kaikuahine, uwe aku la ke kaikoeke, oia ke= la mele mua i pau ae la. Alaila, huli aku keia uwe ia Pohakuokauai ma laua me Kaena ma ke mele, no ka mea, ua poina ia ia nei i ka hoi ana mai, i iho kei iloko oia nei, ka! mai poina olua ia'u e Pohakuokauai ma, i mai la olua aole au i uwe aku ia olua, nolaila, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia mele penei. Kahuli Kaena holo i ka malie, Ua wela i ka la ke alo o na pali, Auamo mai ka la i Kilauea, Ikiiki i ka la na Keawaula, Ola i ka makani Kaiaulu, Koholalele, makani ia no lalo, Haoa ka la i na Makua, Lili ka la i Ohikilolo, Pau na Keaau i ka la,, Haa ka la i na Makaha, Oi ka niho o ka la i Kumanomano, Ua wela i ka la ke kula o Alio, Eha kuaiwa i ka Malamapo, Ola Waianae i ka makani kaiaulu, Ke hoa aku la i ka lau o ka niu, Uwe Kanepuniu i ka wela a ka la, Alaila kuu ka nae ka maloeloe i ka loa, Auau i Lualualei, aheahe koolau, Wahine o lalo, aheahe i ka laau, O ka ilima welawela i ka la, Ke pili, ka umauma o Puuliilii, I ka lawalawa i Pahalona, Hoomaha aku i Waikonenene, Ka piina i Komoaula, Aheahe kona a he a ke kehau, Hoomaha aku i Pohakea, Alaila au ku kilohi, nana aku au i Hilo, Kee hoomoe ae la na lehua i kai o Puna, Aloha Puna, ko na hale lehua, I kai o Kukii—e, A pau keia mele aia nei, huli iho keia nana ia kai o Ewa, i nana aku auanei ka hana o ua o Hiiakaikapoliopele, e iho ana ka wahine lawaia i kai o Ewa, lawaia papai, wahi limu, mahamoe, a pela aku. Alaila, o ka moe iho a ka makani o ke kehau, ua hele wale a make i ke anu, e holo wikiwiki ana a hoomaha aku i kai o Ewa, lala i ka la, a mahana, alaila, hele aku lawaia. Ia ike ana aku no aia nei, alaila, kani aku ke oli a Hiiakaikapoliopele penei. A makani kehau lalo o Waiopua, Ko ke kula naenae aala i ke kupukupu, Moe e no i ke anu a ka mauu, Moe aku i kai o Ewa ke anu, Anu Ewa i ka ia Hamauleo, E hamau—e, A pau ia mele aianei, alaila, nana aku kei i ke aikane aia nei, me ke kane a laua nei e holo ae ana ma kai, aole pane aku o Lohiau ia Wahineomao, aole no hoi he pane aku o Wahineomao ia Lohiau, no ka mea, o ke kumu oia pane ole ana o kekahi i kekahi, o ka papa ana a Hiiakaikapoliopele, ina e pane kekahi i kekahi o ka make ka hope, oia ko laua mea i pane ole ai. E hoohalike aku ana o Hiiakaikapoliopele o ko laua la ano me ko ka wahine lawaia o kai o Ewa, no ka mea, o ke ano mau ia o kela ia he pipi, ina he la malie, a o ka pipi ka ia e lawaia ai, a pane ka leo, alaila, o ka makani iho la no ia, nolaila, manao keia ua like laua me ia poe, nolaila, hapai aku ai keia i keia mele penei. Kuu kane i ka lai o Ewa la, Mai ka ia hamauleo i ka makani, A pane ae ka leo makani ia Ia, O kuu ia hamauleo—e, O kuhia i kai o Palea la, Mai pane oe—e, A pau ia mele aia nei, huli iho no keia nana ia Lihue, o ka hele o ka la a nopu i ke kula, i aku keia, mai poina oe ia'u e Lihue, i mai la oe, aole au i ka naenae aku ia oe, ke iho nei keia ilalo, kani aku no ke oli aia nei penei. Ala wela Lihue nopu no iluna, O ka opuu koa maewa mai ke oho, O ka nene, aohe nao i ke ala, O ka mauu, i ka pewapewa laau, Mauka o Puuhele, e hele ke kehau, Ka makani lu pua, lu hau, Pua kukui puai ka loa i lalo, O Kapualei, o kuu lei aloha—e,