Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 7, 27 November 1862 — Ne ka Olele. [ARTICLE]

No ka ʻOlelo

E kamaʻilio hou kakou no ka ʻolelo. O ka ʻolelo, he lehulehu wale kona ʻano, he ʻolelo, he kamaʻilio, he kahea, ʻolelo nui, ʻolelo liʻiliʻi, ʻolelo hawanawana, ʻolelo i palapala ia, ʻolelo i paʻi ʻia, ʻolelo hoʻolaha; aka, hoʻokahi no ʻano nui o keia o ka ʻolelo no, a hoʻokahi no wahi i | puka mai ai, ʻo ia ka manaʻo o ke kanaka, a hoʻokahi no hoʻi ia mea o ka manaʻo, a ua ʻolelo he noʻonoʻo. E kamaʻilio ma ʻaneʻi no ka noʻonoʻo; ʻo ka noʻonoʻo he mea i manaʻo ia he pomaikaʻi, a he poʻino paha, aia hoʻokui ka noʻonoʻo me ka manaʻo, a puka aʻe ma ka waha, a laila, hala ka palena o ka noʻonoʻo, lilo ka noʻonoʻo i ʻolelo. A penei, i Akua ke akua i ka ʻolelo, a lani ka lani i ka ʻolelo, i honua i ka ʻolelo, i kanaka i ka ʻolelo, i aliʻi i ka ʻolelo, i aupuni? i ka ʻolelo, i kanawai i ka ʻolelo, a pela aku. Ua ʻike no ʻoe, a ʻo ia la aku, a ʻo laua la aku, a ʻo lakou la aku, a e waiho ma ʻaneʻi i na ʻolelo lehulehu, a e kamaʻilio kakou i ka ʻolelo kanawai a me na mea e pili ana i laila. No ke Kumukanawai no ke ʻano nui o ua mea la o ke Kumukanawai o ke ola, ʻo ia no ke ʻano nui o ke Kumukanawai a me na kanawai a pau, a ua unuhi ʻia na kanawai mai loko mai o na kanawai he una o ke Akua, a mailalla ka hahai ʻana o na mea a pau. E waiho ma laila, a e kamaʻilio kakou no ka pauku 14 o ke Kumukanawai, a me ka ka pauku 14, a me ka pauku 15 0 ko kakou Kumukanawai. Ma keia mau pauku, ma laila ka loaʻa ʻana ia kakou o na mea ʻano nui o ko kakou pomaikaʻi, a ua koe aku kekahi pomaikaʻi o kakou, aia no i loko o keia mau pauku. Ina paha ua hoʻike ʻia mai ka pomaikaʻi i koe i loko o keia mau pauku, a laila, ua kupaʻa mau ke Kumukanawai e like me kona ʻano mau, ʻo ia ke ola o ke kanaka mai ke Akua mai. Ua maopopo ko ke Akua manaʻo ma laila, e llke me kona manaʻo i kukula mai ai i na hana nui i ke ao nei, a ua pihi ke ao ia mea; aka, na ke kanaka e noʻonoʻoa me ka hoʻoko pono ʻana o na hana. ʻO ka hana, ʻo ia kekahi mea e maopopo ai ke ola, a ua komo ke ola i loko o na mea a ke kanaka i hana ai me kona mau lima i mea e ʻoluʻolu ai ʻo ia a me kona ʻohana, a ua hoʻomalu kona manaʻo me ka hoʻokupono ʻana i mea e loaʻa mai ai ke ola ma loko o kana hana mau hana paha. Ma loko o keia ʻolelo ʻana no ke ola no ka hana, a e ʻi mai paha auaneʻi kekahi noi aʻu, ua ʻike no makou i ka hana, he mea aha kau e ʻolelo mai nei.” ʻAe, pela ʻiʻo no paha, aka, eia ka hewa, ua ʻike no ʻoe i ka hana, ʻaʻole naʻe kakou i ʻike i ka rula o ka hana nui a liʻiliʻi paha, ʻaʻohe ʻolelo ma keia mau pauku o ke Kumukanawai no na rula o kau hana, a me ka malama i kau hana, a me ka hoʻonui waiwai ʻana i mea e pono ai ʻoe, a me kou mau la hopena a me kou mau hoʻoko kauoha, a ma laila ko kakou hemahema. E kamaiʻilio hou kakou no ka pauku 14 0 ke Kumukaniwai; ke hoʻomalu nei ke Alii i kona aupuni no ka pono 0 na kanaka a pau ma lalo ona, e hoʻomalu ʻia hoʻi ke ola a me ka ku waiwai, a me ka pomaikaʻi o kona poʻe kanaka a pau. E hoʻokomo i kekahi ʻolelo ʻano nui ma laila, a laila, e hookui mai, ʻaʻole hoʻi e ʻimi ʻia ka pono a me ka hanohano, a me ka waiwai o ka mea hoʻokahi a o ka ʻohana hoʻokahi paha; a ua like no ka pauku 14 a me ka pauku 15 ma ka hoʻomalu ʻana. Ua pono no keia ʻolelo o ka hoʻomalu o ka nana wale aku, hoʻokahi ʻano ola ʻolelo; ina paha, ua kauoha ʻia mai ʻoe e hoʻomalu a e nana aku i waiwai o kekahi kanaka ma kona wahi i waiho ai, a he ʻumi makahiki ka waiho ʻia ana i loko o ka ua, o ka la a me ka makani, alaila e ʻike auaneʻi na mea a pau, e lilo ana ia waiwai i mea ʻole. ʻAʻole loa no ona pomaikaʻi i loko o ia waiwai, a e kapa ʻia aku ka inoa o ua kanaka la he hoʻomaunauna waiwai, a e ʻolelo ia ua poho ka waiwai o mea; ʻo ia ke ʻano nui o ka huaʻolelo hoʻomalu, aka, ʻaʻole keia ʻolelo, he ʻolelo hewa. Ua pono no, eia naʻe, he wahi hemahema ma laila, a pehea la? Penei; e hoʻomalu ʻia ka waiwai o ke kanaka a me ka malama ʻana, a laila, pau ka hemahema, makaukau a e malama ʻia ke ola o ke kanaka, no ka mea, ua komo na huaʻolelo ʻano nui e pomaikaʻi ai, no na la pokole. Ke ʻolelo nei kakou a ke kamaʻilio pinepine nei, no ka pomaikaʻi o na la mua a me na la hope, me he mea la ua a ua ʻaneʻane lawa, ka ʻoliʻoli i hu mai, ma kahi i waiho ʻia ai o ua ʻolelo la e hoʻomalu nei, no ka ʻolelo kanawai, a ke hakuhaku ʻia nei, a ʻopiʻopi a hoʻomohala, a kuku aku, a kaulaʻi i ka la, i ʻike ia, e ka poʻe e noho mai ana ma kahi akea, ka pumehana o na mea la e like me ke kuina kapa i kaulei ʻia i ka la, a po iho, hoʻihoʻi ʻia a malama ma loko o ka hale, Pela auaneʻi e pono ai kakou, e hoʻike mai ai kela mea keia mea i kana ʻoihana e pono ai ke aupuni, me ka minamina ʻole i ka mea ʻaʻole hoʻi ʻo ia e makawelawela, ia ia iho, ua hiki mai na la kaulana o ka pomaikaʻi, e hoʻomanaʻo no ʻo ia i na la mua, e like me ke keiki hanau aloalo e malama pono aʻe ʻo ia i kona makua, ke hiki mai na la hopena, a me na la o ka pilikia e mau aku no kona hoʻomanaʻo i kona makua, no ka mea, ua malama ʻia ʻo ia e kona makua a nui a ua lilo i

kanaka makua, a ua hala ka inoa keiki he kanaka ka ʻolelo, a he poʻe kanaka paha, no ka mea, ua pono ka hana a ka makua pw* ki b»n« « ha m*ko« ma mua i ka wa kamaʻilio a hiki aku i ka nui ana, ua alakaʻi pono ka makua, a ua kuhikuhi pono i kana keiki a ua hoʻomalu pono, a ua malama pono i na mea maka mae no kana keiki, a ua malama pono ʻia ke ola o ua keiki nei. A ma ʻaneʻi ke kamaʻilio nei kakou e na kaikuaʻana, a me na pokiʻi a kuʻauhau aku ma ka hanauna a na makua a ko kakou makua paha, e hiki pono paha ia kakou ke alawa aʻe i ka ʻolelo kauoha a ua makua nei o kakou i paʻi ʻia ma ko kakou kumu kanawai, e nana i ka wehewehe ʻana ma luna o keia ʻolelo ʻana, i mea e hoʻokaulana mai ai i ko kakou kuko, a me ka ʻoliʻoli i hoʻonui palua ʻia ke huaʻōlelo - hoʻomalu, a me ka malama i ʻike ai kakou i ko laua like, a me ka —-o laua, ma ka hoʻohalike ʻana i ko kakou mau makua, a pela kakou e ʻike nei, ke ku nei ko kakou makua he kanaka uʻi o ʻopiopio, ʻaʻole ʻo ia e ʻelemakule ana, aka, ʻo kakou na keiki he poʻe hikiwawe o ke poʻohina a kokoke mai na la o ka ʻelemakule ʻana, a palalauhala kakou, e mau ana no ko ia la kino puʻipuʻi, ia hanauna aku ia hanauna aku. Pela mau kona ʻano he hiki ia kakou ke hoʻolawa no ka like, a me ka like ʻole, o na mea i manaʻo ʻia i loko o ka ʻolelo kumu a welau paha. E like me ka piʻi ʻana mai o ka lahui kanaka, a me ke emi ʻana pela no na mea a pau. Ina piʻi ka lāhui ka lahui kanaka piʻi mai ka pomaikaʻi ʻo ia ka mea i ʻolelo ʻia he aupuni no ka lehulehu o na kanaka, o na ʻaina i noho ʻole ʻia e na kanaka, a ua noho ʻia naʻe e ka manu, o na moku mau ka inoa, ʻaʻole ia he aupuni, na moku kanaka ʻole kona inoa aia naʻe i loko o ka lehulehu o na kanaka. E kau ana ka papale aliʻi ma luna o ia mea he moʻi, a he aliʻi i mea e pono ai na kanaka, na ke Akua mai. Ma loko mai o ke kumu Kanawai, ka hoʻo--ponopono ʻana no na ʻliʻi, a me na kanaka no laila, keia kamaʻilio ʻana no ke kumu Kamāwai. Ina ʻoukou e nuku mai iaʻu e aha ina la, e ʻuʻuku iho i ka hemahema o ia mea, ma laila ka paʻakiki o ka pilikia ma luna o kakou, a koho aku kakou i ka ʻike ʻole, me ko kakou mau palola hui, e ho ʻoia ʻiʻo aku, i ke kuhihewa, i mea e alakaʻi makapo ʻia ai kakou, e haʻule pu i ka lua hoʻokahi, me he waʻa la i ka huli, a make olulo i ka moana, pau na mea a pau o luna i ke poho, lana kekahi wahi a ka ʻolelo, ʻO ka manaʻo ihola no ia o keia hoa kakau manaʻo, o ko kakou nupepa e ʻake ana e pau ia hemahema, o ko kakou kumu Kanawai, pono ka mahiʻai pono, ka lawaiʻa pono na hana a pau pono na wahine kane make, na keiki makua ʻole, ka poʻe pilikia, a hea la auaneʻi e hoʻoko pololei ʻia ai keia ʻolelo a kakou e kamaʻilio nei, i mea e pono ai ke aupuni, a nui ka waiwai, i piʻi hou ai ka lahui kanaka kupa o ka ʻaina, a pela aku. K, Maʻakuia.