Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 5, 2 February 1878 — AHE! HE NUPEPA HOU KA!! [ARTICLE]

AHE! HE NUPEPA HOU KA!!

Aloha oe e ka malihini, a me kou Lunahooponopono o Hon. J. U. Kawainui. I ka la 4 iho nei, ua pae malihini mai au ma ke one o Kakuhihewa, no na malama ekolu a me ka hapa o ka holo malihini ana, ma ka mokupuni nui o Hawaii, a i ka hiki hou ana ma Oahu nei, loaa mai la iaʻu he wahi lalani mele: Malie no i huihui ai kuu manawa He malihini ka ko ka hale ua hiki mai, Hiki---e. Ma ka halawai mua ana me na hoa'loha, ua pae mua he leo aloha: a mahope iho, he leo hoolana, "he nupepa hou, ua puka iho nei inehinei, Poaha, la 3 o Ianuari, o keia M. H. 1878, o Ko Hawaii Pae Aina ka inoa." Ae, ua pono, ka luhi a Kamehameha I. i nai ai; ua hapai a hookaulana ae la no kona lahuikanaka, i inoa no kekahi nupepa hou, a wahaolelo hoi no ke Aupnni Kuokoa na--auao. O ke Aupnni o Hawaii nei, a Pae Aina hoi ma ka kakou nupepa, he kuokoa onipaa o ka la 28 o Novemaba, 1844, o na ahi pele wale no ka mea nana e hoohehee keia pae aina, a ina i like pu ke onipaa o keia nupepa me ke ano o kona inoa, ua oi aku ka maikai loa. E ka malihini—E ahonui ana paha oe i ka lawe i ka lawe i ka makou mau puolo olelo, ma kela a me keia wahi au e hele malihini a kamaaina aku hoi. He poe maa makou me lakou nei ae i ka hoounauna i na malihini e like me oe ; a a ua ahonui no kou poe kaikuaana i hala aku la ma kela aoao o ka hoopoinaia ; ae, e ahonui ana no oe a me kou Lunahooponopono, a o kakou pu no paha ilaila, ka poe e kakau manao ana. E J. U. Kawainui, aloha no.—Owau paha ka mea hope loa o ka haawi ana i ko'u hoomaikai ia oe, no kou lawelawe hou aua i nupepa hou, he pani hoi no ka Nupepa Kuokoa au i noho loihi ai, no 12 makahiki, mai ka makahiki 1865 mai, a hiki i ka makahiki 1877 i pau iho uei, oia hoi, he 12 makahiki a keu. Ua hoomaka ia ka Buke I. o ke Kuokoa i ka makahiki 1862, me ka hooponopono ana a Bila Aumana, malalo o Wini, he ekolu makahiki, a i ka makahiki 1865, lilo ka nupepa na Rev. L. H. Gulick ka hooponopono, o Josia Kaaukai ka Hope Lunahooponopono, aole paha i hala ia makahiki, ua koho mai la o Rev. L. H. Guia oe i Hope Lunahooponopono, a me J. Kua Esq. Nolaila, e pono paha au ke olelo ae, he umikumamalua makahiki a me ka hapa kou noho hoononopono nupepa ana, a ma ia noho loihi ana, i loaa ai kou mau inoa hoohanohano mai ke Aupuni mai, a loaa no hoi na makamaka hoa'loha maikai ma keia pae aina, mai Hawaii a Kauai, pulelo wale aku ma na aina e a ke Kuokoa i aea hele ai. Nolaila, ua pono ka Solomona i olelo ai, "Ua oi aku ka inoa maikai mamua o ka mea poni maikai." Ua kaulana ka ona mahiai ko o Lahaina, ua kaulana ke kanaka pai nupepa. E J. U. Kawainui, e oluolu oe e hoomanawanui mai.

Ia'u ma Honolulu nei, ua olelo mai oe e kuai ana o Wini me oe i ka Nupepa Kuokoa, no $1,000.00; a ia'u ma Ka'u, lohe mai au ia A. Kalauli, ua lilo ia H. II. Paleka lea Nupepa Kuokoa, no kekahi kumu. Ina e lilo ia oe ka Nupepa Kuokoa, he mea ia e make ai ka hoomana Euanelio, (he wahi leta paha mai Oahu ae nei,) he kuhihewa paha kela olelo wahi a'u, Ua onipaa ka hoomana Euanelio ma Hawaii nei, ina he umi nupepa e hoino ana. Aole paha oe e hoohaahaa i kona kulana o pelu i kona mau kuli, a lioopiha ia o ka nupepa na aoao ekolu no ka hoino Euanelio, a ma ka aoao 4 hoi, he "Haawina Kula Sabati," aka, o na hookapeke iki ana o ka olelo ano pili kino paha, he mea mau ia. A mahope iho, ua puka ae ma ka nupepa, ua nele io oe i ka Nupepa Kuokoa, ua kuai ia e Rev. H. H. Paleka, a me kona poai paha. Ua lalau mai nae o Eev. L. H. Gulick a me H. M. Whitney ia oe, a ua pale mai hoi o Rev. H. H. Paleka o ia poai hookahi, oiai, aole i nele oia i ka nupepa ole, "Ka Lahui Hawaii," he nupepa lilo ole nae o ka $1,000.00, a lalau ka hoi i ka nupepa kumukuai $1,0C0.00.

Iaʻu ma Kalahiki me Waiea, ma Kona Hema, Hawaii, pahola ana he lima

akau aloha ma ka aoao mua o kekalii helu o kau nupepa, ua heluhelu makou me ka noonoo paulehia no kau mau ole lo, a hoihoi ke aloha ma ka nuau. Ina paha he kamalii makou, ina ua uwe wale.

He mau kamakamailio ana.—Ke olelo mai nei na hoa heluhelu, e make ana ka nupepa "Ka Lahui Hawaii," e lilo ana ka Nupepa Kuokoa ia Paleka, i hookahi wale no ka paha ae nei a kakou nupepa? Pane aku. Aole au e ae e ai wale no au i ka ai, a hala ka makahiki hookahi, me ko'u ai ole i ka i-a ; aole no hoi au e aahu walo no i ke kapa e mehana ai ke kino, me ka uhi ole iho o ka malumalu o ka hale, Aole paha e ae wale mai ka poe puni nupepa o keia pae aina, e lalau ole mai i ko lakou mau lima, a kukulu ae i nupepa hou, me ke kokua pu ana mai i ke ola oia nupepa hou &e. Ia'u ma Nawawa-uka a me Kaawaloa, no ko kali ivna i ka moku no Ilonolulu nei, loaa ilio la ka papa iuoa o lea poe e ao ana e kokua ia oo no ka Nupepa Kuokoa, a nupepa o ao iiaha, a lie nupepa hou lioi nia ka iuoa o kokahi poe "Ka lluwaii Oiaio," a nia ia lohe ana, ua la ua ka inanao, a i l;a hiki una ina llonolulu nei, eia ka lie nnpepa hou. oia lioi keia inoa onipaa "Ko Ilawaii Pao Aina," ho īiupopu e hookole ia ana o ke kanaka llawaii Kuokoa. E inaii oe īna kou auo knokoa, mai hoino wnlo i ko aupum, ka mea oe nana e maliima mai, mai hoino i kou lahuikannka o ka ili hookahi, niai hoiuo Liia lahui u, inai hu: iuo i ka poe lawe pepa, ka niea e kokun mai ia oe no ko da!a, ua liaalelo o Wini ia oe, im lalau i ka mahiai ko maloo wale i ka la, a me ke eke ko pau wale i ke ahi makai o Ainahou. E makau oe xke Akua ia lehova, oia ka mo!e o ka lioolaha nupepa, niai hilinai ma kou noonoo iiio, aka, aole au e papa aua ia oe i ka hooknpeke ana ae i ka olelo iloko o kau nupepa, ina o ike oe e hookapakahi ana na luna hooko o ke Aupuui mawaho ae ona kanawai. A [iela no lioi oe e hookapeko ae ai, ma ke kaniuilio uua no kou lahui hookahl ili, ina e ike aku oe o hahihu loa ae aua ko lakou kulana mawa- | ho, o na [lalena man o ka nolio kanaka ana, mai liooileaika, mai olelo pili kino, mai hai inoa, e olelo nae mn ke ano laulo, na kela a me keia e noonoo noua iho, aole no kou nele i ka ike ole i keia mau mea keia wehowehe ana, aka, i luaa owau kekahi e huipu aku me lakou !a ma ka mahalo a me ka hoomail;ui [ui aua aku ia oe, e like me na hua aloha a pau o kaua, au i hoolaha ae r.ei ma ua helu ho[ie o ke Kuokoa i hala ae iiei.

Manao hope.—E J. U. Kawuiimi—E uono puha e hooiounao pu kaiui i ko alolia, a ui(i ka mahalo pu atia aku i ko kaua poo hiki īmm, no lea hoonioni ana i keia niea he nupepa, a e kukulu hoi i inau nupepa ntii e lilee me keia nupepae helo nei, oia hoi ka poo o ka "Ahahui Nupepn o ka Hoku o ka Pakipika," a me ka "Ahahui o ka Nupepa Kuokoa" i hoomaka ia ko kamailio olelo ana i ka la 26 o lulai, 1861. 0 keiapoe nana i lioeueu i keia ruen he nnpepa, he poe no ia i ulunua i kalii uianao haiki, a laula ole 0 ka "Hae Kawaii," he nupepa Aupuni ma o Limaikaika la, na Mr. J. Fuller ka hooponopono. 0 keia poe nana i hooulu ua mau Ahaliui hoohiha nupepa nei, na hala ina kela aoao o ka muliwai kekalii hapa o »a poe la. Aole iho nei o Ha'leole, Keolanui, Komoikehuehu, Bila Auwaua, Kapahi, J. W. H. Kauahi, Kahalewai, Pualewa, a nie kekahi poe nui e ae. Ua hoi o G. W. Mills i Amei'ika, a ua koe kekahi hapa e noho nei, ka Moi Kalakaua, Kiaaiaa o na liouo, Kaunamano, Pinehasa, S. K. Kuapuu, Bitnoti K. Kaai, a o J. uona ka inoa ninlalo, a uu; kokahi poo e ae e ola ?nai nei. N.olaila, ua aie ka lahui uaauao o Hawaii nei ia lakou, no ka paipai a hoolaha ana 1 keia niea ho nupepa ukea, o kuokoa akoa ai ka mauao o ke kanaka, e like ino ko alakai ana a kona lunaikehala iho, o ke kanawai ka mea naua e hoopunonono, nolaila ; e pouo paha kaua l<e olelo a ko pjiana ae, a ine lakou noi 11)ai hoi kokahi, o lakou -noi ka niua o ka hooniaku ana o ka laliui u hoolaha nnpepa a loaa ke kahua o ka hana. A

ma ia luuia aua iv koia poo, ua pao niai J kokalii 100 poiuiu, mo ho henohono la, mai ka nmkupuni mai uao o Maui, he haolo paha, he kauaka palia, ua pulon nao i ko koloku o ka liookiiinaui tv nio ktv makau walo, a kapa iho la i kona inaiiao o "Puniniiu'iiiuo," (jna ka nianao ia, ko ola nei no ia kanaka, a ho haole no nao,) pola ke kolio wale, a kolio oiaio uo pahu, na kiv hvni o hoiko niui. Ile S0 a oi ao na heheelonia o ka helo' aini in;vi o "Ka lloku Pakipika" a hiamoe oia; a no ka iko o ka poo inuiuao aole e pono ke liookahi wale no nupepa, ua paui "Ke Au Okoa" ma koha hope i ka makahiki 1865, a hiamoe oia, ua pani

"Ko Ilawaii Ponoi" i ka nmkahiki 1873, a hiamoe oia, a mahope iho nei "Ka Lahui Hawaii" a hiauioe ia nnpepa a ka Papa Ilawaii, a lawe ue nei i ka Nupepa Kuokoa na lakou, a uluku hou hoi ka nianao o ka poo puni napepa, a hoala ae nei oe ti nio ka lehnlehn o ko kaua ili hookahi, nie ke kolaia ana nui o kokahi ['oo ili keokeo, a puku maka ae nei he mipepn hou, a ka lalmikakaka Hawaii e hookele ai nm ou la; nolaila, ua pono e liele kakou imua, a luu'pu aku mo lakou la.

Na Lnna Lawe Pepa.—o onkou ka mea nui a ka luluii o naua ai, o oukou ka Puuku o ka waihona dala o ka kakou nupepa, e liko nio ka pono ia oukou, o lea pono iho la no ia ; e hoopau loa i na hana a na luna a "Ka Hawaii Ponoi," "Nuhou Hawaii" a Kipikona o Lauai, e kupae loa aku 100 aku ia manao ihope, e kipaku loa, a e lokahi ka inanao o ka hele au v imua o ka lauakila, a e hoike i ka miinao kuokoa e like me Rev. M. Kuaea o Kaumakapili i hoolaha ia iho nei ma ka Helu I. o ka nupepa o kalion, oia hoi "Ko Hawaii Pae Aiua. E aloha i ka Lunahooponopono, na keiki o ka Hale Pai, ka poe heluhelu a iiie oukou 110 a pau loa. J, H. Kanepuu.