Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 18, 12 February 1863 — HE MOOOLELO NO KEAMALU! [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO KEAMALU!

HELU 20. (Uā ike kakou e ka poe e heluhelu ana ho keia mooolelo i ke kumu o ko Aiwohikupua hoololohe ana e noho i Mana* rio ikooa ike ana ia Puakaakuii* a hie koha kaikainauuku o KalipohufehU, & we kā inaikai o k& nalii o ; in wahi.) v x Iloko o keia mau lā elua o ko lakoii noho ana i Mai)a, o ka po o AiwohikUpuii me kela wahine nie Puakaakulu o aohoi, i ka hnenalu; pela ka Aiwōhikupua hana hou ana me ke aloha ole ia Keainaiu kaiia wahine. A roa keia wahi, e waiho iki iho kakou i kē kamailio ana no AiwohikUpUii mai a e &)u iki ae kakou no Mana t no ke' keiki puukani 0 ia wahi. f 0 Mana, oia kē keiki oi kelakela ma ia wabi, aole oea lUa e like ai, a o Keanialu wale no ka tnea e ahe ai fe like, uā hele āe ka ui o ua Mana nei a ka ha|iilUa o ko Keamalu ui; makfetafrahi, O Kui hou ** kakou 1 ke kamailio hoii āha nb AiWoHikilpUi. 1 ko Ail»ohikupua (iiānawa 6 Hlo āna i ka lealea & kā nalu, a me ka lilo huu «na aku 6 kone ihanao ia Pu%feaakuli, liolē nae pia i ike i kekahi keiki maikai olailā, oia hoi o " Maha, no ka niaikai o ia keiki, - lilo ia i punahele na iā ainā, ua hoohalike ia koea htnni ahi. ine lie alii iā g Uoiiik kelā hiih i hee ta i& e Aiwohikupua, a ūā huna ia oia e na makua a rae ua kānāki ā i4 aiūā; 0 ke kumu t hnna ta ai o Mana e oā m&« kua, o ike ia e na alii, & o keia keiki Waie no ke keiki maikai o ia kaha, no ka mea» uāi ike kakou, he oiālo ula ka molua o Hawaii nei, a o k& u)t oia m&io, u& iike pu m& k& ula o k& ili o Māna, & o kek&hi mea kela loa &ku o ke akamāi o ua o ka heenalu, & no i& mau me& (ioi 6 Ke&ināln i hool&l&u aku ai, m» ka īana o kon& manao, ē huip& i ua keiki la, a e ike au&nei kakou i ko laua mooolelo m&Ulo ne'u •• 1 ke kol« o ka no k& &e ole m&l o Ai~ wohikupua i ko Ke&malu manao e hele t nolaili, olelo &e l& keia t na n\Vt a me na k&aaka e hana * lānai malumalu m& ke aWa heeii&lu, he m&nawā «|e i& u& p&a, kihi e pae maiai o ka poe heenalu; ā i ka h& o k& U, hele uā Keaeaāiu nei e komo ua Un&i neī, nolaiia, ku»h*un &e 1& oīa » ne al» & makaaīnana e heie. Aia no ke k«ne i ka heen&lu me kek&hi o

na'lii, & roe na kaaaka h« nui, i* manawa, kena malu aku la o KeamaUi i kabi kahu o laoa e kīī i kana pooalua ta Paakaakaii, a hiki o Poakaakoli imoa o Keamalu, be mea olaolu loa ibo la ia r ka manao o ke alii wabine. i kona ike aoa aku i ka mea mao a kana kane, aka, i ka ma&ao nae o kekahi poe, e make aoa o PuakaAkuli, pela wale iho no ko lakou manao kahihewa. V Aka, aole he manao o ke alīī wabine e pepehi ia Pu<skaakuli, a i ka pae ana mai o Aiwohekapua iuka, ike mai la oia i ka wahine ipo ana e noho ana me Keamalo, lele ae la kona haali, me ka manao ibo iloko ; ona e make ana ka wahine ana, oia la ka mea i kii ia ai, alaila, hele mai la ua alii kane nei a olelo mai la me ka palupalu ia Keamalu, no ke ah& la koa mea i kii aku nei i keia wahine, pane aku la o Keamalu, i kii ia aku nei hoi paha e heie mai e ai, a e nana hoī i ko lealea. Ma keia mau olelo maikai a Keamalu imua o Aiwohikupua, ua lilo ae la ia mau olelo he mea oluolu iinua ona; alaila, olelo aku la o Keamalu i ke kme, e ai kakou, ae mai la ke kane, alaila, paina iho Jalakou nei a pau, 0 ko Aiwohikupua h»-le hou no ia i ka heenalu, o Keamalu hoi uie Puakaakuii, noho pu iho la loua. Ma keia wahi, e hoalu iki iho hoi jcakou no ke kamailio no Aiwohikūpua ma, a e halo iki ae kakou no Mana. 1 ke awakea o ua la nei, kupu mai la iloko o Mana kH manao hele malu i kai ika heenalu, no kona ike ana ua hele ka makuakane a me na kahu hanai i ka ai, a koe hookahi ka makuahine nana i hanau; o kona j mea nae i noho ai, i hooooho ia oia i kiai no ua keiki nei. Ia manawa, oMo aku la o Mana i kona makuahiue, e hele oe i wai no'u, a hoi niai oe t alaila ai au; ina keia olelo hoopiinipuni a ua keiki nei i ka makuahine, nolaila, ae aku la oia e hele, i kona hala ana aku, alaila, ku ae la ua keiki nei iluna, a lalaii ae la 1 ka malo ona ia Hoomaukuhi, a me ke kihei ona o Kalawelowelo, a puka aku la keia iwa» ho o ka hale, a hopU ae la i ka papa ona ia Mahikikaiao, o ko ia nei iho aku la ho ia, a hiki keia i kai, aole nae keia i hele aku ma kahi e paapu mai ana na'kanaka, ma kahi e itt-tteH»«io <ina hiki i 0 ia iiei i manao ai e au i kai. Ia inanawai wehe ae la keia i ke kapa o ia nei, a o ka au aku la no ia, a kokoke aku la keia i na pohaku heehalu, ia mnnawa no, ku inai la ka nalu mua, a pae aku la ke alii, ku hoU ua nalu, pae hbi ria kaukau alii a me Iha alii a pau loa, a i ke koiu o kā nalu, o ha makaainana hoi a pau loa t pau aku la i ka pae, a koe hookahi keia i kai, ia wā* ike aku la o Keainalu i ko ia nei lana hookahi i kai, alailaj Uwa aku la keia no ka pae ole o keia wabi kanaka, alaila, olelo ae la ua Keamālu nei me ka. hooheneheiie, e lakou nēi ; Ka ! ieupanaha, pae mai nei na mpa a pau, koia aku 'ia hb kela wahi kanaka i kai, aole no

pab& i tke i ka heēoaiu, Aole i Uuliu iHo ko ia nei laha aha i kāi, ku inai ahd ka b ko ia hei hookoiiio inēi ia no ia, i ka pii aha ae o ua naiu nei iiuna» paia ae la keiā a kiiskie, ē pae aku ana keiā ma ke kunihi, ia manaw&i t ;itwa hou aku !a ua Keamalu hei tnc ka olioli, a pau ko ia nei I pae ana pela, hoohuli keia 1 kē.poiiī o ka papa iuka, e hai iho ana hoi ka ha!ii, ē kti tnai ana keia iluna, hēne hbti iiio )a uā Eeamalii nei i ka aka. - V U manawa* nināu liiahi aku iā uā Keaiiiālu nei i kā pUhāluā iā Puākaākuli, nohea fcēiā mea b pae māi hei ? alaila, hai ākti la kā piihālua, hoonei no* ā. hē keiki papā oiā no kēia Wāhi v nēna kela nalu la; eia no keia kē paē hiāi tnāho(iē inai kā huā o ka hālu, ināniuā no kēia e pae iteL A kokēke kēfā niāmuā poiiu o ke ald o uā ihāu alii nei* ihoe iho ia keia ilalo o ka papā, 6 ko iā nfei hele no hoi iā a kapalili atiā kā papā o ia nei ma kfe alo o liā ināU ālii ēēi» o ko ia nei ku ae la no iā iīunāi ā hopu iho !ā i ka papā» a o ka hoio aku la ho iā mā kapa kahakat r ke holo la kela, ke hea aku nēī tiā ālti wāhinē nei e helē haai e āi t āēle oiā nei inaliu akiiī no ko i« nei mākan i nāTti. Ma keiaike hookahi āhā ab ā ua Keauaaln nei i ua kēiki" nēi, boīāHā k lilo iho ia kbna manao nui ahā iā Aiwohikiipua i mea ole, pau loa aku la ka w&ihona manao o u& Keamala nei iā Māiiā, me he ānu la e pii mat anā «i alii wāhine ōei kā maeele o keia inea h« hauolt k e ake ana hoi e loaa o Manā ta ia, alaiia, nalu iho la cta iloko ona, i ke kumu e loāā ai; iā ihana#āi olelo iaālu ako iā na Keamalu nei i kā punalua ia Puakaakuli* aole pāh»e loaa ia'a kela keiki, alāila, pane koke māi (ā o Pāākaākuii, t»a loaa, o kuu wahi kaikaina ka mea e loaa ai 9 o ko wahi punalua uuku, o ko m'ea ia nana ē lawe, alailā t holo ae la ia manao ta Keamalu, aio ka inea, o ko Puakaakuii make&ike !oā ta, e lilo o Keamalu ia Mana, a oi4 hoi, e !tio o Aiwohikupua ia ia. I ke ahiahi ana iho o ua iā oēi, hei aku !a no hot na $ liī a pau, a aie u* Keaiualu nēi ā

Biki t ka hale, me kt l««e pa nae o oa aliī wahioe oei ia Kaiipohuehae »o aa la i mea hoi naoa e alakai hele oia a hiki i kahi o Maaa, i ko Keaoiala hoi aoa me Eaiipohaehue, a hiki laua oei i ka hale, noho iho la laoa nei, a i ke aumoe aoa, ua hooenakaukaa mua ke a)ii wahīne t kona mau aaho maikai a pao, a me na mea ala he nui wale. Ia manawa, o!eIo aku la o Keamalu i ke alakai, pehea la kaua e hiki ai, aiaila, olelo mai la o Kalipohuehue, penei; e wah» ako kaoa ma keia wahi o ka hale, ae mai la ke alit wahine, alaila, o ko laua nei wahi aku la no ia ma ke kua o ka hale, o kahi hoi ia aole he kiai ia, a puka laua nei iw'aho, ike iho la laua nei ua moe na al»i a me na koa, o ko laua hei pii aku ia no ia ma kahi kanaka ole, a hala mai la kauhale, pii aku la no laua nei a mawalio o ka pa o ka hale o Mana, a ma~ laila o Keamalu i noho iho ai, alaila, kena aku la keia ia Kalipohuehue e komo iloko o ka haie. Ia manawa, ua hooi mni o loko o ka hale i ke ala o ka pau a me na aahu e ae ho o ua Keamalu nei, lawe i.i aku la ke ala o ia mau mea eka makani, a loaa. aku la i ka pou o ka ihu o ka poe kamaaina o loko o ua hale nei ; he.u wale no ka lakou ike ala, alaila, pane ae la, ka makuakane o Mana, aole keia he ala e ae, me he mea la ua iho aku nei o Mana i kai, a ua ike ia mai nei e kekahi o na alii o kai, a oia ae keia mawaho o ka hale, aka, e kakali nae hoi kakou i ka hope o keia mea ala Ia pau aha no o ka lakou ia olelo anāj komo aku la o Kalipohuehue iloko o ka hale, a hooho like mai la lakou ia, me ka pane mai 0 ko lakou la mau leo; o oe no ka keia mawaho, alaila, papa aku 1% keia ia lakou la, mai. walaau mai oukou, e noho malie oukou, alaila, nihau inai ia lakou la, heaiia keia P pane aku la o Kalipohuehue, o ke aha mai auanei ka oukou, ei ae ke alii mawaho, owai mawaho, wahi hoi a na kamaaina, alaila, hai aku la o Kalipohuehue, o Keamalu, a heaha la kau mea i alakai mai nei i ke alii 1 iika nei i ka mea inakau. Alaila, olelo aku la keia i ha kainaaina, aole na'u, nana no, no ka mea, ua ike ke alii wahine ia ia la t>ka iho ana ae nei i kai, o koi ala koi mai<nei no ia ia'u e pu mai, no> . Jkija puinai la WWaua īa; aialla, lilo fie 1a keia oleto he meā kaumaha imua o na makua o Mana. Ia iakou e kamailio ana, aia no ua keiki nei ke moe mai la no iluna o ka hikiee, ia manawa, olelo akii la ua wahi alakai nei i ha makua, ua lohe aku ia no oukou, e kii ae au 1 ke alii wahine e noīio mai nei i ke aiaila, kii aku la ua wahi alakai nei ia Keamalu, a loaa aku la keia, o ko laua neihele aku la no ia a hiki i kā piika o ka hale, o ke j komo aku la no ia o ua Keamalu nei lioko o ka hāle, ia manawa, nana aku la o Keamalu; a ike aku la ia Mana e moe māi aha iluna p kahi ihoe, o ko iā iiei hele aku la no ia a noho āha inā ke poo o Manā. Ia hiahāwa, hooala ae la uā keamalu uei fā Mana, a ala ae la kela, alaila, lele iho la no uā aliī wāiiinē neihonī no i ka ihU>a!aila, pāHe āku la keiā ia loko o ka haie, pehea ihaiia e hāio āi; olelo māi. īā ka niakuuhine a hie kēkahi poe e āe o loko oua hale hēi* aole o halo, ia manawa* kaiimaha loa iho la ka manao o uā Kieamaiu nei, no ka hoole ia anā mai aole e halo, i iho jā ia* ka ! lUa pāhā māuā e ālailā, ua pohiaikai loa keia luhi anā o'u ī pii iiiāi nei i ka loihi, a ihe ke āhU hoi ike kehau b kteia aihā makamaka plāi hookāhi hp mākāmakā o ka mahāo, ha kā ihāhāo 1 hāpai, hāāiulu ē kuu nui ki|io. Ia mānawa, pane ihai lā kā makiiakane o Uā keiki ft(Bii e hianāo āhā ho kā oē e iāwe ioā i kd kahakā i kāne maii īoā kai noā bka ohowai no ā paii ae o ke alii hoi āku hp oe; ia wā ho i hdobiki pāā mal ai o maiu iinuā o lākou, āole pela ko'u imauao, e .lāWē (oa āha ho wāu ia iā nei i kahe iiiau loa tia*tii ke nalo haē māUa ia oUkoi], ho kā Ua iāwā iloko o'ii kā makemāke anā ia ia keia po aku, a mau ioā e like iiiē kW hui b kb mauā maU ia e naib āi ia a pēīā ho kā loihi o ko maua raanii«ra e . noho ai. Alai!a t olelo māi ia ka inakuakanē o Meha, na nalo oluā la'u, ia lohē āha o tCēāihaiu i kēiā huāoieio nalo a kā makuakāne o Ua kēiki hei» o kā pai akU iā no ia o iā nei i nā kāmaaiha o ua hale nei e heīē, o ka hoomakauk&ii ae ia no ia o ka poe o ua keiki nei i na i ke kapa, ka moena, ka āi, a me ka ia, o na pono ho ā pau loa» a makaukau keiā inau niea, oko lākou nei pii aku ta ho-ia i .Ua po nei a biki Uē a he ana i waena konu o ua pali nei, o keia ana, he hia hnha, a oke kaula e hooknukuu a», he kaee, a he noni ka haka e noho iho ai. la inamwā, hana iā iho la ka haka o laua hei ā paa, hookuu ia iho ta ke kane a hlki »ho la ua kane net i ke ana, o ua aliī wahine nei aku no hoi mahope, a o na pōho iho no hoi o laua nei ka hope loa. Ia maoa*o, pau ka ike āna ā na makua i ka inaka o laua hei, a a»e ka lehulehu hoi a pau, iialo

laoa ne» t »ofe i loaa iloko o oa m&hina eba, a oka <au nana e lawe ako ka ai a oa alii nei me ffe kaoe, he lole, i fae mano ka mea naoa e %«e ka wai. A i k* boi ana o oa m*kua o Maoa a htki " A'. ika ha& la«re ae la lakoo īko iakoo mai> & pooo i j»o, a o ka hale hoi, pahia ae la i ke ahi, a paa ia, hele na inakua * me ka lehalehu a p«u ma kekahi aioa e aka e odho aL Pela ka lilo aoa o Keamalo ia Maoa a hiki i ko |aua »a i loaa ai, iloko no nae o ka imt ikaika o ke kane a me na aiu. Ma kjeia wahi, e waiho kakou no ke kamailip -ana no Keamaiu ina, a e hoi hou ae kaknu i hope e kamailio ai no a Ai«rohikupua. Ia i pii ai me Kalipohuehue, aia no ua Aiwohikupua nei n»e "l'oākaakulii ka hale e aku kahi i hiulani ai, me kona manao iho, an|te pueo nana e keu kana wahine, dolaila, oa noho oia me ka palaka i ua po nei, a pela 00 hui me ka uui o na'lii a me na makaainana, ke kuhi nei lakou eia no ke moe nei ua alii wahine oei iloko o ka liale, eia ka ua hala kela. I ke ao ana ae o ua no nei. i ke kakahia■V ka nuij| hele aku la na kahu wahine o ua alii wahine nei e nana, i ka hiki ana aku o laua nei i k» hale, i nana aku ka hana i kahi e • Z<'* moe ayo ke alii, aohe he mne mai, a manao ae Jajaua nei aia i kahi o ke aiii kane; heie aku lai laua nei a hiki imua o Aiwohikupua, ninau aku la laua kai nōa eia. i anei ke alii wahine, hele mai la o Aiwohikupua, aole ia nei; i ka lohe ana o ua alii kane nei ua nalowale ke aiii wahine, alaila, kaumaha loa iho la kona manao.