Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 22, 1 June 1878 — KA HAIOLELO A HON. J. N. KAPAHU, no ka Hoololi Kanawai o na haku a me na kauwa, imua o ka Hale Ahaolelo, Mei 14, 1878. [ARTICLE]

KA HAIOLELO A HON. J. N. KAPAHU, no ka Hoololi Kanawai o na haku a me na kauwa, imua o ka Hale Ahaolelo, Mei 14, 1878.

E Mr. Pekesidena :— I ka noonoo an» no kei»t>ila kanawai, a i ka hoolohe aua i na kalai noeau ana a oa hoa o keia bale, ke manao nei au, e oluolu mai na hoa o ka hale e hoolohe i ko'u inanao, oiai, owan no ka mea natla i lawe mai i keia bila kuuawai. I kuu hapai nna nii\i i kein bila kanaW«i, aa laweia mai no ia malalo o na ike inolaelae ana, a me na kauiuhu eehi» ana o kekahi o ko,kakou man hoa kunaka e noho hoooianawanui paaua ana malalo o na haku hana. Ma kekalii o na apaua kuaaina o kao ka malumalu o ko kakou nei anpuni. Ma ka apana nana au i koho. ua ku au.he hoike oiaiono na makahiki eha i hala ae, ua ike i ka hapa o kekahi mau mea ano koikoi i hanaia ma kekahi mau naahiko, a me ka~lra"panai o na raea i hanaia imua o ka Ahahookolokole apana o ia wahi hookolokolo. U» komo mai ka leo uwe o kekahi mau paahana ma o'u'la, no na hoēha weliweli n me ka hanaino kua i ka olelo hoopaa a na luna a me na hope o na haku, mo he kui la e houhou mai ana'i ka puuwai, ke hoomanao i keia mau leo kauiuhu o ko kakoa mau hoa kanaka iwehena ole aku. No'u iho ko lakou pono a no ko lakon mau leo kuwo ehaeha i keia ano. Ua hoao au no kekahi man manawa e kaoiailio akahele i ka mana hookolokolo 0 ua apana la, e nana akahele ia ka pono pili paa o kela a me keia kanaka, ina he kanaka waiwai ia, a ina paha he kanaka ilihune, e like me ka manao 0 k« pauku 825 o ke kivila, a e like hoi me ko kakou Knmukanawai. Ua hiki ole ke hoaui ae na noonoo ana hooko kanawai o na noho'na kuaaina, ma ko āno kauawai o ka manao, e like tno ia i hoakaka iu e ka mau hanohano inai o Eohaln, 1 me ka hoa hanohano lielu 1 mai o Wailuku, Maui. Ua kau wale uo ko lakou manao a me ko lakou kalai kanuwai.ana mnluna wale no o ka olelo o ka pauku, e lileo uie kfiia, "ina i halia ino kekahi haku, &c." Wahi aka wehewehe ana, "o ka hann ino wale qo a ka haku ka mea i manao ia malalo o keia kanawai, u aole i tnanao ia na hana ino ana o kolakou mau hope a mau luna, aole i nanu ia na poupuu kalo nui a na hopa a me na pekupekn kamaa oolea ana a na luna." Ua uhi paapu keia ao panopano o ko kuhihewa i kekahi o ko kakou mau hooko kunawai e nolio mamao mai nei mai k& kau kauawai aku. Ua loaa ole ia lakou ke ao malamalama o ka noonoo ana i na kanawni o ka mauao, e like me ia i hoakakaia mai e ka hoa hanohano helu l mai Wailnku mai i ka hana a kekahi .lunakanawai ma Kauai. Ua hookun kela i ka haku. no ka mea, aole nauai hana ino. Ē ka PereBidena, a e na hoa hoi o ka hale, aole anei i ili inai keia hana kupono ia kakou uno, e biki ole ni iTa k.ikou e ma wale ? a e pono ai hoi in knkou e hapai lokahi, i lilo ai i mau mea hoikeike rjo ko'kakou he aloha a he maliee i na pono o ka hoa kanaka, a he hoike moakaka lea 116 ko kakou hiijioi alohu ia Hawali Aloha. A-ano, ua komohia ka hana ilokoo ko kakou lima, a o ka'u wiilo no e ake uei, i hookahl ka umaurua e na hoa. la'u i noouoo loihi ai no koia knmu i keknhi mau manuwa, ua niauao ali o kil

hapai ana i koia liooli, aule 110 in lio kuinu kuē i.ka pouo o vui liaku haeia, ua iiianao au mu keia hoololi, na lawa Ue liauliko iwaonn o ria liaku a tne na kau~ wa. JTo ka mea, na aelileo hana o kakou a puni keia Paeaina, o ka moa nui i ikeia ilo'eo o koia mau aoliko hnua, poneinoia: "Ko ae pono nei aa r hana no , a no kona mau hojx% a mo na luna ona, ina ka niokupnni x) , 1110 ka.lianft pono i knpono i ke kaimka hana pololei, me ke pakiko ole, me ka haalele ole." Ma koia ano, ua māopopo, i ka wa i hoopaa aku nei ke Uauwa me kek'ahi hak», ua ae pono ihola ia o hana pololei, me lee pakiko ole, aole hoi i iui liaku walo la no, aka, i kona mau hopa no kekahi a me kona mau lnna. ■ Malulo o keia ano, imua o ka Alia Kiekie ma ka Banco Oahu ss, ma ke Kau o lanuavi A. D. 1877, ua haawiia ka pono e ka Lunakanawai nui a tue ke Kokua 2 o ka Aha Kiekie, no I«i aoao lioopii ma ka liihia o A. Hutchiii!!on kue ia Kanahele k., no ka hewa haulele hana. No kn mea, wahi a ka wehe\v«he, ua hoopaa iho nei ua 0 Kanahele k. e haua uo Jno. Nolt & 00., aole hoi nona wale, aka, o hana 'no ia no ko Jno. Nott & Go. inau hope, a luna, a no kona mau hooilina,_hooko kauoha, a mau lunahooponopono waiwai, a me ka mea e lilo aku ai ka Waiohihu Mahiko, ma ke ano lunahooponopono aio no Jno. Nott & Co. Ma keia mea, ua oi loa aku ka pono ma ka aoao o na haku i ko na kauwa. Ma ka naua aku ma ka aoao ae o na haku mailuilu, kahi pouo no ke kauwa, penei. Ke ae nei au e uku pono aku ia , i na dala he , &c,, me ka hoolako ana iaia i ka ai, ia a me kahi e moe ai. No ke aha ka mea i hookomo ole ia iiio ai, ke ae nei au, a o ko'u mau hopo hoi a mau luna, e uku pono aku me ka hoopaneenee ole, olelo ole dala i nlakankau ia i leeia wa, mo ka hoolako ana iuia 1 ka ai kupoao iaia, he poi paha, helaiki paha, &c. , M" keia ano e paa nei i keia manawa, ua maopopo maoli uo, ua koikoi ka aoao o na haku i ko na kauwa. A aole anei keia he wa pono no kakou e noonoo ai i keia ? Wahi a ka hoa hanohano mai Kohala mai, o ka manao maoli no ia o keia kauawai, ina ke ano o ke ka.uawai o ka manao, ua hoakaka ia malaila, ua liiki no ke hoopii ia ka haku no na hana ino a kona mau hope, a au"hēā hoi ke kne o ua kanawai la i keia hoololi ? He hoololi keia e kokua ana i ka manao o ke kanawai o ka manao ma ia mea, a he mea hoi e hoopau ai i ka pohihihi o na hooko kanawai e noho ana malalo o keia kuhihewa. 0 kekahi hana naauao keia. ia kakoti 3 e like me ka hapai aua, a i hooholoia ai ma ka la 22 o lune, M. H. 1852, e hoakaka penei. He kanawai e hoopau i ke kanawai no ka launa hewa. E"o ka mea, ua kuhihewa na Lnnakanawai- apana i ke ano o ke kanawai no ka launa hewa, a ua hoopai pono ole ia a hookaumāha nui ia na kanaka malaila. Ma keia kanawai, ua akaka ka manao 0 ka poe kau kanawai, ua hooholo hewa ka poe hooko kanawai kuhihewa. A oiai ua hoakakaia imua o keia hale ka hooholo kuhihewa o kekahi poe e hooko nei 1 ke kanawai ma keia ano o keia hila. Nolaila, aole anei he mea maikai maoli ia kakou ke hapai i keia hoololi i mea e pau ai keia kiihihewa o ka noe e hooko kuhihewa nei i keia knnawai ? Manao j ati, aole hana maikui e ae, o ka ae wale aku no i keia. Ua ol«loiii naai e k« Luna heln 1 o Hooolulu, ua muuinuu keia biln ma konn hapa hopo. Aolo in he raea no'u e e ku-ia ai. I»a e oleloiu inai a oi uku i ka muuonuu iiaalele loa, a iua e olelo i» mai he bil« oopa haale[o loa, !\6 malmlo nei no au. Aka une, m.unu-,» o ku olelu aua peln, he inea pono no o ninauia a e hoolohe ia kn munao o kn men minn i hnve mni kekahi kHnuwni. Ua lawe ia uiai keia mn o ka mamio, 'i'lilo ia i me H 6 ao hi i ka hukiw i lilo oia ī mea »o «ku i kona mau hope a me konu mau lnna e hana pololoi a me ka maikni i na kiuwn, no ka uiea, ina e hnna ino ana kona ujhu hope a mau luaa paha, e lilo ananei ia i kumu e hookuuuia ai keiu kiiuwa, u e hoopaiia na haku la i na dala aole' o oi aku ī ka haaeri, a i 010 e houpaalmoiu a kna in mau dala. I kekahi Ih, ia'a nia Naalehu, Knu, HuWuii, un ike maka uo uu, he wahi lioopaapaa iki mawaena o ka haku a me kekuhi kauwa, a no ia wabi inea iki, kahea ae la i kaiia luna. Ia wa hoea inai lakekahi kunaka-nui, ho puipui koua kino, nutiOijja liaia a welrweli nu mHka, aolē paha he kauaka aui muloko o keia hule i.like me ia. Pane mni la ua kanaka nui la, "ina oe inakemako e hakaka, hele mui rn'e u'u." Kau iho la ka Weli o ka m.ikau innluna o ke kauwa a haulehia ilio la kouu innu nanaiua i ka honua, uo ka moa, aole e hiki iaia ke aa imua oko kanuka nui e ku ana imua'

unielonu, a e na hou lioi o ku' hale, pehea lu i hiki miii iu koiu mnu hioliiouu kinunalia muhiLia o ko kukou niau hoa lcuiuikrt e noho hooimuiuwunui nnu malalo o koiu ano ? Aole mea hiki o ao ke koho, o keia wale iio, xio ka loaa ole ho, kunawai'no kakou i keia wa e nolio n'ei, a oia ka iuanuo' nui o koia hoololi i lawe ia'" mai na kakou e noonoo, a ano ka nianawa ia kakou e noonoo ai ika ehaeha a me ks kauiuhli ana oko kakou nniu hoa. Aole e eini iho pa'ha i ka elima ntv hoopaiia ana o keia kanaka iinua o ka aha upana o Kau, aole nae ma ke ano koikoi o Im hoopai ana, aka, ma ke ano mama wale no. - Oiai ua manao ia, i kona manno una o hoeha, ua hoeha no ia no ko hai pomaikai. Aia ma kekahi ona papa hana o Kau, e hele iina kekahi luna ine ke kookoo hao ma .kona lima, malaila i ala ae ai kekuhi liaunaele, a ki ia iho la kekahi pake i ka pii paniip.ma, a paa ka poka nia kona papulina hema, a rae ka pahi i woheia ui a liemo. Ke makaikai aku i keia mau hiohiona, he uieu ehaoha o ka naau ke loho i na kaaiulm ana o ko kakou mau lioa. A ano, ua komo loa mai nei leeia mau leo uwe, na kakou e holoi ae i ko lakou mau waimaka mai koia mau uno ehaeha. oka kakou wale no e noouoo ai ano, e iini kakou i roea o pau ai koia mau mea hookaimiaha, a o loaa i na kanwa ka noho'na oluolu, kuokoa a me ka hoopilikia ole ia um keia ano. Aohe hana e ae, oka hooholo lokahi wale no i keia hoololi, i mea e loaa ai ia lakou ia pono. 0 na olelo a ka Loio Kuhina a me ko Kuhina Waiwui i olelo iho nei, me ho mail mahoe la no ia inau olelo. Ua iia mai nei, e lilo auanei keia hoololi i mea e kne ai i ko Kumukanawai, no ka mea, aole pono e hoopaiia kekahi no ka hewa a leekahi i hana ai, no ka mea, o hoopai kai'aima ia iuni kekahi haleu ma keia hoololi ina e haua ino kekahi hopo a mau luiia paha ona, nolaila, lie mea kue loa keia hoololi i ka pouo io maoli. Aole e hiki ia'u ke olelo ae na kue io keia i ko kakou Kumukanawai, ke nana 010 ia ka wohewehe aua a na hoa mai Koliala mai, a hoa helu 1 mai Wailuku inai. 0 keia hoololi, wahi a laua, oka meinuo maoli no ia o ko kakou kanawai 0 ka manao e noho nei, a o ka hapai ana 1 keia hoololi, i mea wale no ia e hoopau akil ai'i ke kuhihewa ona hooko kanawai maamaa ole. Ina he Liiki e liilinaiia l;o kakou mau kanawai o ka manao i

mea e pono ai no lea noonoo ana m» o kekahi mail liihia, 9 like me ka pauku 14 0 ke kivila, alaila, ua lilo anei kona hilinai ia ana i ruea kue loa i ke Kumnkanawai ? No'u ilio, ano ka apana nana nu i koho mai, aole. Ua pa-e iho nei kekahi leo, aole i kti i ka pono maoli ke hoopai karaima ia kekahi no ka hewa a kekahi i hana ai ma•lalo 0 keia hoololi. 0 ka mea wale no e |iono ai ia kakou e naua ma keia, he biliia karaima anei ke hoopii ia ka haku a 0 ke kauwa paha nnilalo o ke kanawai 0 na haku a me na kauwa e noho nei ? 0 lea hoopii ia ana o kekahi malalo 0 kein kanawai, na hui no ke ano kivila me ka hihia hewa, no ka mea, ma ka hoopii ana 0 kekahi, e ukuia na koina e pono ai, ke ko ake hanle palia ka hihia, Aka, ma ka hihia karaima, ina e haule ana ka hihia, aole loa he koina e nkuia. Nolailn, ua liiki anei ia kakou e 01010 lio liihia , karaima ka hihia inalalo 0 na lianawai 0 11 a liaku ame na kauwa ? No'll iho a pe ka poe imna au i koho mai, aole. Ma ka pauku 1125 o ke kivila, ua hiki no e hoopai kivila ia kekahi no ka hana ino ana 0 kana wahine paha, &c.,a nia kana kauoha paha i ke kino a i ka waiwui paha o hai. Pehea hoi; aole auei he mea ku i ka pono ka hoololi e hoopaiia ka haku no ka hana ino a kona mau hope, oiai, 0 kahi hoo[iai he ano kivila no hoi ? * Ua i ia mai uae, e hoopaahao ia ana ka haku ke kaa ole ke dala. Ae, oia ko kukou kanawai, aka, ehia 0 na haku ho poe ilihuue loa, i hiki ole e uku i keia mau hoopai, oiai, o ka hapa nui 0 lakou, lie poo e noho ona ana maluna 0 iia hauen n me na tausani dala ? Ho.mea kupanaha ia kakou ke i ne, aole inea hiki e uku. E ka Peresidena; a e na hoa lioi 0 ka hale, ano, ua komohia ka hana iloko 0 ko kakou lima, a ia kakou wale no e kali mai nei na maka o ko kakou mau hoa kauaka 0 nolio u mai nei malalo o keia ano, o ka kakou wale no e noonoo ai, e hooholo loa kakou i keia hila kanawai, a 1 ole, e hooholo e like me ka a ka hoa mai Kohala mai. Ile maikai vyal 9 no ia ia'u, oini, ke kau nei kuu maka e ike i ke kaawale ana o keia ano mai ka ppe aku e uwe iua.i noi, i loaa ai' ia lakou hn noho'nu malui, oluola, kuokoa, a liiki 1 ka uhi ana mai 0 ka eehia nmluhia 0 ke kaulike, a i hiki ko hoomajiaoia, iliko ka haku me leana kanwa.