Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 12, 23 March 1878 — HE MOOLELO —NO NA— KIAI EKOLU. —A ME KE— Koa Opio Wiwo Ole! ATAGANANA. [ARTICLE]

HE MOOLELO —NO NA— KIAI EKOLU.

—A ME KE— Koa Opio Wiwo Ole!

ATAGANANA.

[UnnhiH e k<?knlii peni mnn:iwnlof> no ka Hwaliiwa nkaLahui llawaii.) MOKUJVA Hl. lIELU 4. iNA pola, Uo linakui lolomhili kan, wahi ii ki! kapoiui. Ac, lu' loloiuliili io 110 ka'n hnakai a mo ka poino. Oiai au nni ku hokolo «Io 1 - ly Milk'i', u;v lawe nialu ia kuu |iala|iala hoolauna o la'kalii koonimana i loaa 010 kona iuoa ia'u, a ina e ike lihi au iaia nm Pnrisa uei i keia la, alaila, aoloau o hookuu aku iaia a hiki i !<a iuu ana o ka niaka o kuu palii i kona koko, wahi a Alu^anana. Ia wa mīiio nka iho la na papalina o ko kapena, oiai aole i manao ke kapeiia i na poe oj iopio e lilie me Atnganana, aia wale no o ka poo ikaika o ke kino ke aa e liahau aku i na paliikaua, hooinnnao iho la ia ua knpono keia keiki ke noho iloko o kona puali no uu kumu elua, o ka mua, no ka ike ana alui aohe wahi poino p Ataganana no 'kona imi ana mai i kona alanui e hiki akii ai imua o ua kapena nei, a o ka hia, o kona ake ana e haawi i ka hoojiai niahma o ke keonimana ike ole ia o kona inoa. Ninau pono akn la na kapena nei ia Atngnnana, o ke keonimana au i olelo mai iH'i, aole nnei !ie walii linalina uuku ma kona papulina ? He linalina no, mn he mea la i pahia ia i! kekahi jioka, wahi a Atagut)ana. Loihi auei koua kino? wahi a ke kapeua. Ae, wahi a Ataga,nana. Poe[ioe. anei kona mau maka ? wahi a ke kapeua. Ae, he ano hieliie kona, wahi a AtaAolu anei ho wahine kekahi mo ia ? wahi a ke kapena. lio wahinu no keknhi, a me ia wahine oia iholw j)U ai, walii a Atugantma, Ua lohe no nae |iaha oe i ka lau» mau ok'-lo ? walii a ke kupenii. Ae, lie walii paliu nae ke kuniii o k(i laua inea e kamailio uua, a penei i lioopulea ae ai liekalii o lana, o lawe oe i 1«'ia wahi |mhu, mai wehe nae oe, a liiki i kou kaawulo ana aku uiai l;e kowa aku o i'iu'ani nei a i Laelana, uluila wehe ae 00, iua e inukeniake oe e uana, waiii a AUUa ilee au i ua keoninnina la a me ka wuhine, walii a ke kapenn. , lna ua ike pu oe i kahi i noho ai keia keoniinana, alaila, o liai mai oe ia'u, i liele aku ai au e imi i kona wuhi uoho, a o kali iki oe i ka ae ana mai ia'u e, kain'ailio kaua, aia a hoi mai au mai ka imi ana iaia, wahi a Atagauana. Mai hoao e imi iaia, ina oe e īke iaia e liele ana nia kekahi aoao o ke alanui, alaila, e hele oe nia kekahi aoao, oiai, o ua mea la au e ake uui nei e hoopui aku mo kau pahikaua, he pollaku paakiki oia, a e hiki no iuia ko wawahi ia oe ine he apana nniani la, wahi a ke kapena. Ina wau o ike ana iaia, e lohe no oo ma keia iTope nku, oia ka'u e hoolilo i ,*ij>uria aniani, walii n Atngnniina. Nana pono aku la ua kapena nei ia Atagnnatia, i konii īnau inaka, kona iiino, kii(ui pnhileana a mo ka (Wiakiki o kona nianao e pepelli i ka uiea nana i lawo akn kn palupala a kona ini\kuakarie, a pane aku la me ka leo waipalie, e ka opio n keiki hoi a kuu hoalolia o ke kahua kahua, nole a'u mea e kamiiilio ui no kela pnlupala lioiila.unu, o ka'u inen e nulkeniake nei e pane aku ia oe, ua ike

ilu> iH'i oo ih) na u |inn unu keonimium i Uninilio i| lo m>i, oiu nmu inoa u l'-.u, in> īnuii nioii pili wale no i ka Moi :> nio kn Omlinu i, ln> mau lwnlolui oiaio lauu 11 oluu no ko'u 111 mf kon, a pula ■•>f o liiliuiu i\i in laim, i )V ii pulnlo o kiola i kou po.i ilalo ina ko ako nui o hoopai i ■<ola onoiui on, t > liilinai oo i ka l\toi iuihko l'aiiinola, oiai ua poniaikai loa o I'ai'ani liolookou i lu-ia tuau inoa olua, a uau no kolio i kokalii o laua i hoalolia uou, nolaila, o pam' inai a lioi aku 00, a o liaawi aku 110 au i nmu t.außaui kokua ia 00, no ka inoa, o oo hookalii no ka opio i hiki nuia inai iiniia o ko'u alo, a pola o lilo ai oo i lwaloha no'u ma na mea a ]>au au u makoinake ai mai ia'u akn. iloopan iho la ko, ka|i<;na i leana kaniailio ana tno ka iu)oiioo nui ana, inti hi' niea la ua komo aku ka hoolmoi iloko o koua, nianao a olelo iho la, he kiu ]iaha keia keiki mai ke Oaelinela inai, a ina pela io ke ano o keia keiki i hoouna ia uiai nei, alaila, aole uiea i leoe, o ko ia noi hoi aku no 2->aha auauui koia a kamailioiikui na nioa a pau ana i loho il>o uoi, oiai aolo i nana hou aku ke kapena ia Atayanana. Pane aku la o Ataganuna i ke kapena, o ko kuiuii nui o ko'u hiUi ana mai i Pa-i-ina 110i, aolo tio na tuea e ao, no na moa walo iio a u i kauiailio ilio nei mainna, oia ko kauolia & ko'u niaknakane, e hoo lolie au i ka ka iMoi, i ka ke (.'iuline.ln a tne kau, o oukou a ekolu na kunaka kie--0 Fiirarii. llooniao]io]io iho la o M <le Trevillc no na inoa ninu eliia, oia hoi ke (Jadinola a me kn Moi, no ka hui ia ana aku o kona inoa, na hoaliewa iho oia ia nann, a pano aku la, na loaa ia'u ka hanohano a nio ke aloha ia niai o ke C'nJinela, a no ia kumu i.pii ae ai ko'u hanohano a kiekin e like me oo e kaniailio inai noi iuo ka wi>vo ole inma o'u, a pela 1 loaa niai ai ia'u kii kuka ana ine oe, a pela no hoi i loaa ai ko aluhaia inai e na poe lioino, ua lioino ia mai au ma ka olelo ana i ūa huaolelo oiaio, a ke hauoli nei au, e loaa ana ia oe e ke Casacona oiaio wiwo 010 na pomaikai e hiki mai aiia. I-lopu aku la oM de Trevillo ika linia o Ahiganana a pane hou aku la, he keiki opio hoopono oi 1 , a i keia manawa e lileo me ka'u i olelo aku r,ei ia oe nia mua, e haawi no au ia oe he mau tausani kokna, a e u'elio hainama ia ka [inka o ko'u hokele nou, a e loaa no hoi ia oe na mea a pau au e niakemake ai. E kali iki oe a loaa ia'u ke knleaua e ku]iono ni i kau nnai mea e olelomai nei, wahi a Ataganaua, No kou alionui, ae, ua pono, wahi a M <lo Treville. Hoomaikiu akn la o Ataganana uia ke kmioii ana a kona i)oo, a pnka aku la oia iwaho. Akn, kahea akn la o M du Tri;ville e ku iki ilio oia e kali a paa katia palapa la. Kakau ilio la oia a paa kana palapala, Kila iho la a paa, u hele mai la a haawi ia Atng'aiiana mo lea 01010 mai, e lawe oe i keia p.ilapala i ku kumu ao o ka Arademy, (liale knlai na mea iiaauao a pau) ilaila oe o ao ia ui i ka holo lio, a me kn ano o na olelo o ke alo alii, a nie keknhi niiin wna lioonaauao e ao. Ilopu aku la o Ataganana i ka ]>alapala, mo ke knuou ana aku a puka aleu lu i-valio me ka wikiwiki Joa. A hoopnka ae la i kekahi huaolelo, o hookahe ia kou koko, aole 6 hiki ke kali i ka hoopai malima o ke!a powa. Owui ia 'i wahi a ko kapena. 0 ke kanaka powa nana i lawe kim p/ilupala hoolauna, ua hula aku la ma kela aoao o ka puka pa nut ka aoao homa o ke alanui. wuhi a Atnganaria. Ift Atagftii(Unv e noho ana iloko o ka rutni, un il<« nku oia i konu enemi, uolaila, i ka loaa aua mai o ka pnlap.ila, ua ake uui loa oia e alualu i kona oiiouii. MOKUNA IV Ia Atagaiiiiiia i haalele aku ai i ka rumi o M de Treville mo ka wikiwiki, eha no ana lekei ana mailuna mai o keahipii ku aiia keia i ka pnpahele, o ku ana krkahi koa.kiai o ka Moi ina ia papahole, oia no kekahi o na koa a ke kapena i ninuuiuau ai iloko o ka nmii, no ko lakoii \ hakaka ana ika po, No ko Aliipuuma | holokiki loa ino ka ]iili,oilioi, ua hookui i aku Ja ia me ua koa kiai nei. ' llrlo liou I aku la ia nie ka awiwi, aole nuo i liala !

mai iaia ekolu keehina wawae mai l<e koa īnni, ]>na iho la kona kolokaa nu> ka poohiwi i kekahi liina oolea me he hao la, i! hoopuka iho la i kokahi imui iilelo, īio ke aha kou mea e liolo iuo niai nei e hookui ia'u. K kala mai oeia'u, wahia Ata<>;anana. E kala mai iaia nei, wahi a ke Uoa. la wa ua haikoa ilio la na ho.lelu'h'nu o ua koa Uoi. ll;e poim aku la o Ataganana o Athov ka moa e kainailio pu nei me ia, kekalii o na koa i olm no Ua hakaka ana i ka po, a pane aku ln, e hookmi mai oe ia'u, no ka mea, aole au i inanao e liolo mai e hookui ia oe, aka, 110 ko'u pakika loa i kalele ana mai ke ala[iii rnai ke kumn o keia ulia hookni, nolaila e hookuu nmi oe ia'u, a e hele au i ka'u hana pouoi iho. Hookuu ae la o Ather iaia a pane aku la, ina kau uiau olelo a pau, me he mea la aole oe i ao pono ia, a mai kahi kuaama loa paha oe i iio.le mai nei. Kkolu a eha paUa kanuai a Ataganana i liehi aku ai iniua, liuli ae la ia ihope u pane aku la, lie oiaio, mai kuaaina mai au, aku, ke hai uku nei au ia 00, aole ati o kolio aku o oo ka mea kupono e loaa ai ho inau haawina maikai. Aolo io no paha, aka, eloaano ia' i ■ a mea a ]>au ino ka holokiki 010, a e nanwi aku au ia oe i haawina maikai me ka maka o keia pahikaua no ko'u aoao, wahi a Athor. Ma kahi hea oe i oluolu ai e liui kaua, wahi a ke koa opio. Ma kahi kokoke i ke de OanneH D<iSehiuip, wahi a Ather. I ka hora ohia, wahi a ko, koa opio. Ma ka hora 12, walii a Atlier. pa hiki hoi, wahi a ko koa opio. Makuna oe, ina e hala he, lia]iaha hora o ka 12, alaila, e imi no an ia oe a loaa, a e okiia kou pepeiao e pouo ai, wahi a Athe.r. E hiki aku no au ilaila mamua ae o ka unii minute i koe kani ka 12, wahi a ke koa opjp. la wa holokiki hon aku la oia iwaho o ka rnini me he mea la na peku ia mai oia e ke leepolo, me ka mauao e hui koke a';u oia tne ka enemi, aka, ua ike aku la oia ia Parthos a me kekalii mau koa e ku ana nia ke, kilii o ke alanui, a hoomaopopo aku la ia i ke kowa mawaena o Partlios a inn na koa elua, ua lawa ia kowa nona e huloaku ai, polaila, nee aku la kaua holo ana imua me he piia la, a i lea hiki aua aku ma ua kowa nei, aia hoi, komo aku la ia malaila, a paa iho la k«>na poo iloko o ke koleika nui o Parthos. A i ko I'aiihoa alawa ana ilio ilalo, o ekueku aua keia mea iloho o kona koloka, pnili loa iho la oia i keia moa iloko o kona koloka, Kahoa ao ]a o Ataganana iloko oke koloka, e hooknu ao oe ia'u. Oiai ua maii koa nei p. hoopuka ana i na olelo maikai palwia 010. E hoohnli ao i ko/u liua ihopo, wahi 11 Ataganana. Ua hnaielo koke iho la o At,iganana ia Parthofl, a huli ao ]a oia iliopo, a akaaka akn la i kekahi koa. Huli mai la o Partlios me ra inaka liuhu a kahea mai la ia Atngairina, e ku ilio oe a e hai aku au ia oo i kalii au e ike ai i l;a liiki ia'u ke lioohuli i kou kua iliopo, a ina ia wahi au e iko ai i hmi lioiiiioh'ia i kela koloka au o aahu la, aia niahopu aku o ka hokele Luxenibourv ko kaua waliī e hui ai nia ka hora i o lu'ia la. Ua |iono, e liiki aku ana au ilaila i ka hora 1 o keia la, walii a Atajjauana. Ia wa na helo aku la oia o, iini i kona eiH'ini, a ninau aku la i na mea a pau e lialawai mai ana me ia ma k'e alanui. ILoli' aku la ia a hiki ma kekahi niuliwai, ninaii aku la i ka mea waapa uloalo oliua ma kola kapa o ka muliwai, iua ua lawe aku oia i kekahi kanaka ma kela kapa oka muliwai, lioolo mai la ia. A liuli hoi mai la oia ma ia walii uiai a hiki i ka hokele liu de Heiiie a me ka La Ui'o:' Rouge. la \va kani mai I- ka hora 11 o ia kakaliiaka, hoomanao ilio 1a oia no kana 01010 i ae aku ni ia Ather, no ka hakaka a laua i kainailio ai ma ka hora 12 oia la, īiio kOna niilii ana iho na wai Ia auanei na ai a la-ua ke hiki mai ka manawa, o koiia m.'inao na AHi.t m> kn .■« a lana, a iio I'nrthos luu aolio ona liopo "nona,

oiai li<: kuimka mii oia, i kona koho \vnle ana, aohe walii auo eleoleu o kuna mau liauna pihi, no ke ano kniwno oleokona kino, ua liele a like me he pea lunhine la, a hoomunao iho la ;a no ka olelo a ke kapena i pnne mai ai iaia mnmua o kona hanlelo ana i ko koena, a hoahe,wa iho la oin iaia ilio 110 kona holo noonoo 010 ana mai aehookni ia AUk-i', j>ela iho la oia i hooiuanao ai no na mea « hikl inui ana ma ka h<>ra 12 a me ka hora 1. A i ka hiki ana aku o Ataganana ma ka liokele Aigitillon, ike aku la oia ia Araii>>.s e kamailio ana me kekahi man koa ekolu, Tml• mai la o Aramis a nana mai la ia Atagutiana, a par,e aku ]a i kona mau hoa liaiimilio, o ke keiki ae keia i kamailio mai nei mo ko kakou )ca(iena, a lnili aku la kona mau maka ma kahi e oiai ke hele aku nei o Ataganana me kona ano kuaaina a me kona mau maka e nana ana i o a ia nei, a i ko Ararnis huli ana aku o hele a hool;aawale ae i ke alanui no Atagamuia, haule iho la kona hainaka, hiki aku lii o Ataganana ma kahi a ua mau koa nei o ku ana, ike iho la oia i ka hahiaka inalalo o ka wa\yae o .Arauim, lalau iiao la oia.i ua hainuka nei a huki ao la uaai ka wawae inai o Aramis a pane aki) )a, ko munaoio nei an, ho hainiika keia i niinamina loa ia oe iua e hanle a nalowale loa. (Aohipau.)