Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 21, 25 May 1878 — MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878. [ARTICLE]

MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878.

LA HANA 12. Ponlua, Moi 1 ■!— llnlawni ka Aliaololo ina ka hoia 1 auiua Ja e liko mo ka hoopaihh' ana. l'oi-oniilona nia ka Noho, Pule ke iv,ihiiuapii!e. llohiholu ia ka moolelo o ka la i hala a aponoia. Na Pa,,ai-,,.a 1 looi'll. Holnhelu mni o K.oahuvaa lie hoopii inai l'una mni, o kuai ia na kouna Aina Anpuni mo na kauaka llawaii wale no, aolo ma ke kmhila. Waihoia i ke Komile kupono. llolnhelu mai o Paniani he hoopii no Ilonoluhi mai, e hookuu akeaia ka rama i na kanaka Ilawaii. Waihoia ma ka Papa a lawo niai oia he 13iln Kaūawai. Ileluhelu inai o Kaneulii he hoopii mai Wailuku niai, o wolie .n ke awa o Knhului i awa ku nioku. Waihoia i ke Komite ' kupono no ia hana. Ileluhelu mai o Kaoliko he Inopii mai Ilonolulu aku, aole e lawe kokeia na niai lepeia i Knlawao a pau ka noho ana o keia Knu Ahaolelo. Ileluhelu mai o Palohau ho hoopii mai Ilnnnlei a ine. Anahola, e hoopauia ka aiu hau lio, a e hoihoi ia ma ka Auhau Waiwni Lewa. Nana uo mailaila mai, e hoomahuahua ia ka nku lawe leta oia mokupuni. Nana uo mailaila mai, e hoemiia ka pa kenoka auiiau waiwai paa a wniwai lewa. Waihoia i ko Komite kuj)ono, Nana no inailaila mai, e haa.wi ia i puu ilala no na niakua inea keiki noho ilihune ann. Waihoia i ke Komite kupono. Nana no mailaila mai, e hookaawaleia ka o na loaa Aiipuni no ka Aie Laliui. Waihoia i ko Koniite kupono. Heluhelu inai o Kanealii he hoopii mai Wailuku inai, e hoopauia ka Oihana Koa a e hoihoi ia malalo o ka Oihaua Makai; a e kapaeia ka Haawina. Waihoia i ke Koniil.e knpono. Heluhelu mai o Kamauolia he hoopii inai Kona Hema mai, e hoemi ia anhau lio i hapalua dala. Waihoia ike Komite kupono. lIOIKE A NA KOMIīE. Iloike mai ke Komite Ilooponopono Bila i ka lakou hoike penei: Ua hooponopono ia leeia inau hila malalo ilio nei : 1 Bil:i e hoololi ai i ka P.auku 1 o ka Mokuna 39 o na Kanawai o 1870. 2 e hnawi ana i ka mana i na Lnnakanawni Apana a lloomalu e hookolokolo i na hihia koipoho a hoopnahao liewa. 3 Bila e pili ana i ka lioopouopono ana o na alainii a me na alahaka o ka Mokupuui o Maui. 4 Bila e- hoakaka ana i ka nni o na ilala ohiinua a ke kanaka kepa. 5 Bila e anhau ana i hnpaha dala no kola a me keia liipi. 6 Bila e hoololi ai i kn Pnuku 3 o ka Mokuna 50 o ke Kanawai Kai'nima 7 Kila e hoololi ai i ka Pauku 2 o ka Mokuna 41 o ke Kanawai KaraiIloike mai ke Knhina Wniwni i kana ho,ike e pili ana i ka nui o na kai lawaia a pau, n noi mai e kali a pau i ko ana ia e ke Ana Aina Aupuni. Na Ol.liLO Iloouoi.o ME NA lilI.A. Iloike mni ke Kuliina Wniwai no ka pa lapala hoopii n Naaikauna, a noi mai, e uku ia aku ke in Nnnikauna ko ne ka līale, a hoiki; mai aole i lilo i kela kannka kela nina. Waihoia a noonoo pu me ka Hilu llnawina, Heliiheln mai o Aholo ho 01010 hooholo e kauoha ana i ka Makai o ka Hnle e hoolnko mni i w lioa o kein Halo, i 200 poo leta elua kcneta i kela a me keia lioa. Ilooholoia. . Ma ko noi ua aoia aku o Aholo e holo i Lahaina maluna o Likelike a hoi mai i ka Poaono. Iloolaha mai o Kipikoim he bila e kan aku ai i auhau maluna o ka waiwai o ka poo make, Hoolaha uiai o Knnealii he bila e hoopau ai i ka Panku 1, 2, 3, 4, 5, a ine 6 o ka ALokuiia 57 o ke Kaunwai Kamiiua. Ileliihelu in.l i o ilamuia uo ka mnnawa mua he bila e hoololi ai i ka Pauku 4 o ka Olokuna 11 o na Knnawni o 18 »0 e [)ili niia i ke kuni mui i kn awa. Waihoia i ko Koiuite kupono. lleluhelu mai o Pilipo he olelo liooholo a oia kein mnlalo iho nei: Olelo llooholo. llooholoia. E kanoha ia ko Kuliinn. o ko na Aina e e hoiko mai uia ka aoao o ke Aupuni llnwnii iinun o keia llalo Ahaolelo i ko ko Aupuni maīmo ann a hoolaha niui, e hoopnu in k.a j Pauku •( o ke lvuikit{ii. inawaeiia o keia j Aupiii.i, a iiie ko Aupi.iii o HorHania N ni. |

A « lioiko inai, o ka hoopau ia aua o ka l'auku 4 ; e hoonele ia aua auei ko lienlania koi ana inai 110 kona pono i haawiia e ka Piuku 3 oia Kuikahi ? A e hoike mai hoi, ina e lilo keia hoonele aua aku a keia Aupuni ia Beritania i konamau pono ma keia Pauku 4, i kumu no ko Beritania hnolelo ana mai i koua ike ana mai ia Hawaii he aupuni Kuokoa,. heaha ke kulnna o ke Anpuni ia wa ? A e hoike nmi lioi, aole he hana aloha ole keia a Hawaii in, Beritania i kekahi o kona makamaka kahiko no ua makaliiki h<> 35 1 A e hoike niai hoi, ua ae pu mai anei o Beritania mo ka oluoln i ka hoo,[>auia ana keia Pauku 4 ? . Iloolaiia mai o Malo ho hila e hookuu akea ai i ka inu ratna ana o ua kanaka Hawaii. Ileluheln mai o Moaoauli opio no ka 1 manawa mua he bila e hoomana ana o ka Olelo Hawaii ka olelo inana ma na Kanawai o keia Aupuni, Waihoia. Ileluhelu mai o Kaoliko he olelo hooliolo, e wailioia ka bila e pili afia i ke kuai aua i ka bipi i ke Kuhina Knlaiaina a me ka Luio Kiiliina. Iloihoi hou ia. Na hana 0 KA LA. Holuhelu akoluia ka bila e hoololi ai i k.i Pauku 1423 o ke Kanawai Kivila, e kau ana i uku poho maluna oka Ilaku hana ke hana ino ike kauwa. Mahope o ka hoopaapaa loilii ia ana, ua hooholo loa ia ka bila mo kalioololi "ina 110 e hana ino na Luna a Hope paha, e uku polio no." Iloopanoe ka Ilale. La hana 13. Poakolu, Mei 15—Ilalawai ka Ahaolelo e like me ka mea maa inau, PereßĪdena i«a ka nolio. Pule ke Kahunapule. Heluheluia ka moolelo o ka la i hala. a apoNa Palapala Īloopii. lleluhelu mai o Kanealii he lioopii mai •Wailuku mai, e 'hoouohoia i lawe leta no Wnihee, Waiehu, mai Wailuku a mai Kahuluiinai. Ileluhelu mai o Pnniani he hoopii mai Honokilu aku, « liooknu akea ia ka rama i na kanaka līawaii. lIoiKK a na Komitk. Iloike mai ke Komite o na Aha 1100. kolokolo ika lakou hoike penei: 10 ka lioopii mai Mnkawao mai, e noi ana, e kuaiia na aina Aupuni me na Kanaka līawnii wale no, aole ma ke kudal;i, ua manao ke Koinite e iioopanee loa i ka hoopii. Wnihoia ma ka papa. 2 Bila e hookomo ana i ka Pauku 60 a me 61 ma ka olelo Hawaii o ke Knnawni o 187G. Ua manao ke Komite e hoihoi hou. 3 Bila e hoouoho ana i Lunakanawai Hooiualu iio Wailuku. Ua inanao ke Komite e hooholo loa i ka hila. Aponoia, Ileluhelu mai o Kakela opio i ka hoike a ka hapauui o ko Komito o na Aha llookolokolo, uo ka hoonoa ana i ke koho ba. lota ma Kalaupapa, o na mokupuni o Molokai a me Lanai no kei.i mau kuniu : 1 Aoho papa inoa a ka Luna Auhau i hoolaha ai 110 ka poe kupono i ke koho balota, 2 Ua oi aku ka nui o na balota i hookonio ia iloko o ka pnliu balota maiuua o kn nui o ka poe i loaa ka Pnlapala Uookaa Kupono i ko Kolio Bnlotn. 3 Aolo i hoolaha ke Kuhina Kaluiaina iloko o na la he 30 e like me ke Kanawai. Ua manno ka hapanui o ke Koiniie, ua pono ke koho bnlota ma KalaupApa. Huluhelu mni o W 0 Smith i ka hnike a ka hapa uuku o ko Koinile o na Aha Hookolokolo no ka hoopii hooknhi maluna ae, e hoonoa ana i ke koho balota ma Kalaiipapa, a o noi mai ana e hoonoa ia ke kohoia ana o«S K Kupihea, a o M Kane ka mea kii])ono e noho ma kona wahi. Ma ko noi a Kani, ua waihoia na hoike elua imua o ka Hnlo. Mahope o ka hoopaapaa nui ia aiia, ua nponoia ka hoike a ka hapanui o ke Komite. Na Olui.o iioonoi.o me na Bil,v. Heluhelu uiai o IMnlo no ka manawa uiua he bila e hoopau ai i ka Pnuku 1 o kaMokuna4l o ke Kanawai Ivaraima, e ae ana i na knnaka llnwaii e inu i ka rama. Waihoia malnlo ona rula. Helnhelu mai o W 0 Smith no ka mana\ra mua lie hila o k.moha ana i Kuhina , o hele kaapuni ma na Mokupuni i kela a rae keia hapa makahiki. Waihoia malalo o na nila. lleliilielu mni o Bikotoiia 'no ka manawa mua lie hila e lioololi ni i ka Pauku f)i;i oke Kiumn'ai Kh'ila. Waihoia malalo ona ī'iila.

Heluhelu mai o liikolona he olelo hooholo o kekHhī olelo * , na hnle pni palapala i ka uku o na moa pai a kakou o keia kau. Ilooholoia me ke Komite Pai e hana ia ai. Heluhelu mai o Kaai he olelo lioohp--10 o haawi ana i ka mahalo kiekie ia J. U. Kawainui, ka Luna Hoopuka a Hoopooopono o ka nupepa "Ko Ilawaii l'ae Ain»," no kona mnkana walo nna mai ho 50 nupepa na na boa o koia K.au Ahaolelo. Hoololi mai o Nawahi e liaawi puia aku kekahi inahalo i kn ona nona ka mokuahi ''Kilauea IIou." Hooholoia ka olelo hooholo me ka HooJoli. Iloolaha mai o Keau he bila e hoolo--11 ai i ka Pauku 25 o ke Kauawai e hoopau ana i ka Mokuna 10 o ke Kanawai Kivila. Heluhela mai o W. E. Kakela he olelo hooholo e kauoha ana i ke Kuhina Kalaiajna e hoike mai i na mea a pau e pili ana i ka papa pai Aupuni. Hooholoia. Heluhelu mai ke Kuhina Waiwai be bila e hoopau ana i ke Kanawai e pili nna i ka uku ana o ua auhau alanui. Waihoia malalo o na rnla. Hoolaha mai ke Kuhina Waiwai he bila e hoololi ai i ka Mokuna 44 o db Kanawai o 1870. Heluhelu'mai o Kapahu heolelo hooholo e kauoha ana i ke Kakauolelo e koike mai imua o ka Hale i ka nui o na dala i hooliloia aku eia mamua o ka Hookaa aaa o ka Ahaolelo. Wailioia ma ka papa. Heluhelu inai.o Kaiaikawaha no ka manawa mna he bila e auhau ana i Laikini no naHni Pnnihakahaka. Waiboia malalo o na rula. Heiuhelu mai o Biketona he oleīo hooholo e kauoha ana i ke Kuhina Kalaīaina, e waiho mai i na mea a pau a me na palapala e pili ana i ka.holo ana ak» uiei o Kapena Mist i ka moana PakipiJ|a Hema, ma kaua misioua a huakai iw>lo lealea^ Heluhelu mai o Kauai no kamaaawa mua be bila e hoololi ai i ka Pauku lit 0 ka Mokuna 86 o keKnnawai Karaima. Waihoia malalo o na nila. Heluhelu mai o Malo he olelo Iwoholo e kauoha ana i ka Luna Wai hoo moe i paipu wai īnawaena o ke aknui Kula me lee alanui Beritania—oia hoi mii ke alauui Puowaiua. Waihoia i ke Komite Kupono. Hoopanee ka liale. La. hana. 14. Poaha, Mei 16—Halawai ka hs?e e Jil;e nie ka hoopanee ana, Ka Pere»ide»a mn kn noho. Pule ke Kahuuapnle. Helnhelu ia ka moolelo 'o ka la i hala a aponoia. Na Pai,at-ala lloopii. Ileluhelu inai o Kaknla opio hoopii mai na pake o Honolulu, e noi mai ana, e lawe ke Aupuni i na lilo a pan e pili ana no ko lakou kaa ahi i kuai iho n«i. Waihoia i T<e Komite kupouo. Heluhelu mai o Kanealii he hoopii mai Wailuku mai, e noi mai ana, e hoopau ia ke kanawai hookamakama. Wailioia raa ka papa a laweia mai ka bila. Waihoiai ke Komite kupono. Heluhelu mai o Kaanaana he hoopii mai Eiv:i inai, e noi m:n ana, e wehe ia ke awa o Ewa i awa ku inoku no keia Aupuni Waihoia i ke Komite knpono. Ilelnhehi mai o Kamanohi he hoopii mai Kona Ileina mai,« noi inai ana, e ae ia na Lunakanawai Kaapuni e I>6olohe i na Ilihia Oki Mai-e. Waihoia i ke Komite kupono. UoiKB A NA KoSJITE. j līeluhelu mai o liipikona i ka hoike a j ke Komile Waiwai penei: 1 O ka hoopii e hoemiia ka nku o ka Moi a uu; na Luna Aupuni. Ua manao ke Koraite e waiho a uoonoo pu me ka Biia Ilaawina. 2 0 ka hoopii o hoopii a e hoomahnahua 1 ka uku o na Makai o Honolnlu i 40 da)a no ka inalama. Ua inanao ke Koraite na ka Loio liuhiua a me ka lia-uuku e hoo- '■ ponopoao i ka uku o na Makai, a noi mai j e hoopanee a noonoo pu me ka Bila Haawina Aponoia. I Heluhelu mai o Ake i -ka hoike a ko Komite Hooponopono Bila Ktfnawai pe uei: 1 Bila e hoololi ana i ka Olelo Hawaii i olelo iua nn Kauawai. 2 Bila e kauoha ana e hoihoiia na pake paahana i ko la"kou wahi i laweia mai ke ka manawa kepa. 3 Bila e hoopau aii ka Moknna 41 o na

lianawai o 1816, e pUi aoa i ka liooponopono ana i ka Aloni. 4 Bila e hoonoa ana i na kai lawaia a pau o keia AnpunL 5 Hoololi i manaoi* no fca Pauku 60 o ke Kumukanawai. Na Olilo H(Xihoi.o mk ka Bjh. Heluhelu mai o Kakek opio be olelo hoolnlo, i $2,500 ne. Le aianui i»ai Kohaia loko a i Mahakona, Waihoi» ike Komite kupono. # llelul)«ltt mai o Kipikona no ka man®. wa mua, he bila e liaomaopop<> aaa ike leau ana i att)um f»alui>» wawai & ka poe i niake. Waihoia malakxojjā rula. HeLuhehi mai ke Kaliina Waiwai no- ka manawa mua, he bila e hoololi ai i ke kanawai e pili ana i ke kuai a hoolimalima ana pahaina aina Aup»nr ma ke koai kudafca. Waihoia inaklo ona rula. H«ic4i«lu mai o. Kapahu no ka maaawa maa r he bila e Iwonoho ana i hookahi kanaka, no. ka hoopouopono anaioa hihia mawaena & na haku a me &a kaawa,. a aaua e Bat>a na' aie a me ka manawa o- ke kaawa, a "he mana kouae hoekuu i ke kaa,wa ke pau ka manawa. Wailioia maUio o. na rula. Heluh«lu mai o Palohau he oīelo hooliok) e kauoha ana i ke Kuhiua Kalaiaiaa e hoike tnai i ka nui ona ait>a Aupuni i kuai ia a i hoolimaiima ia, a m« ka. nui o na <2ala i loaa iaia iloko o na mak&hiki 2 i hali ae nei, a e waiho mal fmaa o keia īlale «ia ka la apopo. Hooholoia. Ma ke kapaeia aaa o tva rula, aa helnhelu nwii o Nakaleka. he hoopii aa kekahi Kumukula, e noi mai ana > ka Papa Bo®naaaao ike koena o kona «kn. Waihoia i' ke Korr,ite kupono. Helahelu mai o Biketona ho ka ma&awa mna, he bila e'hoopau aaa i ka. Painka 2o ka Mokiif,»s3 oke Kanawai Hoopa. Karaima. Y aihoia malab oaa rula, Hoolaha mai o Kupaa i kona manao e lawe mai i hila e hoopau ai ika Mokana lOoke Kanawai Kivila, e 'pili ana i ka ! 6iba»a Pai P'alapala o ke AapunL Hoolaha mai o Palohan i kena manao, e lawje mai i bila e kaupale ana i 4 makajjiiki e noho ai na Kuhina ma ka oihana, * rae kaiioopaaia o lakou me na Hope kupono. Ma ke noi, ua hookaa ia aku oWO Smith a me J Kauai e holo i Kauai a hoi [ mai iloko o na la elua. Heluhelu mni o Paniani no ka manawa mua he bila e ae ana i na kanaka Hawaii e inu akea ika pa-.na. Waihoia .malalo o na rula. Heluhelo mai'o KeaLiwaa h$ olelo hooholo e kauoiia ana i ke Kuhiua Kalaiaioa j e hoonoho i kekahi 'kanaka oana e kuai j na poo leta a me na pepa wabi leta Do ka apana o Puna Aole i kokuaia. Ileluhelu mai o Kaai he o!e!o.hooholo e | kauoha ana i ke Kuhina Kalaiaina t hoike mai no ka olelo aelike a ke aupuni i hana iai me H M Wini no ka hoolaha ana i na hoolaha pili aupnni. Hoole mai ko Knhina Kalaiaina, aole be olelo aelike a ko aupuni i hana ai me H M Wini i keia manawa Heluheln mai o Malo he olelo hooholo© kauohaia ka Lunakanawai Kiekie e noho kino mai iloko o koia hale maka la apopo, no ka pane ana mai i kekahi mau 4iina« pili i na paukn 43 a me 47 £ke Kumukanawai. Hooleia. ■Na hana o KA la. Heluhela ekolu ia ka t>ie hoopan ai i ka mokuna 13 o na kanawai o 1876, a t> hoala hou ai-i ka pauku 673 o ke kanawāi kivila Ilooholo JoA ia. Ileluhelu elua ia ka l»ja e Laawi ana i na Lunakanawai opana » Hoomalu e hoo kolokolo i na hihia no ka hoopaahao hewa. ame ka hoeha. Hoopanee loa ia. Helnhelu elua ia ka Jbila e hoekaka aoa i ka nui o na dala ohiinua a na haka e ha■awi ai ina kauwa bana. Waiho ia no ke kak.ni poepoe, a e heluhelu ekoluia ma ka. Poakahi. - Heluhelu elua ia ka bi]a e auhau ana i aa bipi i hapaha dala no kela me keii o>& keia makahiki, koe na bipi 5 hoohaaaia. Hoopanee loa ia. Hoopanee ka Hale. L* MA!fA 15. Poalhna, ]Vlei IT—Hal'awai ka Ahaolelo -raa ka hoia 1 pk e like oie ka mnaanaa mau. Peresidena m* ka nolio. Pnie ke Kahuaapale. Helah&la ia ka iBoo£»Io-o ka ia i hala a aponoia. llonnu Helaheia mai o Halstead he hoopli mai Makawao mai, aole e kokua h<»a ke aiipik-ui-i ke Knla Haooi o Haleakali». Waih» ia i ke kotnite kupono.