Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 40, 26 June 1862 — He Moolelo no Keamalu. [ARTICLE]

He Moolelo no Keamalu.

HELU 3. A pau kana holoi ana, pii ae la keia a luna o kekahi papa pohaku maikai loa e wai ho ana ma kapa wai, moe iho la keia i lalo ke alo, lele mai la na i-a i olelo mua ia iho nei ma ko kakou Helu mua, o kekahi 0 k 4 holoi i ka w'āi ō ke kua oia nei, a'inalooT l«*r na wahi, alaila; huli ae la We alo o ua k£ftj»« mahine nei iluna, a holōi ho hoi ka lua / i-a, a pau kana holol ana, ō ka hoi aku iu'i'u iā o ua maū i-a nei iloko o ka wai. Io ' r«j&- - iiawa, ku kohana ae la keia iluna, lole ; Isi kekahi mea ua like me ka inea hoho na, aolenae keiā i ike 1 kahi i lele np''pt ola mea, a pa mai la uā hohoa nei n)a- l! ' a ******ōfa hel, idfS\ •. maī mii ke kad a hik'f I rafia; —a hiki i lalo, 0 ka hana a keia^M^a^ 0 ka hoopololei i ka oiwi oia nei, ia lele mai la elua mau manu, he liwi, a ka 0-u, a paa kekahi manu ma kela aoad K o pau, a pela no hoi kekahi, a lele poai ae la ; ua mau wahi manu nei a puni ka hope o ia | oei. ' . Ia manawa hoi aku la uā hohoa nei, a o kona inōa o Hakaio, a oia ka mea e olele iia nei la, ua kaaia e Hakaio. A ike o Hinh, ua makaukāu ko Keamalu wa ei hoi mai a i, alaila, kahea hou aku la oia i ua wahi moen a | nei e like me mamuā, a panee hele mai ! keia, lele mai la elua manu hou mai hii a mai o ua kumu laau moe ole u<ji, e ku āi & ma kapa o ka puhawai, ā he mau lei leh'i ka laua i lawe ināi ai, elua a kekahi, ā eli|a no hoi a kekahi, lele mai la a kokoke i4 |a ihāi la o Mamo i kana mau tti 4 ke p'ōo'o uā kaikaeāahine nei, a o 06' fto ij mā ka ai hōi kana triāu iei, a he mea loa ka naiii o ua māū lei hei ma ka h&o|fc ana, a i ke kau ahu ihai ho iluna b;''3S»|d ! Keainalu, uā lai no. lā manawa ua rna{' m ka ua hoe, a o keia āia he uā koko, anuenue elua, a ou o Keamalu, iloko | kā ua kōko, a o nā anuenue eliia, e pili %tki kekahi ma kfela āoāo, a pela no hoi ma' W&k,hi aōao 6 iā hei. laianeinae6 paneO ' āhā i niua, āla mai lā na laau ohopo, aē la ka leō o na mahii i ka olioli, me hāo ua hoā ke kapu ō ke alii, aka, ae la keia i hope aia hoi ua moe bN6^ Jfc,r Ai laād i lalo, ā o ka leo o na manu, ua pau, «a lā ko lakou hāuw'ālāāu ana, a huli maS |k il keia hoi hō. ' rl Kōkōke loa aku lā keia, aia hoi, uā liiict lel6 ka manao o hā mākua, nō ko > eihā ākū, iia auō e loa keia, me ke āna i kā hanohāno nhi, no nā lei a 1 laWe māi ai, a ho kō ia hei wahine | māoli nb hoi kekahi, a the ke kahiko % nō hoi ā Hina ia iā hei i ka ua kokoj^ & i e kapio āha ō ke anuenue ma keia aoao affle kela aōao, āka, iā ia nēi hae 6 hoi anii o kā o&, aōhe no a wāhi mea pulu r.o ka paā ia Kaupuikaukaopaliiili. a 'iejā iaa ka phkāo ka hale painā, ua manu nei 3 a konio aku la keia iloko hālē, uamakahkao na mea ai ia K4u|&!l** moana, a me na huā ai i loaa i ua īna konii h6le ān& ma ke knahiwi. ? ;3^||ff Paa mau iho la no ka ua mawaho o hie kā pio no o na anuenue ma kela ma keia kala o ka hale ; a makaukau paina, aka, aole nae he mea nana māi i ko ia hei wa ai, nolaila, keia ē kahea aku I ka m&kuahine, &k||j»»| e loaa ia Hina na makuk e hele i ink la manawa, hooea mii ana keia wap kdki uuku, he wahi kuapuh nāe e nae hoL ana, e like me ke aso mau 6 na kuapua; |e k ia£lkto -ifc

!■ wahi kmipaa uel i ka ike aua mai o Ke|lla i ua wahi koipna »el ma kipaepae o ;,jpuka, makemak* Īoa īho la keia, a lana |a ko ia nei maiao e kaliea aku, no ka mea, 'pono ia i ko ki alii manao, ka hele ana b' e ai pn laua, aka r ina e heie io aka ua kuapuu nei e ai, alaiia, o ka aua no b Keawaln : wahi hoa moe, boa bele, a I lealea no ioi ; aka, hoomaka mai ia ua i uei e kahea, me ka pane ana mai e hele & a komo L'oko, a hooko no keia e iike me kak»- alii kihe, a hele aku la keia a kowo !&>so, kahe» hou mai la 110 ua alii nei e hele .1 noiio ina koua aoao, akā, aole keia i tku, ehooko no kana hea ana mai pela, nana ae Ia ua wahi kuapuu nei, e kau mo kahili, akā, kii akn la keia, a lalau lilHa, a >!e nae he loaa ae no ke kiekie loa, ku ae la ua alii nei, a kii aku la i ke fcstiih a liaawi iho Ia i ua wahi kuapuu nei, j kahea ana e hele aku e ai pu laua, ae ak i iii nu keia, a nee aku Ia a mamua pono o kc alo o Keamalu, aka, ua like na pat ii a o Keamaln me ke aniani, ka noho o i nai o ke aka o ua wahi kuapuu nei iloko v :ir. papalina o ia nei; akahi no a ai ua alii I, a lioomaka hoi keia i ka ia nei hana o ke Juli, e like me ke ano mau o na kuapuu, a pau ka ai ana a Keamalu, kena ae la i na kuapuu nei e ai, i koinei ai ana hoi, lai|Ai hu{ o Keamalu i ke kahili, a kahili aku ' U hoi i ka ia la ai ana, aka, huhu aku la nae na wahi kuapuu nei, aka, olelomai la ke alii, Wk' like no oe me a'u, no ka mea, o oe no hoi kahi keiki, a owau wale no hoi fwii kaikamahine o nei wahi, aole he keiki e o kou hookahi no hoi, a o ko'u hookahi, fblHike no ia mai ka opu mai o ka makuam ' ; "v: ; : (A pau ka ai ana a ua wahi kuapuu nei, ||nau aku o Keamalu, owai kou inoa? hai aku la keia o Pukoula, i hou mai ua alii nei, 'tie mau makua no nae paha kou ?. ae mai la 110 ua wahi kuapuu nei me ke ano hoopunipuni nae ma ka ninau hou ana mai, no kai mai no paha oe ? ae mai la no ua wahi kuapuu nei, ae, a heaha kou mea i liiki ai i .uka nei ? i laweia mai au e ko'u mau mākua e k a jfealce"6l*nho la h(rtiai, āole iior .5 inake; a uu loaa nae ia'u ka pomaikai ua 'loaa iho nei oe, a o ka nui nae o ko'u mau !a ma ka nahele nei, hookahi anahulu me na olelo a U4.tfāfii |tuapmā kēia/.paufcu maluna ae, 110 ka inea, feole ia pololei, eia no ka oiaio. 0 ua wahi kuapuu nei la ea, he wahi keiki na Makalii, no ka mea, ua hanau nana elua keiki, o Hapaimemeue ka mua, he kaikamahine, o ko lakou hanau pu ana no me Keamalu ma, a o ua wahi kuapuu nei hoi ua lawe nae o Makaiii i ua wakiiapuu n6i i ka lani, aka, 110 ka ike ana 0 ;l||^Hi,-^i ( e ;e hapai hoū ana o Kukaohia-;lakā,-e loaa ai i kokoolua no Keamalu, nola3*la, kena iamai ai uā wahi kuapuu nēi i hoa noho no Keamalu. A pau ka ninau ana a Keamalu,» alaila, aku la ia i ua wahi kuapuu; e hoi kaua Jka hale, ae aku la no ua wahi kuapuu iiei, puka aku la o Keamalu mamua, ,i mahope |io keia me ke kahili, a hoi hou mai la iio ua nei, me ka ua a me na anuenue po hoi, alua laua nei iloko oia mau nani, a •)vu hoi laua nei iluna o kahi mpena, hana hoi moena i kua hana o ka panee hele imua, Ja hiki mawaho o na pa eha o ka hale ālii ijoia nei, lele mua aku la no ua mano nni nei, ia kau maluna o ka halealii, a o na anuenue I -hoi, pio no ma kela kala keia kala, ao ka na koko wale no koe, a me laua nei no hdi āole jri kome iloko 0 ka hale. I Kahea aku la 0 Keamalu ia Hina, e Hina i kupuna o'u nei ia e, he malihini ka'u, eia la ua hiki mai nei. 0 mai la ua o Hina, me ka >ninau mai, he malihihi aha ? hai aku la keia, .lie malihini kane, alaila, pane mai la o Hina ma ke mele no ua wahi kuapuu nei penei, ; Aole na he kanakā e, 0 ka muli na o Hapaiamemeue, 1 hanau i ka lani iluna, 0 kou kaikunane ia, r Ua ka—pu, Uā laa ōiua he aīii. Ua ike no o Hina, i loaa mai o Pnkoula ia Makalii-kailiai, i kokoolua no Keamalu, no ka mea, aole e loaa hou ana ke keiki mai loko mai 9 Kukaohialaka ko makuaiūne, nola,ila, loaa mai nei na keiki i kokoolua nou ; a iohe ae la o Keamalu i keia niaa olelo, boi "aku Ia laua nei.a komo ākn la iloko o ka \hale, ike aku Pukoula, elua manu e pti|umi ana i kahi pioe oia nei, oia hoi o O-u, a |ne liwi, a lele la ua o Keamalu iiana 0 xahi hikiee, a le!e aku la no hoi ua mau wami manu nei e webe i na pauku ewalu, o kela mau paku, he hola mann i hakaia, a oa Ippaia no hoi he Alinnla. O ko ia nei kapa iooe, ua hooluuia me na mea aia ano lehulenti he nui wale. Olelo mai la o Keamalo, ia Pnkoula, e hoi oe ma kela aoao e meie ai, o kou kala ia, hoi aku la no iioi keia il ana o ko nei hikiee, lele ae Ia no ua maii iw&hi

Inann a wehe ae la i &a paku elna o ko ia nei wahi- £ kau ana no ka la ilnna, rooe e no o Keamalo, (o ks moe hoka ole paha nei wahi a ka oleio.) weheia ae 1a na kapa paa man i ko ia nei iH, a w*iho kohana iho la keia, ia manawa, pii mai la ka ula o ka iK oia nei, a pnka ae la mawaho o ka hale, a hiamoe loa iho la keia, a uhiia iho ia ke kapa moe, emi iho la ka ikaika o ka ula mawaho o ka hale.

I waena konu o ka po, puoho ae la keia, a pole ae Ia i ke kapa, ikaika hoa ae la ka ula ois nei mawaho oka hale, e like me ke lapalapa oke ahi; aiko Kn puka ana i waho, ike aku la ia ua Hke pn o waho o ka haie o ke aiii a laua nei me te ahi, ka 'hea ae ia ia me ka leo nui, a holo aku Ia a hai aku i ka wahine, eīa nei e moe nei, pau ke alii a kaua ike ahi, i mai o Kukaohialaka me ka huha, o ke aha la kan e honpnupu nei i ka kakon keiki, aole no ka oe i iōhe i na olelo a Hina i kinohi. A pane mai la ia, aole me& like me ke keiki a kaua, e iike aha o waho o kona hale ine he ahi la; a i hea la kaua e hoomaopopo ai i na olelo a ko kana makuahlne i hai mai ai inamna no ka kaua keiki, oiai hoi, na ike ae nei kaua i na mea i hai ia mamaa, a maia mea kaua e noonoo ai. Pan ae la ko Ku manao ana he ahi, a na maopopo iho la nae ia is o ka inaikai o ka lanii keiki, me ka olēlo aku i kana wahine, a kahi no au a hoomaopoho loa ae la i na olelo aka makuahine o kāua.

Malamalama loa ae la o Paliuli i ka ula o ka ili oia nei, a i ka wanaao, uhi inai la na wahi manu i ke kapa oia nei, a malamalama loa ae la, puoho āe la keia a ala ae la iluna, ia manawa hooeā mai la o Mamo me na pua lehua, a he wai maloko o lia mau pua nei, i hiea holoi no nā maka ō Keamalh, ai ka pau ana o kā holoi maka ana, kani ana ka ipu hula a Hina iloko o kā hale hula oiā nei, ke ku ae la no ia o Keamalu iluna, lele mai la no hoi ō liwi, a ioe 0-u, a hookakua i ka pau oia nei a paa, a ho&ahu ia iho la i ke kapa hulu mamo, a ua makaukah no hoi o Pukoula, puka aku la laua nei i waho, a ku jho la no hoi iluna v kahi moena, lele uiai iH' t hoī'Un mm'ii3; ua : vvcy y rro i ,«īrachē^/iā : uiHf6uL . w ,> iLa-ioa-l&ua'MlM i^W6' hale o laua nei, ke kani aku la Tkf isl $ |fe oli a Keamulu, oia no kela mele ih» ku Helu 2, pau no ke kani ana o na ms?hi£ moe na laau a pau i lalo, no ko ia i?cH" Jie!e ōli ana aku, a komo laua nei iloko (r ka hale hula, ikaika loa ke kani o ka ipii huta ā llina ma, hele hula aku la no keia'i' loe-kaKua, a ike aku la o Pukoula, i kā4da ! O'Keamalu, mahalo nui aku la akli'l Hinā, aohe mea e ,itket: ki m» l, Hawaii nei, ka /ka inea. {'o lea *6n»faUijt ka.! hula. "5 .

Hula no keia a kupono ka la, pnni mai la keia i ka wela, kahe mai la ka hou, ike aku la iio o Hina i ka wela, hookua no i ka moopuna e hele>i ka auau; puka akii la o Hina i wbho, a kahea aku i na laan a pau e like me mainua, a pau no hoi ke kani ana o na mann a nie ka wi ana o ka leo o ka iole f puka akn no hoi o Keamalu, a hele i ka anau, a noho no kahi kuapuū. Ku no keia iluna o kahi moena, o fca panee hele aku Ia no ia a hiki i ka punawai auau, wehe ae la na manu i na kapa oia nei. Ia manawa no, mae hon no -ka lau o ka laau e ku ana ma kapa o ka punawai anau, a makemake ae la o Keamalu, e hele aku i I laila €f nana ai, a i ko ia nei hiki io ana akn, ike āe la keia i ka maikai oia laaū, alaila, hoohiki iho la ia me kā ōlelo akn i da laan nei, e kn oe e keia kuma laau, aole an e lei, a kahiko hon i ka nani o koii mau ptia, oiai, aia a loaa kuu kane, alaila oe noa, oia ka Helu 1 o kana hodhiki, i lana e ai kona manao i nei meu he kane. Hoi aku la keia a lele iloko o ka wai, lele mai Ia no hoi kaia mua o kana bana «o hoi ka holoi, a pau oo hoi ka holoi ana, hoi aē no keia a lunao na papa ponāku nei, moe no hoi keia ilalo ke alo, lele mai la no hoi ka Ina o ka ia a holoi i ka wai o ke kna mai luna a lalo, a pan no hoi kana, hnli ae la ko ia nei alo iluna, lele mai kejcpln o ka ia a pau kana kawele ana, kn ae la keia ilnna, hookakna ia mai la no ka paa oia nei r a me ko ia nei man kahiko no a pan, o ko ia b nei hele ana, huli ae la no keia hoi, maalo ana o Mamo. a me 0-u, me na lei nala i wiliia mp ka maiīe, hoolēi ao keka&i ma kē poo, a o kekahi no 801 ma ka āi. ' Hoi alru la rio keia a hiki no 1 ka hale aina, komo aku la jio Jteia iloko, na makaokaa no na niea ai i& Kaiipuanmoana, kahea aela keia ia Pukonla, hele iaai la m * h(n kahi kaiknnane hookam», ai likē pn iho la no latia nei, a pan kā ai ana, hoi aka \m i»6 laua nei a ka hale mo«, hiamoeiho lā na 1H nei, no ka mea, na hele a luhi i ka noke ana a mania i ka wai, ia haole ana iho no ke knr 1« akn la no ia i ka hiamoe, nēe maiie la kahi kaiknnane me ke kahili, moe mai la kela, kahili aku Ia hoi keia a ahiahi, la ua alii iīei/e ki&iU ana %uhu

mai la o Keamalu. mai kahiii oe ia'o, oo ka mea, na lohe w*a \ kou moolelo, a t6e ke knauhau alii e pili aoa ia oe, i akn i» hoi keia, o ka mea nui keia a ko'n mao makim i ki»ofea mai ai ia'u, e hoi nuu me oe, i kabSli, ame na ineaa pau, aole e hikl ke hoole i ka lana mau olelo.

A lohe o Keajcn»lu i keia man hoa olelo, wiii no keia i he kapa, oka hiamoe aku Uno ia, i puoho ae ka hana na hiki ka la, a o ka hoomaka iho hi oo ia i ka hana, oia no ka holoi ana. iua maka, ka hookakea ana i ka pau, ka hoaahu ana i ke kapa hulu manu, e kahiko ana ia ia i ka hanohano a puka aku la no lona nei a ku iluna o kahi inoena, o ka panee hele akn la no ia a haia na pa eha o ka hale alii o laua nei, puka akn ana no hoi ka manu, kaa ana malnna o iana nei, ua nō hoi ka na, pio no hol ke annenue.

Ke kan! mai la no hoi ka ipu hula a Hlna ma iloko oka hale hula oia nei. I* manawa hoi kani aku ia no ke oU a Keamaln, moe na laau, meha ka leo o ka mann, oiala ka wi o ka leo oka iole, no ka hele ana o ke alii o Paliuli, ia hele no a komo iloko o ka hale, kn no i kahua, hoomaha iki keia a kuu ka nae, kani no ka ipu hula a Hina ma, o ko ia nei hoomaka aku la no ia i ka hula, e like no hoi me kela la mamoa.

A ike hou no o Hina i k* wela oka moopnna, hana no o Hina ina me* a pan e pono aika moopana no ka hele ana i ka auau, e like ai me na la i hala ae. A pela mau wale no ka Keamalu hana a hiki i kotta wa kupono no ka hooao ana i ke kane, i ike ai oia i nei mea he lealea, me ka mau no nāe o ka noho pn ana me Pukoula, a ua aloha no hoi o Keamalu ia i&, a pela no hoi kela.

A i keia 1a hoi, hele hou no laoa nēi i ka hula, a hoi mai hēle 1 ka auau, a pao ka auau ana, hoi laua nei a k& hale moe, aole nae 0 Keamalu i komo iloko o ka hale, aka, k&hea aku la nae oia ia Uina ma ke oli penei. E Hina, e Hiua—e, he uoi. I mii o Hina, > heaha ka'u makana ia oe e kuu haku? Oli / aku la keia. Eia ka'n makana !a' ( ! E haawi mai ai ia'a e, i- I aia, i kahiko no'n nei. ° -Ki;- 'i'Ā i kuu kinu e hele, : ■■ K t" • ' I. o ,vXifn j_ i-1- •■••£ •■ ! "A he aim hoi —<>.• * : 1./»h«* ua <1 Uina iu i i k:i makmiake o kaua nioopuua, e hele e iini i kan;i mea ■* uia- i nau ai i nei inea he kane, a e noi aku ana i ala nona e hele ai, aiaiia hapai ae la o Hina 1 keia mele penei. # ** 0 hele uaholo ae nei ia'u, j A me ou makua, • Eia mai ke ala la he hala, ' Eia mai ke ala he maile, mai k" h'rpnriP ho ala, V ; J|r.<.<uh</!ov.*?ii he ala. -~.j £ , t • Ai# k- i', nYi) !ifc ula, • o 'mi :• a. Aole nae o KesfofiHi'i ; h#){* hoopalauia, kf.?mo k« :a ii" ko keia ia ianei i na kahiko inaikai, a riie r nk ala a pau a Hina i haawi rnai ai, he pau ahe niau inea ala wale no kv nei oku le ana. 0 keia hele ana o e uhane ana, aole he hele kino. f mai la na uluna a kiekie, katioha aku k«3k | ia Pukoula, mai hoala oe i, ko'u hiamoe ae mai īa o Pukouia ae. A j kl wa auanei au e aku ai ia ie, wahi a V%~ koula, i mai la e kali oe ia'u, a e kolu la, alaila, hoala oe i knu hiamoe, «ole' nae oe e helu i nei la. / - :