Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 49, 28 August 1862 — O NA OLELO. [ARTICLE]

O NA OLELO.

I ae ia ma ka halawai pu ana ohawaena ka Moi Kamehameha lIL, ke Lii oko Hawaii nei Pae Aina, a me ka Adimalala Hope Tbcnnaa, ke Lii nui o na Mano«rs o ko BeriUoi»AUi Wahinema ka ragftiia Pakipika. ma ka iaoa ama ka aoao o ka iioi lnctoria, ke Alii Wahine oke Aoponi o Beritauia Nni. 1. Ke ae aka nei ka M*ii Kameliameha 111., eliaawi aka no na kanaka o ke Lii Wahine e noho ana ma kona aupani, i ka hoomalnia, a e haawi no lakou i na pono a me na pomaikai, a me na mee maikai a pau loa, e like me kona haawi ana i keia wa, a ina keia hope aku paha no na kanaka o ka aina i hoopnnaheleia. 2. Ua hoonna pinepine na'Lii o Beritania i na moka nmnnwa ma ko Hawaii Pae Aina, me k« fts£nao e hoonlu a e hoottfaliualtaa i ka manao lokahi a me ke aloha e hooulu hoi ike kuai ana. Oia ka mea e pomaikai ai na alnii elua, ī nb ka mea, mamna nīai r na hooko na Kapena manuwa i ka makemake o na'Lii o Beritania, ma ka hoopuka ana mai i ko lakoa manao no ka pono o ka hana ana, a ine ka lakou oleio kokua ma na mea i kamailio mai ai; o ka inahele olelo wale no ka mea e pono al keia mau haiia, o ka mea pono a me ke akainai. Nolaila, no ka maopopo ika Mov a me koua poe Ahaolelo ka pouo loa oia ! haiia, ke aeāku nei oiA e halawai pii we na Kapena o na moku manuwa ke īiiki mai ma keia Pae Aina, ke lohe inua lakou i kona kuleana e kamailio ! ai, aole hoi e hoole ia na Kapena la, ke lawe mai oia i kona mahele olelo. Ua ae like ia e hana na inahele olelo o na aoao elua ma ka mahele olelo wale no. 3. No ka mea, ua wehe ka Moi ma ka palapala hoolaha ua kakau ia ma ka olelo maoli.a ma ka olelo haole kekahi a kakau ia hoi na inoa o na luna kupono ma ia wahi, oia hoi na lunao Kamehaiueha 111. A hemo kft h«rtnfītlfi I kii Wāi#āi 6 Mi-. Kalelona, ke Kanikēle 6 ke Lii Wlhine o Beritahia ina ko Hawaii nei Pae Aina; ua hoomalu ia keia waiwai m£ ka hoopil 6 kekālii inea, aole ia i noho malalo o ko Hawaii nei Aupuni, no ka aie, aoie hoi i olelo ia ua hana ia maloko o ke Aapuni o ka Moi, ua hookolokolo ia i ka wa e Hoho ana ka mea hoopii, a me ka mea aiē ma kahi e, a ua hoihoi ia mai ka aiua a pau o Mr. Kaletona i lawe ia e ke Aupuni; uolaila, ke hoopaa uei ka Moi ia ia iho, aole e hookolokolo hou ia keia olelo ma koonei Ahahookolokolo, e like me ke ano niamua, a ke hilinai nei oia ma ka pono o ko Beritania aupuni e hoopouo mai i kana hana ma keia wahi ke hiki mai ka hihia mahope. 4. .No ka mea, ua paa kekahi mau haole Beritania mamua i ka hao no na hewa liilii, mamua o ka hookolokole pono ia; nolaila, ke hoopaa nei ka Moi ia ia iho inai keia hope akil, aolo e paa ka haole Beritaniā i ka hao, ke ole iā e kolohe a me ka hakaka, a oia wale no kona paa ana e malu ai konā kino, a e ae oluolu aku oia e like hianiua i ke Kanikele Beritania, ame ka mea ia ia ka hāna Kanikēle e nana i ka hana, a i oīe e hiki ia ia ke hele malaila, alaila, pono ha kekahi haole Beritania i koho ia uo keia mea e hana.

5. I mea e kaatre]e ai ke Aiii, a me kona mau Luna i ka hihia pouo ole uo ka hooponopono aua i na hihia e pii mai ana iwiiena o na kanaka Beritania, a ine n» haole e ae e noho keia Pae Ainu, a iwaena hoi o lakon a niie na kanaka maolij nōlaiU, ua ae ia ke hiki ole keia inau inea hihia i ka hooponoponoia e na mea i koho ia e ka poe hoopftkpai a ua pono ke hooponoponoia e ha Kanawai o keia wa hou ina keia Pae Aina, iilailA, e koho ia t»a ke jure e hookoīokolo, a 0 ka hapalua o lakoū hē mau hāoie Beritahia lakou, iia ae ia e ke Kanikeke; a e pau lakou 1 ka olelo mai mamua o ka hookolokolo ana, aole lakou e paewaewa, aole hoi i loaa kekahi iakou iloko oia him". 6. Nd ka niea, ua olelo ka Moi ma ke akea, aole oha manao e hoiuo aku i ka Aloi ke Aiii AN ahiue o Beritania Nui, aole hoi e hana ino aku i konk' mau kāhaka; holaila, 6 oluolu M&oli ke Lii, i mea e akaka ai ka oiaio o keia olelo e halawai pu me ke Kanikeie, a i ole ia me kona hope i hoolilo poho ia. Me halawai maka i mea e hikiwawe ai ka hooponopono ma na Ahahookolokolo i ha hihia nui mea k,ō|fiAaa ; o na haoleßeriUnia, i ka mea i manao ki ke Kahik<*le a o koiia i hoōpono !i % &bopUk& mii iinua o ke alo o ke Aupimi Hawaii mamua hoi o kona hoopii ana i kotfo aupani. 1. No ka mea; o ka oihaha Kahikele, oia ka hoomalu a me ke kiai maluna o ua pono* a me na pomaikal o ,ke āupuni xtaua .oi4 i koho mai, a e hooponopono i na hihia me kona mau haole kalepa, he oihana uā maopopo l na aina naauao a pau e pono ai ke kuai pii ana o na aiua elua, a he khhiii hoopii |>ihepine ole aku ai i na Lunā o ka aina ma aā asea liilii; nolaila, o ka Moi, me kā nianao oiaio a hoakaka i kona makemāke e hoomaii ī ka ōoho olnoln pu ana me ke aupuni, ua i ao ia oia e mahalo aku me ke aloha, nolaiiā»! ke )rabi»āā nfet oia, nona iho, a no kona mau | hoeiHna^« makankau oiae ae aku i na i ** * pau, e hana i ka oihana &anikeie Beri|ania, na mea a pau i koho poho ia i Kaniā e āe no hoi ia Iā hāāwi i inua o koaa alo me kōna poe ahaolelo i knpono ia e ta W libopu i na hihia mea kuleana o ke »kanaka Beritania, e koe ho i ke Lii ka poho . U la ke lioole akii i ka hope i koho ia i pan{ hakahakanoke K.afūkele i ka va e aalo ana oiā ma kahi e, ke hiki ia ia ke hoākaka ua

h*k|i«i4 ke ■» pbriH e iM,-%'b«kAi-c#i ke*«#fi# ■jl«niā a ke k tko nei oii i k* hope ha kobo |§ m* km wi i olelo » mamu», «ole nae i %oofe 2* H oudd a pwoe ldte ine'h* s*ākww o oa Mpani a me ka mala e kiki ai ia ia ke h»n« i kaoa oihana. 8. Ua ae like ia no na hihla a menahoopii Beritanla a pau 1 komo ole m& keia m&a oielo mamna o na mea i hoike ia mamua, e waiho na ke aopani o ke Lii Wahine e hooponopo no mē iii L<tna o b Hoi Kai&6haBiaba JJI. t ma Beritaoia, ama ke ano o ka hana i hoohhlo ia e ke a»pii4ii r ka wa e ioaaāi ia lakou na olelo hoakaka a pan, a e hoopuka mai mahope o ka noonoo ana. 9. I ole e hahp ke Lii Wahine no ka paewāewa o ko Hafraii nei Auponi, e «6bo ai na haole Beritania, no'iaila, ke hoopaa nei ka Moi Kamehameha 111 ; ina hiki i ka wa e hoopii ia ai kekahi hihia mea kuleana o ke kanaka Eaiianla, a me kona waiwai e hoho ana ma kona anpuni, me ka hookolokolo ana imaa ona Lnhakahawai Kiekie, i" ke āhd 6 ka malama ana, alaila, o ke Kanikele Beritania, a o kona hope no ia manavra kekahi malaila, a e hiki ia ia ke hoopuka aku i kona manao no ia hookolokolo aua. 10. 0 keia mau pnuku a pau, ua lilo no ka ae ia, 1 me kā hoolioloia, e ke Aupuni Beritania, me na Luna o ka Moi, aole lakou e kiie i na ae like a me na hoopooopono ana i hoohoioia me laua, a me ke 'Lii o ke Aupuni o Beritania Nui, aole hoi olelo maioko o keia palapala e hoonele ai ka Moi i na pono, ua manao ia he Alii kuokou a me ka malu. I rnca e paa ai, a i mea e hoike ai, ke kau nei thakou i ko makou mau inoa, a uk boftpili iho i ko makou mau wepa, ina Honolulu, Oahu, i keia la kanakoiu kumamakahi o July, i ka makahiki o ko kakou Haku, hookahi tausani, ewalu haueri kanaha kuinainakoiu. (Inoa) KĀMEHAMEHA 111, (Inoa) KEKUANAOA (Inoa) HIOH'O, THOMAS. Ike maka i ke kakau ana. Inoa, G. P. J ui)D, Mahele olelo a me ke Ka~ leanolelo o ke Aupum. Inoa, T C. Bvdd Rookb, Mahele olelo no.ka Aāimalala Thomas. luoa, Jas. Pinhokn, Kakauolelo no ke 'Lh Nui a H. B. M. Manua ma ka moana Paki• pika.