Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 42, 10 July 1862 — He Mooolelo no Keamalu. [ARTICLE]

He Mooolelo no Keamalu.

Iha iii paha peU 6 hiiha Iki X to kbtii (tlli W&hi kuhi hau ole o fcb īti lioi iiele uo )a hoi ia; aka* iio ko AiWohikupua ioiie i iio ae i& po, o Md Keainaitl hoi uo hoiiiii, Inaniio loa fcfe(a e ifttitia i wiihi e paa āi t aka tio i paīl i iia. Wahi & b ka ft tniltīi& Wale no o ka paeb ktt ptikft tdtito kahi i f>ai Ht o t£eafti&iii t hifeie liiii iiei )a iiokd ō ka apiki> tfiē kē ktt o kehu o tia wahi Waaiiiiii, e hobkb pono «nia t ko iatia inakeniiike. £ia hoi M ttiea iioko b keia hiii Aii&o iatti* aoie &b he kirib hiikdl{ ko K&wnalu, he Uhane Wile hb, aia ttb kft ke kiftd i Pttiinli t Wihi & ka taboieib a kb ttāisrāii. t ko lauā wa e ili hiia, o ka h&p&itift paia o ka pb. $liftiti &kit o Ai#ohtkupita it Keimain* aia i hea kbfl WAhi! fiiīi Iniii b Keamalu me ka niaalea, tib Kaūai iiēi nb āti. Pahe mtii ii b Aiwohikhpua, abie oē nb kattai nei, no ka mea, na uana ia e a ? u na kiikimiihihe kiiniuiiha o Mauai nei, aoiē bb ē like me d£, tto kī mei, tta \rae i& e I*ti kiikamahiiie maikai, k m# hi keiki kihe» i tia lakon e lawelaWe hei i k6'U Wahi moe t a h« tnAU kiikamahiue tnaikai ao, aka, iole tko au i ialaa ia laui* e Hke me ki katii t hiHi Iho iiēi Ho ki mākehiike loa b Aiwohikupua, e h&i hiai 6 &feifflita i kohi Wihi, i M kohi |>iikiki toi no rtta ka uihiii āha» hi hii mii o Keamalu, * PaliUli kohi *ik£ Ā lohe o ho keii mei, 6ii i ttifiatt m koha ihiuio. he iiiii ttb e iike «i» itiiiai. t>itie itbti iki <* £f*bhikttpua, ibīi ana wau a hookuu ikti ia b#, ho ka mea, o m no ka oi o ka milkai a'u e ike nei. * 6 kott helehelena **o ī hdāiiDik« if, like tbft k atē ke ahi ka nla, aki, tfti kona ua keu iku ii maiaila. A \<M ke 'lii Wikihe i k*ia mitt oielo, iii Hto iho U k he mm kinmiha i koiii ttiittii> t i&laili, tti ki oia i kona ptne ana akh. 3to kt? k» alii wahine el«ftiti ole akti, lele ibo !i b AiWt'hikupui, a hinaku iho ii m& ko ke aiii wahitie uha akau,iibka mea, na i<* to**fcibok«itii kitt» t ē itii kA

no, ao?e iKHMbati i't Ke«taāln. Uā pono ole iā mea i ko Keamāln manao, aka, kakaii iho la ofa no ka hiāmoe iho o Āiwohikapaa, a o kodfā hoi no la hoi fa, no ka mea, na kaooha | maa ākh no oiā iā Pnkonla, aia ekola la hooala ia koha hiamoe, ākā, iha e ilalā ia la aole e hoi aku, a hāla ka manawa ana i olelo ai, a pilikia oia ne ke ala loa o Aiwohikapaa holailā kahea mālu ae lā keia ia Hina, e hairi māi t ka hiamoe nni no ke ātii kane, i hoi āko āi aa io la* hala o!e iiōi au imua o kao wahi kaikanane, ā lohe no o Hina i ke kahea uWe a kanā moopiihā i Kaoāi Haawi īho la o Minā i kM hiamoe nai ia Aiwokikapaa, ā idāmde io ākii la no Hbi o Aiwohikapua, aka, ke kokōke !oā āe net nae i ke ao loā āha, ko iā nei hoi mai lā ho ta a hiki i Paiiuli; a i kā wa kakahiaka, miki aka iāoPakohlāe hōoala, ala ae lā ho hoi o Kēamāīu, a hana no hoi ha manu e like me ka lakoa hana mau. l,kō Aiwōhikupaa manawa i aiā āe āi, hopu hewa Mnā i ka makāni; a lōāā tho la ia ia ka laau a Kekuokalani; ā no ieā ,h»»ie ano o ke ālii wahihe i ko Aiwohiknpuā makā, e huli āha ma nā Wāhi a pāu o ka hale, aka, ua loāā no iā ia ka hāawina o kā heiii, a pukā ākti lā oia i Waho, o ia ana no; hoiaUa, hoōihanāō āe fā ōiā e Hke me ka thea a Kēāhiāih i olelo miii āka ai, hc kona manatf ā e hoi āi. Hooki4k!e ae lā ke āiii kahfe i kōha lēo ā uwe iho la, ā iōhe iā ak'h lā lōhā lēō kauikāu, & ua kaulana ae ia iā inē& i waehā ō ko ke ālo ālii a pāu, a me kō iakou mahao ana, he Wāhihe ka ke ktithh ō keiā hoōkāpU ana o ke ālii i ko ka hale a pau. | Ike &e ia ia, uā ākoakoā inai ha ālil ā pāU, ā me na Kuhina hiii ō kē āuphui, kona eiau inākua iioi, ā m6' hā inakāāihahā ā pau o ka āiha. A kiikāia ae lā ōiā mē kā iiōōhiki āhā, kolē kā ē āi, āōle no hoi ē ihUj ā ioaā fctitt mea ē āiōhā nēi h'ē wāhihē; hō k& ihēa, āōiē no liē kāikāmāhlhē ināikāi a'U i ikē āi, mai kilu wā huku māi, ā hikt i ka la mua o ko'U ikē āha iā ia, oiā hookahi waiē. no, āoiē ho hoi hō ltiā ē īikē āi th§iā, ā oiā Wāie hō kā mēā ē hiki iā'ii kē hōōhālike aku me hē āhi lā, ttā ike āu i ka ikaikā ō kōhā hlā, ē hōomālamālahia aha i hā wāhi ā pau 0 kliu wahl inōē. " Liiiii? iā ; Wa ihk* ii jlīiu t 'ī hōōk ihāi īā iākōu, aolē ē jponō kē hāālēlē 1 ka āij no kā meā* uā māōpāpo ho i kō' lakou ihahaoj iōiē iiō ē lōāa ānā kāhā #iihihē ilōko 0 Hā piiiē ēlhā, ā i ōiē, i hā hiahiha ēiuā pāhā« inā 6k ē hāāiēiē i kā āi, klāliā ē 1116 āha kōU maīkai i ihēā ōlēj ā i lōāā io Wāhihē, ikē ihāi f>āhā kēlā fk oē/ iiā loli kē koU ihāikai, ālāiiā, ē' kāhiili ho kō iā lā ihānao, a ē pēkii ihāi hō iā 6ē, hō kā ihēā hā āno 4 oē. iUi&' kōi kēkahi; fhā āōlē ē loāa iiōkō ō kēia ināii mahinā ēihā, ā mau māhiha hoii ākli paha, alaila, ō koU make āhā pāhā k4 Mēā ē lōāā āi. A īōhē kēia iā maii ōiēlō, ku&lilii iiio lā kō iā hēi ihāhāo, a hōokō iā hoi kō lākou ihakēihākē. Ia hēēiieē &kii iā kohā ihākhāliihē ā inā hā WāWāe» ōiēlō āē kuii kēiki, hēākā ia kōii iheā i hāhā iho nei i keiā meā āti i ōlēlō ihō hēi? tlā kooWahaWāiiā fhai ānēi ōē iā ihāhā, i iiOōlē ihāi ai oē i ka ināua mēā i iioōpāiāh āi iā ōē } ā hōā kō kliiō iā Keamalu?'' Olēlō ākii lā kē āiii opio, ō ōē ho kuu Mākhāhihē* ā ō Okipāhā ho kuu ihākuakāhē, hā hoopāl&U ho oiha ia*ti ā noā ia &ēainaHt. A eiā hōi, ua hiii aē hei āii> a ua nēie naē kō'h ikē ahā i kā ōiuā mea i koōtiāiau āi ā hoa kēiā kihō iā ift, akā, ma keiā māh la kōle Wale iho nēi ho, ua hāiawai ihāl baē a'U kēkāhi kāikāmahihe īhāikāi, aōiē hō maikai a āe ā ko*u makā i ike āi mālalo iho o kā ia e like āiihē keiā hiaikāi; hā kiiōiā no hoi ē a'ti mai luiia ā iāio, hā pāli k« kuā, ihāhia kē āio, āokē ho hoi he puu, āohē kēe i ioāiā i kā f h ike ( ā hoiailā, ha Wāiho hāāhāā akh āU ī Wu mahāo iinha okā'u mea 1 āiohā āi ( oiāi hoi,tia pōhō iā iihhā o ko*u thfttt inākā< mē khh hāi ākii, kē iiāāiēle hei āh i kā hoohiki āhi ā kuh ihāh i hō>: ōpālāii ai & noa kuh kiho iā Meamāiu, ā kē hōoiiiō hēi āh iā oē o tteamatu, th6 khh lāWē mai iā oe i wākihē hā*u, a hāna ihō !ā ah e like ihe kiiii inākēAiikē. A lohē |ōhā makhāhihē i kēiā ināh ōielo, ōkt Wālēlliō iā ho kōhā mahao, ā hihāh āku iā hae oiā, ho kā kāi āha mai o ke ālil Wahihē i kouā Wahi, ā &e |dtīi ii hō kē āili 6pt6 t ihē kā hai pōiōiēi aku qo I*iiihti. A kahoha āe tā ke āfti eiikē me kohā mā* nā, e hoōiako i hā pono ā jiā(i hō kohā hele ana e imi \ kāhā ihe4 i ihāhāo fihi āi t ā ha makaukau koke iho k iā llolto o na I* ehia, A inamua o kohā heie ahā, hā kahohāia na kaikāiuahine phhkāhi āpāii o Wāiihā, e ākoakoa māi likoh a pāu imhā o ke ālii, me kona mahāo ē loaa koke o &eataalu iā lā ma Wāiloa, āka, i kā ākoakoā āhā thāi o na kāi* kāmāhine i pāii o Wāiiha, āole kekāhi ihēa hoōkāhi i loāa i kohā mākā e like ai m* ke āiii Wāhihā o Pālihli. Hoomakā iho la hae kēiāē helekā&phni ia Kauai, me ha kahaka he huiē ki)e pa āOā mēiā mahkā, a haā hā wāā he nui loa e holo āha mākai; a i ko lakā<ihā ā iikoie pakiākh

ai, bf»koakua ia mai na mea & pao oia wahi, » koe aka ka poe kiki ole i ka hele; a pela leaii no ks haaa ana a pani o Kauai* a ohe no he loaa iki, a ho ia loaa oie ana, ninao akn ka maknakane, '-na hai io mai no nae paha aa mea nei au e makemake nei i kooa Wahi. M Ae aka la uo aa alii opio nei t ae, aa bai mai no ia'n, no "PaliolP' bl ia. \ aku la ka olomene, "He aioa keia adle i ikeia, ina e bai maūhe moka e like ine Kaaai nei, a me Oahu la hoi, ina na loaa kokej e hali ana no oe, a he pomaikai paha ka loaa ia oe, no ka mea, aa nohoiho |bi no wau i Kaaai nei, mai Wn wa anka mai a Ma. wate no oe a<jle no hoi a hiki i kda la." A lohe ke alii opio i £eta inea* hapai hon ae la oia i kona ioanao e Itele hem no e imi, e like no ine ka hana aua ina ka bttakai mua t aohe ao hfe *ahi iiiēa a loaa iki, a pela no ma ke kaapuni akolu ana, hookahi ho hoi i koe pau kaona na mea he iihi ana i ka hoa hō !ōā4fedh ae la oia, e hd<)makaukati i hbokahi mano o na Wak, a e bodpifeaia i aa mea ai, a na lako ā piiil 4 |kfnto' : H hō ka holo ana i hik! i Oahiij e iiiii ai i kutf fnea i triakēiitakd Āi, ito ka trtea> tia hete feaii facrf k& aloha ' d ka Wāhihē a £)afjjilē Malūna o*u; a o k6ia Wiau iiiē& 'a |faU i ōiēlōiā;' tia ihākāhkau kōkl āe 1a hb ia iīokb 0 hil ia eha, a ō ka hōltt koitē iho o«thtis A hiki liikōu tifei i Ōahfy |>ae iiiiia riāe lakōii iiei i Wāiāhāē, a liōomākā 3fio lakdti iiei hift kc kaapuiii ā eitif(i {ta Oāhh, aohe hb h« iki, ā kīftt iiihi in&ōli nō hoi lākou hēi ttia ka ihii hiia, Olēlō ināi o &akuke aili d>aht! } ke alti 6pio inaka huiikai, aōiē &to k£ikii ikē rriā 0&htl hei e liMē ihb bē, o oē walfe āē hēi tib, a noiāila, hai akii rtfei flti ift oē/hoM e loaa Kft ; 'meā a;kdti hāāii i kati ntli āi ma Oahu hē(, .<jtāi f H& Ī6hē pāhi ōē/ a ilā ike iāāōli iho h§i hōi oe iā'tl, 6Wāti ii6 Me ālii hiii Oāhti iiēi; ā hā*U ho e hooife ākU iā oe. A loiie keiā i hā olelō a pāu ā l£āktihihēWa, hōio uiāma āe la keiā, ā pff āē 1U illiM o kaiii ōiōi Ō Māifhātiāhiiā, ā hāhā ihō lā i kāhi i kāpāiā cf Hahiohāino, āla#ā āe fā kei&i m a#a kā im &alāāti i kē ktfi, kōi' Mi H M pM'EM'O i Mōiokai, āi kā pna āhā aku i'Moiōkāi; ō yl iākōU nei hānā hō kā iini, ā piini hō' ō llolokāi, āohē hō he loāā; fetolo loa ho lakou hei ā pae i Kaānā|)āii, I Māhi, ā hoomākā ākh itt hō ka hēie hōikē āhā i m kāikāfftābift6 ā pāil b Māill, aōhe hō he iheā i iōāā, ē kuiike āi m kāhā M& i hiōe ōle āi 6 ka iā hēi {Jō. Ā hiki iākhil hei i Māhā/ ihā kāhi i kāpāiā ō Wāhāhāiiiāj lōkē iho ift kēiā i kā ōiēiō ā kēkāhi |»ōē hō kō iākōU ikē āhā iā j£ēāināiu f ē iikē ihē ka fnē& i ōiēiō iā iho hēi hiā ko kakōti fitH6 'teitl" hihā; Ōiēiō ākh lā hōi kēkāhi kāfiākā : wiwō ōiē iititik ō kē āiii, " j}kē āiii ihāikāi ē, ē ōiuolu |iāhā ōē i kā 6iēio ā kāii kāiitfā 1 ftHti ii hei kē ālii, ! ē hāi ihāī hō. Oiēiō ākii lā tiā 6 Māhāōi/ 44 tīa lōhē ihākōu hōu ē ke āiii, ē huii āha i hi kāikāmāhihe māikāi āu i ikē āt iiō kēkāh! fflāU iā a tiā «āio āku iā fhāi kōh ihāii thākā Oiai hoi, 6iā Wālē 00 kā Wahitiē ihāikāi āti i ike āi ē ke āiii} pēh iō p& hā t ākā hōi< ihā hō Kōi* ē likē kāU ināikāi i ikē āi, ihē kā iMkM hb hōi i ikē ih6 h6i lā, ihāikāi iō hō hōtj āka, āōiē nāē inākōii i ikē kōnā Wāhi, ō kā ikē āhā kā ihākōh i kā hēie āna ifiāt hēi iiōkō ō kēia iuāti tā i hāiā aku hēij āhē hiēā iikē lōā kōhā hiāii hēiēhēiilhā ā jiāu hiē ke okōkō āhā 6 kā lāpaiāpā ō kē āhi hāiiāhu, ā he hiēā āhō ē loa ho hoi i kā ihākoa ike 4 ākā ( hō kōhā heie koke āhā, ā thē kā (īāu oiē hōi 6 ko mkōu Makemkē hōhā, hoiailā, Uā hāhāi ho ihākōU iHlliiōpē ā hiki ma kā hāhēle o Akiola, loaa ihākōU $ ka Uā hiii ( ā hoi wāi ihākōu i kō ihakōU Wairi£ ifiēi, āō kā pu h6 iā ō kā inākōU ike āhi hoha, ākā, ō kā hāliāliā o koha āhō, ēfā hi ke inaiāihā iā hēi ē koōhēi tha(i kiihāāihāp e kaao irjaU āhā i hā Wā A pau." B - A iohē kē ālii hō kēia hiaU huā oleio^ iiid iko ia iā hē iheā ōiu i kā ihāhāō okh alii, ho kā ihēā, Ua iikē tōā kāhā : hiēā e lōhē hēi, ē iike ho hiē kahā fuēā i ikē ihākā āi. Ā hoi, kohā kāāpuhi ātitf; āoiē oiā i !ohe i iēkālii o hā tbokti|»fiftiī ahā i fiip\uīi ai * w tē «8ē kāhā e iōiiē fiēl Pēf* f»āfi*f 1i &oo£āā hō kēiā i keia oleio, ā hiki ItM m&i iā iākott hdi i kāhi ē kokokē ihāi tfiā i] āii hōi 0 £ āhihihihilila i kfti i heehāih āi rf ikē liiāi iā ka hui o ha kahikH ii ift hei ikā ihō aku, ā fttē ha hōa Me W hiii Wāiē| iī-ā ihāi iā iākoh ihe hā lēō fttii e hōoJ>ihā iikē ahā ia lakou i ta olkill; kU Kahihihiniulā hoi, ke paē ihai iīēi oiā i ā ikē ināiiā lā i kālelelēo nā kanify | iihna, e kupinai āhā i ko lākou āhā t hianao iho li iā hona kēia hiea a ; kanaka e hwi hēī, e mahalo aku ana !a li ia ho kā |Mlē I ki hāiu, hu«kakahe!e akn lā keia I ka laia, a hot lā ho hoi i hua, ē hobkā|)fekfihi i!ia M&huia* Ēeokoi )|| tooku, ka ua mea o ke kuhihewa, a i kew ana akh i uka, lohe aku )• keia i ko @ kou leo e mah&io ahā iso ke kihiia hihih āktt ia ōia āo ka poe a ku kōke hifi

aoa " Heaha ka ohkoo mea e owa nei?" haihMu la lakou, "he kanaka maikai hoi pahoi ka makoa maikai i ike ai, eiā ka hol I'i oka maikai. Ninan hou no ko lakoa 4tit e "Mai bea mai nei ia keiki maikai?" Hai akn la uo hoi kaoaka, "mai Kaoai mai nei, a oia no ka ke ālii nui o Kaoai; a o ka lak«h mea i hele mai nei, he hu&kai imi wāLohe ae la keia a wikiwiki aku la. a loa* &kh la ka poe Kauāi, palepale aku la keii, ā lōāā akn ia ke alii, haawi ako la keiā i keg2oh% ā aloha mai la no hoi kela;/ aka, koi aku la ke aiii kamaaiua i ka mā!ihii|i, e Ub hale, & e moe ho hoi āpopo hele i ka !a oMā. Ua māikāi ae la ia mea iko Aiwohiki&na māhāo. Hōokipaia ākh la keia ma kā hale alii o oa keiki nēi* ā o na a!ii hoi a me na makaāinaua, i kēkāhi man ha!e e ākh* ō kā poe hoi ma na waa, pae māi la no mā ke ohe o Hamoa, paniā iho no ua ohe nei, o ka paa no ia mai o ā anei, a knkiiiuia aku la na waa I iluna, i hia knmnpali; ā inālaI ila iakpn i nmlāma poho ia āi, ā i ka po āhā ihr?7«cii āku la kahi kāhu. ponoi o kē alii i koua'wāhi e moe ai.