Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 28, 13 July 1878 — MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878. [ARTICLE]

MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878.

L.vin>rA4B. Poakahi, Inlai l—llalawai ka llale 0 liko me k» inea maa tnjiu. Peresidena ma ka nolio. Pu| e ke Kahunapule. Ilehihelma ka moolelo o ka la i hala a apolIoiKK a NA Ko\tlTE. Waiho mai o Kipikona, ka Luna Hoomahi o ke Komite Waiwai i ka Ukoa i e e Pi'i 3 "a i na palapala hoopii mai na apana leliulehu. 1 Mai Anahola a me Hanalei, Kauai mai, e noi ana e hookaawaleia ka £ o na Loaa Anpuni ī m 63 „ uka" aku a i i ka Aie' Aupuni. Ī7a manao ko Komtte aole e lii- : ki ko hookaawaleia pela. 2 Ma ia niau wahi raa i tio. Ke hoopH, e lioemiia ka auhau waiwai paa a me lewa i 1 kenela. Ua manao ke Komile h e pono ke hanaia pela ke lioopama ka f- o na Lu» na Aupnni. 3 Mai Koolauloa, Oahn mai, he hoopii, ina he inaa makna aole i hanau keikī, e hoemi ia kooa auhau kula i $1. TJa mnnao keKomite e kaulike no ka auliau. 4 Mailaila mai no, he hoopii e noi ana e hoemiia ka auhau ilio i 50 keneta. Ua manao ko Komite aole e hiki ke hanaia pela. >> Mai Kona līema, Ilawaii, he noi e liookuuia na lio eiua o ka makai. Ua manao ke Komiio e hoihoi i ka lloii. o I£o na I/erna e haaa i bila Kanawai. 0 Mai Koolauloa, Oahu mai, e Loemiia ka auliau i \ keneta. Ua manao ke KomUe e lu'ki no ke iianaia pefa ke hoopauia ka| ona Liuia Aupuni, a ua manao ke Koraite e waiho i keia maa lioopii ma ka papa. Na Olki.o IIOOHOI.') ME XA BILA. Hoolaha mai o Kakela e lawe roai ana oia he hila e hoololi ai i ka Pauku G o ke Kanawai Kivila. Heluhelu inai o Kakela he bila e hoolo, li ai i ka Mokuua 55 o na liauawai o JSJ6 e pili ana i ka auhau hoailona pai. Waihoia malalo o na rula. j līoohha mai ke Kuliina Kalaiaina e hwe mai ana oia h.e billa no ka hoomalu ana i ka wai ma ke awawa o Nuuanu. Waiho mai o Kauai he hila e hoololi ana i ka Pauku 02 o ke Kumukanawai. Waihoia i ke Komite liooponopono hila. Mn keiapaeiaanao na ru!a, na liehihelu mai o Biketona hehoopii mai Hamnkua mai, e noi ana e hookaaw.ileia i haawina uo na alanui a ine na alahaka, $i,000; k.a hoomnemae anaike awa o Ilonokaa, 3,000; a nie ka hoomnkaukau ana i ka pali. o Koholalele, $5/' oj, Wailioia i-'ke Ivomit,e o na iiana bou. Waiho hou niai oia he lioopii mni a Kimo Pelekaue a tne Keololoa, e koi aua i ke Aupuni e uku i ko iaua mau poho, $2,000 no ko ku Aupimi lawelawo wale ana ma ko laua lihi aiuo. . Waiiioia i ko Komile Waiivai, Waiho tuai o Kenlawaa ho e hookuawaleia i S>3,fcDU ;>o ke kuknlu ana i Hale Ilookolokolo iv me līale I'aahao no l'una, llawaii. Waihoia i ke KoaHe o na llaua hou. Ma ke uoi, ua hapaiia na hana o ka la. «mi o Ka i.a. Noonooia ka Bila llaawina imua o ke Komite o ka Ilale. Ke •Lii Martin ma ka Na lilo o ka lialo ilina alii, aponoia $iSU Na olele o Aliiolaui ILale %'2t;,00 Kela me keia lilo Keona 2&00 i Kope ar.a i ka bujcc inoolelo o na ; Luna Ilaona Aina 300(1 i{uai aiin i na raea liaua alanui 20ilA Na polio alanui (aole e hoph'o ia no kalii hana e ae 34100 Ana-aina A u P ll "i '2100U ; Lilo'Pai - 301) j Oiliaua Kinai Ahi o Honolulu 12000 [ Mahek'olelo a Unnhioloio hOOi' Na lilo o ka Oihana Wui 361J0 j Iloomaemae ana i ka Oiliana Wni f1!?45 , Mokuahi Pele 7000 | Eli iimi i ke awa o Honoluin 5000 j Hana hon ana ina uapn o Honohiln IoUOO !Na huoieaemae a ttie na lilo o na j hale kiikni*!) pau 5000 | Oihaua wai hou 40000 '; Oihana wai o Haiku 100000 - | U;i uoiioi mai ke lii W.iila no ka pono! e malaiuaia i uuiu liale kukui. ni» Kai.ie- ( lo.i, Oahu, ama ka lae o ,o| IL'iu'iii. A[>o>joia. ' 11« ke noi ua hoopnnoe ka Halo a ha- ; lawai hou i ka Ia apopo iioni 10 j ji. j La I!AXA 49 j Poahia, lulai 2—Hakwai "ka Ahaolelo ma ka hova. 10 a m e like me ka mea aiaal niau. Pei'esi(leiia ma k;v~ noho. Pule ke | Kaliunnpule. Hehihelu ii ka nio'ok'lo o j ka la i hala a aponnia. !

lIoir» A 2U Komll'E. Waiho mai ka Luna Hoomaluo ko Komite Waiwai i ka lakou hoike e pili *na i kekahi mau lioopii lie lehulehu. J Mai a b Kalianu, lawe leta o Oahu, o noi ana e hoakaka pono ia kona uku, 2 Mai Hana, llaui mai, e noi ana e liookaawalem i $0,000 no ka hana ana i uapo ma Piwahoa, JVlaui. 3 līe raau hoopii b«iksti e noi ana, e pili ana ina laikiui awa—ka hoohaua ana i nalavebala—a meka hoomahuahua ana i ka auhaa vraiivai paa a tna lewa. Ua nianao ke Kocnitc ma ieia, e haawi aku i ke Komiie Wae no na hana hou, 4 Ile hoopii mai na pake mai, e pili ana i ka lakon njekiui kiuai ahi, a e noi ana, na ke Aupuni e malama ia ntikini. Ua apono ke Komite i keia nonoi a na pak«. 2? A Of,tLO Iloonoī.o ME JfA BlDi, Hfclubelu mai o Kakela no ka manawa mua he bila e hoololī ana i kekahi man pauku o ka maltele 6 o ke Kanawai Kivila, Wailoia no ke pai a heluhelu alua ia mai, Heluhelu inaī o Kakels he olelo hooholo, e noi ana e liooki'.iiH'aieia mailoko ae o ka Waihona Aupuni $1,936.91, i mea • uka aku ai ī ua. poho o kekahi poe no na mea e pili ana i ka auliau papalua ana e pili aiia i ka wihnii papalua ana e like me ke Kauawai o 1876, Waihoia lke Komite Wai>vai. Heluhelu raai ke lii Ake no ka mua he bila e hoonialm.ihua aaa i ka r»ana i ke "K«hiHa Kalaiaiua i ka lawe ana uiai i na aina a me ko lakou mau pono wai i mea e pono ai na ohewai o Honolulu, a e liooponopono an'a boi i na Kanawai i aponoia tna ka la 18 o lulai, 1860 a inelulai o 1874. Iloolaha mui o Malo e lawe mai ana ia be eluā mau Wa. 1 He bila e haawi ana i ka manā i ke Kuhina Kalaiaina e ha.nvi i Palapala lai-

kini īio lte kuknlu ana i na hale pīli wai» waū 2 He bila o haan'i a»a i ka 'mana i ke g|ij)ina Kalaiaina e haawi i Palapaia Ae liiu R:\ma i ka poe e uoi aku "ana i mau palapala ao no lakon, oo ka uku laikini $10, Ua heluheiu in&i o Malo i keia mau bila maluun, ae no ka mahawa, a ua hooleia koia ma« bila. Ma ke kapakeia ana o na mla, na iieluheIn niai o Knnealii lie oleio lioolioio Ma ke noi, aa hapana na Lana b ka li. Heluheiu akoiuia ka bila e hoq{o[i ai i ka Pauku 2 o ka Mokuka 53 0 ke Kanawai Kivila. lieiuhelu akoluia ka bi,la e hooloii sna i ka l'anku i me 2_okc Kauawai Kapaini», tloohdo loa ja ka bila. lī<i!ulie/11 ako/uia ka bila e hoololi aoa i ka Paukn 527 in« 538 o kc Kanawai Kivila liooholo loa ia. iīelnlieln alna aua i ke kanawai e hooioU ai i ka Pauku < o ka Mahele * o na. Kanawai i aponoiu i ka la 180 I«lai, l€7o. Wailioia i ke Komite malama ola. Ma'ke noi, vsa )ioopane<; ka Hate * halawai i ka la apopo hora Ihi, Lk «ANa. 50. Poakolu, Inlai 3—llalawai ka Ahaolelo ma ka hora 10* *e like n« ka hoopa.neeana. Pei-e.nūlena m ka Noho. Pole ke Kahnnapule. He.luhelw ia ka moolelo o ka la i hala a aponoia. Iloike mai ke Knhiua o ko na Aina e i kona nianao imu» o ka Uak me ka hoikeike inai i ka Papa Kuhin» IIo« o k* Moi, j me ke noi pu nia* e hoohiki iaka, Loio ; Kuhind hem. Hoohikiia ka Loio Kukina ira«a, o ka HaJe o ka Lunaknnair3i Hailaki. Ma ke noi aa hoopanee ka Ilaie a liala- : sfai hou i ka Poalima, hor,i IJ3 a k. ! Laim N*5J. I Ponlium lalai s,— Ha.la.wai ka Akiole- | lo e like nie ka niea maa mau. Pwe«idena ; nia ka noho Pnle ke Kahnnapale Heluhelwia ka moc4e!» o ka la i hala aaponoia. lloik* a Koiiwiu līeluheln mai o Kamika ka Lues Hoomalu o ke Koiuhe Aha IlookeWwlo i ka lakou hoike e pili ana i ka %ila aKapahn, | e lioololi ā»a v i ka Pauka 1010 o ke Kanaf wai Kiviia. l"i manao ke Koiuke « hoo- | panee loa i keia bila. Aponoia ka Hoike \ a ke Ivoniite. j Heluhelu h<?u mai oia he- hoike e pili > auu i ka bila a Aholo e piLi a»a i ka bookuu ana i na paahana ma na >aabiko tua | na la knlaia Aupoiw a me nala koho ba* t lota. Apono ke Eoinne me.3se kapae ana fi ka inahiko. Waihoia od ke ka- | kan poeiwe a lieluheln ako!nist ma ka Pof a|na la Sl o Inlai. Aponoia ka hoike ake ! Jvr>ir)ite

llehihelu hou niai oia ho 'noiko e pili ana i ka bila a Kauai, o hcfcinana ana i na liakuhana o malamn i na auhau pilikiuo o kela ine koia pnahana. Ua manao ke Komite e hoopanee loa i koia noi. Apouoia ka hoike. llehihelu hou raai oia ho lioike o pili :ina i ka l/ila a Pnlolian, o pili nna i ku kuleaua hou ana o na knnaka ma na Aina Aupuni a me Loi Alii. Hoopaneeia. Aponoia ka hoike. Heluheln mai o Halstuad, ka Luna Hoomalu o ke Komit,e o na Aina xVnp\mi a me Iluna llou i ka lakou hoike e pili nna i na bila a ino na oliilo hooliolo lehulehu mala lo iho. 1 11« lioike o pili ana i ko noi a Hon. Nawahi, e noi mia ī puu elaln no ke alanui kaani'ahii. Waihoia a noonoo pu ia me ka bila oia ano 2 līe hoike e pili ana i ka Kealawaa, no ke ana pololei nna i na lihi o na Aina Aupuni a hiki i ke kui, a peln me na Aina Konohiki I£ pono e kauoha altu i ke Kuhina Kalaiiiiuu e hana. pela. ' 3 lle hoike e pili ana i ka Kupau e noi j ana e lioemiia na la liana alanui i «kohi la. Manuo ku Kouiitu e lawe ka uiea nana ka hila i hoololi Kaniiwai. 4 Ile hoiko e ptH aua i ka Kupau e noi ana e kukuluia i hale o moo ai na poe tnaauauwa o na Koolau, ma Kahapaakai, Nuuanu Ua miwao ke KomiU' o liookaawale uia ka Bila Ilaawiiia i puu dala iio ia inea. : 5 ITe hoiko e pili ana i ka Nawahi e noi ana e lioakeaia na alanui o Hilo i 50 kapuai. 0 Ho lioike e pili i kekahi noi mai a Nn wahi, aole o lioolianaia na paaliao ma ua hana e ae, ma na linua Anpuni wale no. 7 lle iioike e pili ana i ka Kealawaa e noi ana e hoohannia na paahao ma na alanui t> Puna. Manao ke Komite o lawe mai ka mea nana kabila i hoololi Kanawai. 8 He lioike e pili ana i ka Biketona, e noi anu i $7,000 no ka unpo a me ka hoouiaemae i ke uwa o Honokaa, i;0,000 no ka pali o Kohalalele. 9 Hf hoike e pili ana i ka Nakaleka e uoi aua i $4,000 no ke aUnui mai Wailau a liiki i Pelekunu. , 10 I-Ie hoike o pili anaika Kapahu e noi ana i $3,000 no ka uapo ma Kanlual», 1L He hoike e pili ana i ka Kaiaikawaha e noi ana if i,ooo nolea uapo ma ke kahaw.'ii o Kamauanui, Waialua, Oalm. 12 He hoike e pili ana i ka Kealawaa, e noi aua i $800 no ke kukulu ana i hale paaliao me hale hookolokolo no Pana 13 He hoike o pili una i ka Kaanaana, e noi ana i $300 110 ke kuknlu ia i hale paaliao no Ewu, Oahu. 14 lle hoiku e pili ana i ka Kapahu, e iioi ana e kukulu i liale paahao no Kan. 15 11« hoike e pili ana i ka Kauiauoha, 0 noi ana e kuknlnia i liale paahao no Ko ua. 15 He hoike e pili aka i ka Nakaleka, e noi aua e hoomaemao i ke awa o PelekuUa mnnno ko Komito o waiho ia na noi a mo na olelo hooholo a uoonoo pu ia me ka Bila Haawina. Aponoia ka lioike a ke Komite ma ke noi a Hikeloua Heluhelu mai o Kipikona, Luna Hoomalu o ke Komilo nialnma ola, i ka lakou hoike e pili ana i ka bila e hoapnn ana i ko kanawai hookamakama. Ua manao ke Komite o hoopau loa i'keia kanawai Lawe ka Hale n hoopaapaa i ka hoike a ke Ivoiuite, no ka hoopau ana i ke Kaunwai Hookaniakaina. Ma ke noi, ua hoomaha ka Ilalo a hoi'a 1p m. Hora 1 p ii. hal.Wiii hou ka Hale. Waiho mai o Kipikona ī kana haiolelo e piii ana i ke kokua iiui i ka hoopau i ke kanawai hookamakama. Ma ke noi, ua waihoia ma ka papa. he 22 ma ka ae. llelulielu niai o Kamika kn Lnna lloomalu o ke Komito Hookolokolo i ka lakou h(>ike 6 Pili^u!y, ; kj pi>lap s la nonoi mui a Kupau e hookaawaleia i puu ( l a l a no ke k"kulu ana i hnlo hookolokolo ma Ivooloa, Oahii. Waihoia ike luimite kupono Heluhelu liou mai oia he hoiko e pih ana i ka. hoololi i ka hnaolelo kauwa malalo o na haku, a e hookomo "paahana," ke noi mai e lawe ka Halo a noonoo no īa hoololi aon, a o noi pu uiai »na } JO i e lielulielu ia kekahi bila i hooinakaukauia e iakou, ke na ruln. Aponoia. HelulieUl n,tia maī oia ika Uila e bookonio aua i ka luiaolelo "paahana" m!l kalii o ka huaolelo knuwa, o na kanawai a jwh o Ua« iii nei. JJool o loa ia. . Ma ke iioi- uahapaiia na hana o ka la. Ko.Lii Mai'Uu iija ka" Nolio, a uoonooia ka Hila Ilaawina.

\Vaihomi Uaku Aupuni • $&00 Uku liooliiualiina o ltaj>a mu lto ato o Aliioiani flnlo a hiki i Mar 81, 1818 200 Lfku hooliumlinia o Aionui 720 Lilo 110 »iv Palauala Hooia palena ai. na tna ke Keena Kala aina 500 Uku ia Naa'ikaunn ' $16.35 Lilo Kohp Balota, aolo e hoolilo no , kahi haawina 0 ae, apouoia |SUO. Auhau Alanui 0 hooliloia tna ka apana kahi i ohi ia ai $Q5 2 QQQ Hapaiia. ka noonoo 110 na lilo Ilalomai Lepoia. Ua kamaiiio loihi mai ko Kulii. na lialaiainu no na meft 0 pili ana ika oi&io ole 0 ka hoike a ke Komilo 13 i liolo ai c makaikni ia Kalawao. j Ho ia īnaknni holo uluulu, ua palo mni- ! kai aku 0 Kipikoua uio ka waipahe, a ino ho la ua ku i ko kno ka maa. Ma ke kapaeia ann o na" īula, «a hoolaha ke lii I3ihopa 0 lawo mai a'na he hila c hooioli ai i na Pauku 1 me 8 oka Mok«na 19 0 ko Kanawai Kaiaima. Iloopaueo ka Hale, LA iiana 52, Poaono, Inlni 6.—Halawai lea Ahaolok ma ka hori\ 10 a. m. e like mv, ka hoopa. ueo aua. Povoaidoiu\ tua ka Koho K'ulo ko Kahunapulo. lleluhelu ia ka inoolelo o ka la i lnUa a aponoia. N* 01-ELO UOOIIOLO MH NiBILA, Wuiho ui»i oKeau he2 palapala hoopii mai na Poola a me ku Hoi Opiopio 0 Houolulu noi, e noi ana e liooknawaleia i puu d«la 110 ke kokan ana i k» lniUa mok'unUi. Haawiia iko Kouiite kupono. Heluholu inai 0 A. Knukau no ka manawamuu ho bila kana\v«i e hoopo»o--pono ai i na la hana 0 na Konohiki a me na iioa aiua. Haawiia i k*> KonaUe Kupono a iawoin mai no ka heluhelu elua. Hoolaha m»i 0 ka Knpnhu e lawe mai nna ia he bil>\ kanawai e hoololi ai i b« puuku 0 ke kanawai i aponoia i Dok. 1816. Iloolaha mai 0 Kealawaa, o lawe mai aim ia he bili\ kauawai e hoolmna ia na paahao ma ka Apaua kahi o Ukou i hopuia'i. v Hoolaha mai 0 Kaiaknwalia e lawe iuai ana i» he hila kanawHi o auhau nna 1 11» p«ke paahana e hoopaeia uiai aua DQa koia aupuui. 'Holnhelu ia no ka mnnawa uiua, ka bila kanawai e anhan ana, ina pake pnr\liaua, e hoopaeia mai ana ma keia aupuni. Waiho mai o Palohau he bila knnawai, e noi ana e hookuawaleia i pnu dala e kuai aku ai ekoln no na awa o Hanalei, K^]ibiwai a rce Knpaa. Hooluha uiui o Kamanoha e lawe m«i aou ia ho bila kanawai, e hookuu aūft i auhau an» i nn lio e 2 0 na I2rtk«i uku niahina ole. Ma ke noi, ua hapniin na hami o ka 1«. Heluhelu alua ia ka bih» kanawai, e papa ana aole e hoolilo i ua apana aina, me oa kannka ona oina e. Haawiia i ke Komite AhHliookolokolo. Helubelu aluaann, i ka bila kanawai, e hoololi ai i ka piiuku 780 oke Kanawui Kivila. Haawiia ike Komitß Hookolokolo. Heluhelu alua ana i ka bila kanawai e hoololi ai i ka paukn 1424 0 ke kunawai kiviln, me ki> pakui ilioi pauku hou oia ka pauku 14*24. A hauwiia i ke Komite Hookolokol(T. Solnbalu alua ana i ku pnuku Moknnu 55, ona kanawai IB7fi. Hoopauee loa ia ka bi!a. Heluhelu alua a nft ika bila kanawni e mahele ia ka Ap»na o Kau i elua apnfn, hook»lokolo. Lawa liou ia kn biln. Ilelulielu alua ana i ka bila kanawai e hooponopono ana i ka mahima ana i nu bukc waiwai. Iloopanee loji;i, lleluholu alua aim ika bil a knnawai o lioololi ai ikn pauku 118 o kmmwai kivila Kuuoliaia e kakau poepoo. Helnhelu alun ana i ka bila kanawni 0 hooioli ai i kn pauku 1417. llnawi ia i ke komiie. Huhilieluia tna ke poo ka bih 0 hooponoponoaiika hoonioe min i alanui hao. Ma ke noi, ua waihoia i ke Komito Wae. Noi ko Kuliina oua aina 0j 0 hnnwi pu ia me kekahi mnu bila oae elua i kela Komiie Aponoia. iSToi mai o Kapaliu e hoike mai ka Loio Knhiua i kona inanao no kekahi olelo hooliolo ana i noi ai uiamua e pili ana i na paahana malalo 0 ka hoakaka ana o ka Pauku 1419 okc Kanawai Khila ]N"o k» mea, ua haalele ka Loio Kuhina mua me ka wniho ole mai i pane uo ia ninau. Ua heluheluia ka panu mai ka Loiu Kuhiua mua mai. Heluhelu mai ke alii Bih opa no ka manawa nma ) ie bila kana>ai <3 hoololE ai i ka nauku 3, 4 moku„ a n oko ka.,awni " Helulielu hou «ini oia i ka biln kaniwni e hoololi ai i na pauka 1, 8, mokuna 79 o , knrauua I-laawiia ike koinite oiln ka«awui. Heliihelu mai o Bikefcona ho hila knuawai 0 Iwoloh ai 1 kn pauku '799 o ke kaua wni kiviia. llaawiia ike komiko. Holuhelu liou mai oia he bila 0 hoololi «> ka pauku 189 0 ko kanawai kivila. ilaawna i ko kornito. . Ilelulielu hon nmi oia |, 0 bi |a e hoololi 11 ka !»ai.ku 1003 oko leauawai kiviln. Uauwna 1 Ito ko/mto. lioluhelu liou inui o ia he bila 0 hoololi nna ika puukn 1»d o ko kanuwai kiv!lu. Iliiawuii 1 Ico komitc. M(v k'i 1101,1111 hoopaneia ka Ahnololo a lialawai hou 1 ka Poakahi, horu 10 a 11,